«با توجه به جریانات اجتماعی و شور انقلابی، مردم توانایی شنیدن موسیقی دستگاهی یعنی ساز و آواز را نداشتند. مردم و جوانان در خیابان بودند. شور و حرارت بالا بود و انتظار داشتند که ما تصنیفهای اجتماعی و انقلابی ارائه کنیم.»
آگهیموسیقی سنتی ایران طی ۴ دهه گذشته در بزنگاههای تاریخی زبان گویای احساسات جامعه بوده است. محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان آهنگسازان مطرح و پیشگامی بودند که آثارشان در سالهای پس از انقلاب ۵۷ ملهم از تحولات سیاسی و اجتماعی کشور بود.
انقلاب و تحولات موسیقی سنتی ایران
محمدرضا لطفی، آهنگساز و بنیانگذار کانون فرهنگی و هنری چاووش، در مجموعه برنامههای رادیویی «تاریخ معاصر موسیقی دستگاهی ایران» درباره تحول موسیقی در سالهای پس از انقلاب گفته است: «با توجه به جریانات اجتماعی و شور انقلابی، مردم توانایی شنیدن موسیقی دستگاهی یعنی ساز و آواز را نداشتند. مردم و جوانان در خیابان بودند. شور و حرارت بالا بود و انتظار داشتند که ما تصنیفهای اجتماعی و انقلابی ارائه کنیم.»
سازآرایی، ریتم، لحن، ملودی و حتی آواز خوانندگان در این سالها با احساسات و هیجانات جامعه همراه بود.
علیرغم اینکه آثار موسیقی سنتی ایران در سالهای پیش از انقلاب، با محوریت ساز ویولن و نوازندگان آن تولید میشد، در سالهای پس از انقلاب این نوازندگان تار و سنتور بودند که فضای غالب موسیقی را در دست داشتند.
لحن موسیقی در این سالها حماسی شد و قطعات هر چه بیشتر به فرم سرود نزدیک شدند. موسیقی از ضربآهنگهای ساده و بزمی که اغلب در «شش هشتم»، «سه ضربی» و «چهار چهارم سنگین» بود دورشد و به ریتمهای پیچیده تری مانند «ضربیهای لنگ» نزدیک شد که حال و هوای حماسی به قطعات موسیقی میدادند.
مطالب یورونیوز را در واتساپ دریافت کنید
جنگ ایران و عراق و همراهی موسیقی دستگاهی
روند تاثیرپذیری و تاثیرگذاری موسیقی دستگاهی بر جامعه پس از حمله عراق به ایران ادامه یافت و موسیقیدانان تا پایان دهه ۶۰ علاوه بر تولید قطعات موسیقی دستگاهی، نگاهی جدی به جنگ و احساسات جامعه داشتند.
از ۱۲ آلبوم چاووش، محتوای تعداد زیادی از قطعههای موسیقی در شش مجموعه آن تحت تاثیر فضای سیاسی ایران بوده است. محمدرضا شجریان و شهرام ناظری خوانندگی اکثر این قطعات را بر عهده داشتند.
البته همراهی با رویدادهای سیاسی و اجتماعی تنها شاخصه موسیقی سنتی در سالهای اول پس از انقلاب نبود بلکه مهمترین آثار حوزه موسیقی اصیل ایران طی ۴۰ سال گذشته در همین سالها تولید شده است.
اعتراضات سال ۸۸ و واکنش هنرمندان موسیقی سنتی
با پایان جنگ ایران و عراق و حرکت جامعه به سوی بازسازی، از شدت تاثیر تحولات اجتماعی بر حوزه موسیقی دستگاهی کاسته شد. ریتمهای قطعات شادتر و تنوع ملودیهای در آثار هنرمندان بیشتر شد.
انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ و شکلگیری اعتراضات پس از آن، از دیگر رویدادهایی بود که همراهی برخی هنرمندان موسیقی سنتی را در پی داشت. محمدرضا شجریان با خواندن قطعه «تفنگت را زمین بگذار» و شهرام ناظری با قطعه «ای خشم به جان تافته» به این اتفاقات واکنش نشان دادند.
محمدرضا شجریان پس از رویداهای سال ۸۸ در مصاحبه با یورونیوز درباره تاثیر تحولات اجتماعی در موسیقی گفت: «بهترین این موسیقی توسط عارف ارایه شده و عارف، خود هم شعر میگفت و هم موسیقی را می ساخت و میتوان آهنگهای عارف را به عنوان بهترین نمونه آهنگسازی ما معرفی کرد. و چون در زمان مشروطیت بود و فضای آن زمان فضای سیاسی و آزادی خواهی بود، او هم چون همراه مردم بود، آهنگ ها را از دل مردم میساخت و خوانندهها و نوازندهها آنها را ارایه میکردند و تاثیر مهمی در روحیه مردم داشت.»
وی موسیقی را بازتاب جامعه و برخاسته از فضای جغرافیایی یک منطقه خو اند و گفت: «در یک فضای جغرافیایی، مردم دارای یک فرهنگ خاصی هستند و نیازهای خاصی دارند، موسیقی برخاسته از درون هر ملتی است و به همین دلیل خواستههای خود را از طریق موسیقی بیان می کند. وقتی خوشحال است، موسیقی شاد خواهد بود و وقتی ناراحت، موسیقی غمگین. وقتی شکست می خورد یک موسیقی دارد و وقتی پیروز می شود یک موسیقی دیگر. »
بیشتر بخوانید: