کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران حدود ۴۸ ساعت پس از آغاز سال ۲۰۲۰ باعث شد تا ایران این سال میلادی را پرالتهاب آغاز کند. جان باختن ۵۶ نفر در مراسم تشییع وی، حمله موشکی ایران به مراکز نظامی آمریکا در عراق و سرنگونی هواپیمای اوکراینی از جمله رویدادهایی بود که طی روزهای بعد خبرساز شد.
آگهیایران یکی از مهمترین رویدادهای سال ۲۰۲۰ خود را پس از گذشت تنها سه روز از آغاز سال میلادی تجربه کرد. قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران که طی سال های گذشته به یکی از چهره های اصلی سپاه پاسداران و سیاست خارجی ایران تبدیل شده بود روز سوم ژانویه (۱۳ دی ۱۳۹۸ شمسی) در حمله نیروهای آمریکایی به کاروانش در نزدیکی فرودگاه بغداد، پایتخت عراق کشته شد.
در حمله به کاروان قاسم سلیمانی که دقایقی پس از فرود هواپیمای حامل او در فرودگاه بغداد روی داد ابومهدی مهندس، از رهبران حشد الشعبی نیز کشته شد. علی خامنه ای، رهبر ایران در واکنش به کشته شدن قاسم سلیمانی وعده داد که «انتقام سخت» در انتظار آمریکا است. او همچنین اسماعیل قاآنی را به عنوان جانشین قاسم سلیمانی در مقام فرماندهی سپاه قدس منصوب کرد.
کشته شدن قاسم سلیمانی نگرانی های زیادی را در میان رهبران و مردم منطقه بابت احتمال رویارویی نظامی ایران و آمریکا پدید آورد. عادل عبدالمهدی، نخست وزیر وقت عراق گفت که حمله به کاروان قاسم سلیمانی در نزدیکی فرودگاه بغداد می تواند «سرآغاز جنگی ویرانگر» در کشورش باشد.
در مقابل دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا که حمله به کاروان قاسم سلیمانی به دستور مستقیم او انجام شده بود گفت که کشورش «تروریست شماره یک جهان» را کشته است.
حمله ایالات متحده به کاروان قاسم سلیمانی به دنبال چند ماه تنش شدید بین ایران و آمریکا در منطقه و به ویژه خلیج فارس روی داد. سرنگونی پهپاد آمریکایی در نزدیکی تنگه هرمز، حمله به نفت کش ها در خلیج فارس، حمله به تاسیسات نفتی عربستان و تنش ها در عراق برخی از نمودهای تنش در روابط تهران با واشنگتن در ماههای پیش از کشته شدن قاسم سلیمانی بود.
یکی از اولین پیامدهای کشته شدن فرمانده سپاه قدس ایران در عراق رای پارلمان این کشور به خروج نیروهای خارجی از عراق بود. در داخل ایران نیز مراسم تشییع پیکر قاسم سلیمانی در شهرهای مختلف برگزار شد اما در کرمان دستکم ۵۶ نفر به دلیل ازدحام جمعیت جان خود را از دست دادند. رویدادی که در میان گزارش ها و اخبار آن روزهای پرالتهاب ایران در نهایت بازتاب زیادی نه در میان رسانه های داخلی و نه رسانه های خارجی نداشت.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
حمله ایران به پایگاه‌های آمریکا در عراق؛ «آسیب مغزی» ۱۱۰ سرباز ایالات متحده
ایران پنج روز پس از کشته شدن قاسم سلیمانی حمله ای موشکی علیه دو پایگاه نظامیان آمریکا در عراق انجام داد. ساعاتی پس از این حمله خبر سقوط یک فروند هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین در نزدیکی تهران منتشر شد هر چند تا سه روز بعد ارتباط این دو رویداد با یکدیگر به طور رسمی آشکار نشد. علی خامنه ای نیز چند ساعات پس از حمله ایران به دو پایگاه نظامیان آمریکا در عراق این حمله را تنها یک «سیلی» دانست. سخنانی که طی ماههای بعد با تاکید رهبر و دیگر مقامات ایران بر لزوم «انتقامگیری» بابت کشته شدن قاسم سلیمانی از مفتوح بودن پرونده کشته شدن او نزد مقام های ایران با وجود حمله موشکی روز ۸ ژانویه (۱۸ دی) حکایت داشت.
احمد حمزه، یکی از نمایندگان مجلس ایران کمتر از سه هفته پس از کشته شدن قاسم سلیمانی گفت به هر کسی که دونالد ترامپ را به قتل برساند سه میلیون دلار جایزه تعلق خواهد گرفت.
مشابه این تهدید نیز این روزها همزمان با اولین سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی از سوی اسماعیل قاآنی، فرمانده کنونی سپاه قدس تکرار شده است. وی گفت «شاید کسانی در خانه خودتان انتقام خون حاج قاسم را از شما بگیرند.» حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران نیز گفته است که دونالد ترامپ نه تنها از حکومت بلکه از «زندگی» نیز طی هفته های آینده «سرنگون» خواهد شد.
