با نزدیک شدن به پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ، برخی تحلیلگران معتقدند که وی به دنبال آغاز درگیری با ایران است، تصور بر این است که او با این اقدام میخواهد توجهها را از شکست خود در انتخابات منحرف و برنامه کار در منطقه خاورمیانه را برای جانشین خود، جو بایدن پیچیده کند. گزارش جواد منتظری را بخوانید.
آگهیبا نزدیک شدن به پایان دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ در امریکا برخی تحلیلگران معتقدند که وی به دنبال آغاز درگیری با ایران است. تصور بر این است که ترامپ با این اقدام احتمالی برآن است تا توجهها را از شکست خود در انتخابات و جنجالهای بوجود آمده در پی ادعاهایش مبنی بر تقلب در انتخابات منحرف، و برنامه کار در منطقه خاورمیانه را برای جانشین خود، جو بایدن پیچیده کند.
از نگاه تحلیلگران، رویکرد دیپلماتیک بایدن امیدواریها برای بازگشت به توافق هستهای، تغییر در سیاست فشار حداکثری علیه ایران و فروکاستن از فضای تخاصم و دشمنی میان تهران و واشنگتن که در دوران ترامپ به اوج خودش رسید را تقویت نموده و مدیریت تنش میان دو کشور فراهم خواهد ساخت.
چهار سال تلاش برای مذاکره و رسیدن به توافق مورد نظر در خصوص مسائل هستهای ایران از سوی ترامپ به نتیجه نرسید و امروز او بدون داشتن دستاوردی ویژه در این عرصه در حال ترک قدرت است. از این رو گمان میرود که وی شاید در روزهای پایانی حضورش در کاخ سفید دست به اقداماتی مخاطره آمیز بزند.
از سوی دیگر به نظر میرسد اگرچه سطح تنش میان ایران و آمریکا بهویژه پس از قتل قاسم سلیمانی به بالاترین سطح ممکن رسیده است، اما ایران تلاش می کند با هوشمندی و خویشتن داری تا پیش از روی کار آمدن بایدن از درگیری نظامی با واشنگتن اجنتاب کند. هر چند طی روزهای اخیر و همزمان با سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی تهران بارها از زبان مقامات سیاسی و نظامی از خون خواهی و انتقام خون سلیمانی سخن به میان آورده و به صراحت «آمادگی پاسخ دادن به هرگونه ماجراجویی و تجاوز» به خاکش را اعلام کرده است.
با بالا گرفتن تنش کلامی میان مقامات ایرانی و آمریکایی و در آخرین تحولات در عرصه میدانی تنها چهار روز پس از آنکه وزارت دفاع آمریکا به «یواساس نیمیتز»، تنها ناو هواپیمابر ایالات متحده در خاومیانه دستور داده بود تا به خانه برگردد، كریستوفر میلر، سرپرست وزارت دفاع آمریکا این دستور را لغو كرد و به فرمانده ناو گروه نیمیتز دستور داد تا به دلیل «تهدیدهای ایران علیه رئیس جمهور ترامپ و سایر مقامات دولت آمریكا» در خلیج فارس باقی بماند.
در همین راستا و با هدف بررسی آخرین تحولات منطقه ای در نشستی که با حضور تعدادی از اساتید روابط بین الملل با موضوع «منطقه و جهان یک سال پس از ترور قاسم سلیمانی» در تهران برگزار شد، کیهان برزگر، استاد روابط بین الملل و مدیر این نشست به بررسی احتمالی رویارویی نظامی آمریکا و ایران پرداخت.
برزگر با بیان اینکه به نظر میرسد کشورهای متحد آمریکا در منطقه مانند عربستان، اسرائیل و امارات در روزهای پایانی حضور ترامپ به آمریکا فشار میآورند تا اقدامی صورت دهد که با ایجاد تحولی در منطقه نتایج آن به نفع آنها باشد گفت که این کشورها تلاش میکنند واشنگتن را به سمت درگیری نظامی با ایران سوق دهند. با این حال وی افزود: «ایران به طور صریح و قاطع به کشورهای عربی حوزه خلیح فارس یعنی همان متحدان ترامپ پیام داده است که در صورت هرگونه ماجراجوئی از سوی آمریکا، آنها هدف اولیه ایران خواهند بود. بر این مبنا، ترس از اقدام متقابل ایران سبب می شود که این کشورها ترامپ را از هر اقدام ماجراجویانه و نظامی منصرف کنند.»
برزگر احتمال درگیری نظامی میان ایران و آمریکا را بسیار اندک میداند اما از سوی دیگر معتقد است که ترامپ غیر قابل پبیش بینی است و چیزی از او بعید نیست. این استاد روابط بین الملل شرایط حال حاضر آمریکا را مناسب برای درگیر شدن با ایران نمی داند، او در این باره می گوید: «در حال حاضر آمریکا با گرفتاریهای زیادی روبروست. باید در نظر داشت که بر خلاف ایران که افکار عمومی، روزنامهها و رسانهها به موضوع آمریکا میپردازند و این مسئله در صدر اخبار و توجهات قرار دارد، اما مساله ایران در آمریکا موضوع اول نیست.»
