سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران به ترکیه که قرار بود روز سه‌شنبه انجام شود، در آخرین دقایق لغو شد. او قصد داشت در جریان این سفر، به اختلافات گذشته میان دو همسایه پایان و یک پاسخ مشترک و قاطعانه را به اقدامات اسرائیل در غزه شکل دهد.
آگهیبا این وجود، در صورت تحقق این سفر، تا چه اندازه رسیدن به چنین هدفی برای ایران ممکن بود؟
از روز هفتم اکتبر و آغاز جنگ میان حماس و اسرائیل رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در جامۀ یکی از سرسخت‌ترین منتقدان اسرائیل علیه غزه ظاهر شده است.
آقای اردوغان اسرائیل را «دولتی تروریستی» و حماسِ مورد حمایت ایران را «گروهی آزادیبخش» خوانده و حتی پیشنهاد محاکمه سیاستمداران و فرماندهان نظامی اسرائیل در دیوان کیفری بین‌المللی را مطرح کرده است.
اگرچه پیش از این نیز انتقادات متعددی از سوی سیاستمداران کشورهای اسلامی یا عربی درباره جنگ اسرائیل و حماس به گوش رسیده است، اما دیدارهای رهبران این کشورها از جمله گفتگوهای اخیر آنها در ریاض، پایتخت عربستان نتوانست باعث ایجاد یک اتفاق‌نظر درباره اقدامات فوری اقتصادی و سیاسی علیه اسرائیل شود.
بر همین اساس، تحلیلگران بر این باورند که رئیسی سعی داشته در جریان این سفر، ترکیه را تحت فشار قرار بگذارد تا از لفاظی‌ها عبور و روابط تجاری خود با اسرائیل را قطع کند. اما آیا تحقق چنین خواسته‌ای ممکن است؟
حقی اویغور، مدیر مرکز مطالعات ایرانی در استانبول به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «ایران انتظار دارد ترکیه به تجارت مستقیم و غیرمستقیم خود با اسرائیل پایان دهد، اما ترکیه رویکردی را در پیش گرفته که حاکی از تفکیک مسائل سیاسی و تجاری از سوی این کشور است.»
ایران در حالی اصرار به ادامه مواضع سخت و خصمانه خود علیه اسرائیل دارد که همزمان، دیگر کشورهای منطقه در تلاش برای مذاکره با دو طرف جنگ غزه، با هدف تمدید آتش‌بس و آزادی گروگان‌های بیشتر هستند و حتی امیدوارند که این آتش‌بس موقت به توقف دائمی جنگ بینجامد.
اختلافات ایران و ترکیه
ایران و ترکیه مرز مشترکی به طول ۵۳۵ کیلومتر و تاریخ پیچیده‌ای از روابط نزدیک اقتصادی و همزمان دیدگاه‌های متضاد در مورد اختلافات منطقه‌ای دارند. از جمله اینکه ترکیه در جریان جنگ داخلی سوریه، از تلاش‌های شورشیان برای سرنگونی بشار اسد تحت حمایت ایران و روسیه حمایت می‌کرد.
حمایت آنکارا از دو جنگ آذربایجان علیه ارمنستان در منطقه قره باغ کوهستانی نیز ناراحتی عمیق ایران را در پی داشت، به‌ویژه آنکه تهران بیم آن دارد که احیای قدرت باکو در منطقه قفقاز، دیدگاه‌های جدایی‌طلبانه را در میان اقلیت بزرگ آذری‌های ساکن ایران تقویت کند.
ایران همچنین نگران ایجاد یک مسیر تجاری پیشنهادی در امتداد مرز شمالی خود بین آذربایجان و ترکیه است که می‌تواند دسترسی این کشور به ارمنستان را پیچیده کند.
عارف کسکین، کارشناس مسائل ایران در آنکارا به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «تا کنون مهمترین اختلاف بین ترکیه و ایران بر سر قفقاز و قره باغ بوده است و اگرچه با درگیری‌های غزه این موضوع مسکوت مانده، اما همچنان به عنوان یک موضوع مهم میان دو کشور مطرح است.»
اما منظور ایران در اتخاذ یک موضوع قاطعانه در قبال اسرائیل چه می‌تواند باشد؟
تحلیلگران بر این باورند که ایران نیز در حال حاضر در تلاش است تا میزان استفاده‌اش از گروه‌هایی مانند حماس و حزب‌الله لبنان برای تحت فشار قرار دادن اسرائیل و ایالات متحده را محدود کند و در سطح کنترل شده‌ای نگه دارد.
گروه اوراسیا نیز در گزارش اخیر خود در این باره می‌نویسد: «ایران در قبال بحران جاری خاورمیانه رفتار محتاطانه‌ای دارد و به نظر می‌رسد از هرگونه اقدامی که ممکن است درگیری را تشدید کند اجتناب می‌کند. به‌ویژه از آنجایی که ایران کنترل کاملی بر متحدان خود ندارد، این خطر وجود دارد که اقدامات آنها، منجر به تلافی آمریکا شود و درگیری را تشدید کند.»
اردوغان نیز بارها از گسترش جنگ ابراز نگرانی کرده است و اگرچه دفتر ریاست جمهوری ترکیه اعلام کرد که اردوغان روز یکشنبه بصورت تلفنی با رئیسی درباره یافتن «یک موضع مشترک علیه وحشیگری اسرائیل» گفتگو کرده، اما در ادامه افزود: «ایران و ترکیه به همکاری با یکدیگر، برای دائمی کردن آتش‌بس موقت و دستیابی به صلح دائمی ادامه خواهند داد.»