گزارش هایی که چند روز بعد از حمله ایران به پایگاه های نظامیان آمریکا منتشر شد از «اطلاع قبلی» ارتش ایالات متحده از حمله قریب الوقوع ایران حکایت داشت. خبرگزاری فرانسه کمتر از یک هفته پس از حمله موشکی ایران به پایگاه عین الاسد گزارش داد که فرمانده این پایگاه دو ساعت و نیم پیش از حمله موشکی ایران از نظامیان آمریکایی خواسته بود تا به پناهگاه بروند.
در حمله موشکی ایران به پایگاه های نظامی ایالات متحده در عراق هیچ تبعه نظامی یا غیرنظامی آمریکا یا عراق کشته نشد. با این حال طی روزها و هفته های بعد مشخص شد که تعداد زیادی از نظامیان آمریکا در جریان حمله موشکی ایران به پایگاه عین الاسد «آسیب مغزی» دیده اند.
شمار نظامیان آسیب دیده در ابتدا ۱۱ نفر گزارش شد اما این رقم به تدریج به ۳۴ و سپس ۱۱۰ نفر افزایش یافت. «آسیب مغزی» نظامیان آمریکا زمینه ساز انتقادهای داخلی از دونالد ترامپ همزمان با رسیدگی به پرونده استیضاح او در کنگره شد. رئیس جمهوری آمریکا یک روز پس از حمله موشکی ایران گفته بود که هیچ کدام از نظامیان کشورش در این حمله کشته نشده و آسیب نیز ندیده اند.
آمریکا به حمله موشکی ایران به پایگاه های خود واکنشی نشان نداد اما فشارها و تهدیدهای مقامات دولت دونالد ترامپ علیه تهران ادامه یافت. برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران حدود سه هفته پس از کشته شدن قاسم سلیمانی تهدید کرد که اسماعیل قاآنی جانشین وی نیز سرنوشتی مشابه فرمانده قبلی سپاه قدس خواهد داشت.
سایه‌ای که سرنگونی پرواز ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین بر «انتقام سخت» ایران افکند
ستاد کل نیروهای مسلح ایران سه روز پس از سرنگونی هواپیمای خطوط هواپیمایی اوکراین مسئولیت این اقدام را برعهده گرفت. هواپیمای اوکراینی با ۱۷۶ مسافر و خدمه در نزدیکی محمودآباد شهریار به دنبال اصابت دو موشک سرنگون شده بود. همه سرنشینان هواپیمای اوکراینی در این حادثه کشته شدند.
پذیرش مسئولیت سرنگونی پرواز ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین پس از گذشت ۷۲ ساعت از زمان حادثه و معرفی «شلیک غیرعمدی» و «خطای انسانی» به عنوان عامل حادثه اعتراض هایی را در ایران برانگیخت. هزاران نفر از ساکنان تهران با حضور در چند تجمع به «پنهانکاری» مقامات ایران اعتراض کردند و یاد کشته شدگان حادثه سرنگونی هواپیمای اوکراینی را گرامی داشتند.
در چند شهر دیگر ایران نیز تجمعات اعتراض آمیز برگزار شد. پلیس در جریان برخی از این تجمعات با شرکت کنندگان درگیر شد و دست به پرتاب گاز اشک آور زد. بازداشت چند ساعته سفیر بریتانیا در تهران در حاشیه یک تجمع اعتراضی، خودداری گروهی از دانشجویان از پا گذاشتن بر روی پرچم آمریکا و اسرائیل در دانشگاه شهید بهشتی تهران و بازداشت کوتاه مدت رخشان بنی اعتماد، فیلمسازی که برای تجمع اعتراض آمیز در تهران فراخوان داده بود از جمله رویدادهایی بود که پس از انتشار بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح ایران خبرساز شد.
شماری از شرکت های هوایی خارجی نیز به دنبال حادثه سرنگونی پرواز ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین پروازهای خود به ایران را به حالت تعلیق در آوردند. این شرکت های هوایی طی ماههای بعد نیز به دنبال شیوع ویروس کرونا یا تعلیق پروازهای خود ادامه دادند و یا بار دیگر پروازها به ایران را متوقف کردند.
آگهیسرنگونی هواپیمای خطوط خوایی اوکراین نه تنها عملیات موشکی ایران علیه نظامیان آمریکا در عراق را تا حدود زیادی تحت الشعاع قرار داد بلکه سرآغاز پرونده طولانی رسیدگی به این حادثه و مذاکرات ایران با اوکراین برای پرداخت غرامت و کشف حقیقت بود. ایران با نزدیک شدن سالگرد سرنگونی هواپیمای اوکراینی با پرداخت غرامت «۱۵۰ هزار دلاری» به بازماندگان هر کدام از ۱۷۶ سرنشین پرواز ۷۵۲ موافقت کرده است.