به گفته وی بایدن در شروع کارش در آمریکا با موضوعات بسیار مهم تری دست به گریبان است، موضوع کرونا و اثرات آن که اقتصاد آمریکا را به چالش جدی کشیده است از مهمترین مسائل پیش روی وی خواهد بود. ترامپ زدایی از ساختار دولت آمریکا نیز یکی دیگر از اولویتهای جدی بایدن در آغاز کارش است «بنابراین موضوع ایران در صدر توجهات آمریکا نخواهد بود.»
«کشورهایی که پایگاههای آمریکایی در آن است اهداف مشروعی برای پاسخ نظامی ایران هستند»
با وجود تمامی گمانه زنیها، کارشناسان بسیاری معتقدند که اگر چه هزینه رویارویی نظامی ایران و آمریکا از جیب شیخ نشین های خلیج فارس پرداخت خواهد شد اما خود این کشورها توان مقابله در برابر ایران را نخواهند داشت. بنابراین احتمالا آمریکا به تنهایی باید با ایران مواجه شود.
در همین ارتباط محمد مرندی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در نشست «منطقه و جهان یک سال پس از ترور قاسم سلیمانی» با اشاره به اینکه کشورهای حاشیه خلیج فارس توان دفاع در مقابل ایران را ندارند گفت: «اگر آمریکا از این کشورها هجومی را علیه ایران آغاز کند، این کشورها و پایگاههای آمریکایی مستقر در آنها اهداف مشروعی برای پاسخ نظامی ایران خواهند بود. اینها کشورهای کوچکی هستند و با کوچکترین حرکتی از سوی ایران دوام نخواهد آورد.»
مرندی با بیان اینکه از منظر منطقی امکان درگیری ایران و آمریکا در حال حاضر کم است یکی از دلایل این ادعا را صف آرایی آمریکا در مقابل چین و روسیه عنوان نمود و افزود: «از سوی دیگر قدرت ایران در عرصه های مختلف با عراق و افغانستان قابل مقایسه نیست و این قدرت بازدارندگی ایران را نشان می دهد.»
به گفته این استاد دانشگاه تهران، اکنون پیوند متفاوتی بین ایران و متحدانش در منطقه برقرار شده و «نفوذ جبهه مقاومت و ایران در سراسر منطقه بسیار بالاست.» مرندی همچنین تاکید کرد که قدرت بازدارندگی موشکی ایران و متحدانش در منطقه قابل توجه است. از این رو «بعید بهنظر میرسد که آمریکا مایل باشد وارد درگیری نظامی با ایران شود. هر چند در حال حاضر نیروهای مسلح ایران در آماده باش کامل به سر می برند و آماده هر رویدادی هستند.»
محمد مرندی همچنین با اشاره به شرایط داخلی آمریکا و مشکلات درونی این کشور عواملی مانند بحرانهای هویت نژادی طبقاتی که در حال عمیقتر شدن است و همچنین موضوع کرونا که بیش از هر کشور دیگری به آمریکا و متحدان اروپاییاش آسیب رسانده را از عوامل درونی آمریکا برای اجتناب از ورود به جنگی دیگر بر شمرد.
«تحریم ها و ترورها برای شکستن اعتماد به نفس منطقه ای ایران است»
دکتر کاظم سجاد پور، معاون وزیر و رئیس دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه ایران معتقد است که طی ۴۰ سال گذشته «ایران تنها کشوری در منطقه خاورمیانه بوده که امنیت خود را راساً به دست گرفته است.» سجادپور این مساله را موجب افزایش اعتماد به نفس ملی و بین المللی برای ایران میداند. وی که در نشست «منطقه و جهان یک سال پس از ترور قاسم سلیمانی» سخن می گفت معتقد است که تلاشهایی مانند «تحریم و ترورهایی» به منظور «شکستن این اعتماد به نفس منطقهای ایران و ایجاد خدشه به آن» است.
آگهی
سجاد پور گفت که تمام تلاشهای غرب برای به حاشیه بردن ایران، «اقدامات افرادی مانند سلیمانی» موجب شد تا تهران بتواند «اعتماد به نفسی بین المللی» به دست بیاورد. وی افزود: «بر همین اساس ایران اکنون بازیگری تاثیر گذار در منطقه است. سایر کشورهای منطقه و وابستگان آمریکا در منطقه دچار اتکای ساختاری به بیرون از منطقه هستند بر همین اساس از منظر امنیتی نیز دچار تزلزل هستند اما ایران از منظر قدرت متکی به داخل است و عناصر اصلیاش به خارج وابسته نیستند.»
روزهای پایانی حضور ترامپ در کاخ سفید روزهای پر تنشی برای منطقه خاورمیانه خواهد بود. اگرچه کارشناسان وقوع درگیری نظامی میان آمریکا و ایران را به دلایل مختلف ضعیف می دانند اما نشانههایی از نگرانی نیز در میان سیاست مداران ایرانی و خارجی وجود دارد. یکی از این نشانهها را شاید بتوان توییت جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران دانست. ظریف به دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا هشدار داد تا مراقب «دام» اسرائیل برای سوق دادن او به سوی رویارویی نظامی با ایران باشد.
وی همزمان با افزایش تنشها بین تهران و واشنگتن در اولین سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران در صفحه توئیتر خود به زبان انگلیسی نوشت: «اطلاعات جدید از عراق نشان میدهد که ماموران تحریک کننده اسرائیلی در حال نقشه کشی برای حمله به آمریکاییها هستند تا ترامپ را که در حال رفتن است با بهانهای ساختگی برای جنگ به مخمصه بکشانند.»
«حمله به ایران محدود، اما پاسخ ایران منطقهای خواهد بود»
در همین راستا ناصر هادیان، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران با بیان اینکه تحلیل رفتارهای ترامپ به دلیل ویژگی های او کار دشواری است، حمله و درگیری احتمالی آمریکا علیه ایران را محدود به تاسیسات هستهای دانست.
آگهی
هادیان که در نشست «منطقه و جهان یک سال پس از ترور قاسم سلیمانی» سخن می گفت در تشریح این پیش بینی خود گفت: «تصور میکنم اگر قرار باشد حملهای به ایران صورت بگیرد این حمله محدود به تأسیسات هستهای ایران خواهد بود، زیرا در حال حاضر آمریکا نیروی کافی در منطقه ندارد، همینطور فرصت کافی برای آوردن نیروی کافی به منطقه نیز در اختیار ندارد، از سوی دیگر باید این انتظار را داشت که هر گونه حملهای به ایران با پاسخ منطقهای ایران روبرو خواهد شد و در این صورت قطعا یک جنگ تمام عیار در منطقه صورت خواهد گرفت.»
هادیان پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا را فرصتی مغتنم دانست که دو دستاورد برای ایران خواهد داشت و باید از آن بهره جست. وی این دو دستاورد را «بقا و توسعه» عنوان کرد.
هادیان با طرح این پرسش که آیا با ادامه روند فعلی امکان بقا برای جمهوری اسلامی ایران هست یا نه، اینگونه پاسخ داد: «آری امکان بقا هست اما هدف ما فقط بقا نیست و باید موضوع توسعه را نیز مد نظر قرار دهیم که در چنین شرایطی دشوار است. تحریمها ظرفیتهای جمهوری اسلامی برای توسعه را دچار محدودیت خواهد کرد. البته استفاده کردن از فرصت بایدن به این معنا نیست که به آمریکا امتیاز بدهیم؛ بلکه ما در موقعیت اقتدار به سر میبریم و میتوانیم از عناصر قدرتمان برای برداشتن تحریمها و کاهش فشارها استفاده کنیم.»
بازگشت به برجام، مذاکره در خصوص مسایل منطقه ای شاید، موشکی هرگز
کیهان برزگر در خصوص پیشنهاد احتمالی کشورهای اروپایی و آمریکا برای گفتوگو درباره مسائلی خارج از چارچوب برجام می گوید: «ایران درخصوص مسائل منطقهای بهدلیل برتری ژئوپلیتیک میدانی و اطمینان از برد میتواند در چارچوب منافع ملیاش گفتوگو کند، اما بحث موشکی خط قرمز ایران است. به واقع، هیچ کشوری در مورد مسائل بازدارندگی و سلاحهای متعارفاش، مگر بهصورت داوطلبانه، مذاکره نخواهد کرد.»
آگهیوی در ادامه میگوید: «اگر بایدن خواهان گفتوگوی معنادار باشد باید از سیاستهای مشابه رویکرد ترامپ دست بکشد. اشتباه ترامپ و متحدانش این بود که فکر میکردند باید ایران را نخست از درون ضعیف کنند، سپس با آن مذاکره کنند. اما تجربه نشان داده که یک ایران قوی تمایل بیشتری به گفتوگو و حل مشکلات دارد، چون احساس امنیت بیشتری از برد در گفتوگو میکند.»
هادیان نیز در این خصوص گفت: «بدون تردید اگر مذاکرهای شکل بگیرد که میگیرد باید در بازگشت بدون قید و شرط به برجام توسط ایران و آمریکا باشد.» وی ادامه داد: «طرفین هیچکدام نباید موضوع دیگری را به برجام ارتباط دهند و بعد از بازگشت به تعهدات برجامی و مذاکرات در این خصوص، سپس در صورت تمایل راجع به مسائل دیگر نیز بحث شود.»