رویدادهایی که در روزهای پس از کشته شدن قاسم سلیمانی روی داد باعث شد تا رهبر ایران روز ۱۷ ژانویه (۲۷ دی) پس از هشت سال برای اولین بار اقامت نماز جمعه تهران را برعهده بگیرد. او در سخنانش با اشاره به ۱۴ روز «پرماجرایی» که گذشته بود ضمن انتقاد از معترضان داخلی، مذاکره با آمریکا را رد کرد. رهبر ایران در بخشی از سخنانش گفت: «جنتلمن های پشت میز مذاکره همان تروریست های فرودگاه بغداد هستند.»
اولین سالگرد کشته شدن سلیمانی؛ ۱۸ روز به پایان عصر ترامپ
ایران در حالی خود را برای برگزاری مراسم اولین سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی آماده می کند که تنش ها در منطقه بار دیگر طی هفته های گذشته افزایش یافته است. روابط ایران و آمریکا طی ماههای پس از کشته شدن فرمانده سپاه قدس ایران در بغداد نسبت به ماههای پیش از آن کم افت و خیرتر بود. همه گیری ویروس کرونا در سطح جهان، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و تمایل احتمالی ایران برای کاهش تنش با واشنگتن در دوران کارزار انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده از جمله دلایل کاهش نسبی تنش در منطقه و خلیج فارس در مقایسه با نیمه اول سال ۱۳۹۸ بود.
نمود اصلی تمایل ایران برای کاهش تنش با آمریکا در پی کشته شدن قاسم سلیمانی مصاحبه محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران با نشریه آلمانی اشپیگل بود. او در این مصاحبه که تنها چند هفته پس از کشته شدن قاسم سلیمانی منتشر شد گفت که مذاکره با آمریکا در صورت لغو تحریم ها «غیرمحتمل» نیست. با این حال دونالد ترامپ در واکنش به این سخنان وزیر امور خارجه ایران در صفحه توئیترش به زبان فارسی نوشت: ««وزیر امور خارجه ایران می گوید ایران خواستار مذاکره با ایالات متحده است اما می خواهد تحریم ها برداشته شود. نه، مرسی!»
همزمان در آمریکا نیز پس از کشته شدن قاسم سلیمانی تلاش هایی برای جلوگیری از افزایش تنش با ایران و رویارویی احتمالی با تهران صورت گرفت. مجلس نمایندگان آمریکا کمتر از یک ماه پس از کشته شدن فرمانده سپاه قدس ایران در بغداد دو طرح پیشنهادی در راستای کاهش اختیارات دونالد ترامپ برای اقدام نظامی علیه ایران را تصویب کرد.
آگهیبا این حال ترور محسن فخری زاده، معاون وزارت دفاع ایران در آبسرد دماوند که روز ۷ آذر (۲۷ نوامبر) سال جاری روی داد بار دیگر با افزایش تنش در منطقه احتمال درگیری بین دو طرف را بالا برد. رویدادی که برای ایران یادآور کشته شدن قاسم سلیمانی نیز بود هرچند این بار مقام ایرانی نه در کشور همسایه که در خاک کشورش کشته می شد. ایران پس از ترور محسن فخری زاده از اسرائیل به عنوان مسئول ترور مقام عالی رتبه وزارت دفاع خود یاد کرد.
مقامات ارشد آمریکایی در روزهای گذشته در گفتگو با رسانه های این کشور از تحرکات «نگران کننده» ایران و نیروهای نزدیک به تهران در آستانه سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی سخن گفته اند. ایالات متحده در اقدامی که هدف آن «مهار» ایران توصیف شده طی ۴۵ روز گذشته سه بار بمب افکن های «بی ۵۲» خود را در نزدیکی مرزهای ایران به پرواز در آورده است.
از سوی دیگر ایران در حالی روز شنبه مراسم اولین سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی را برگزار خواهد کرد که ۱۸ روز پس از آن دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ به پایان می رسد. حضور چهار ساله دونالد ترامپ در کاخ سفید تاثیر عمیقی بر روابط ایران و آمریکا و زندگی مردم عادی در ایران گذاشت.
به این ترتیب ایران در حالی خود را برای برگزاری مراسم اولین سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی آماده می کند که آغاز سال ۲۰۲۱ میلادی برای حکومت ایران می تواند به مراتب متفاوت از وضعیت یک سال پیش و شوک ناشی از کشته شدن قاسم سلیمانی و رویدادهای پس از آن باشد.
هر چند جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب آمریکا از آمادگی خود بازگرداندن کشورش به برجام در صورت رعایت تعهدات ایران سخن گفته است اما بازگرداندن روابط تهران و واشنگتن به وضعیتی مشابه چهار سال پیش (پیش از از ریاست جمهوری دونالد ترامپ) تقریبا غیرممکن به نظر می رسد. به نظر می رسد کشته شدن قاسم سلیمانی تنها یکی از زخم هایی باشد که طی چهار سال گذشته بر پیکر روابط دو کشور وارد شده است. زخم هایی که اکنون به آنچه «دیوار بلند بی اعتمادی» بین ایران و آمریکا معروف شده بود اضافه شده است.
آگهی