در حالی‌که رویدادهای جهانی خرید مانند «جمعه سیاه» دهه‌هاست رواج دارند، جنبش‌های ضد مصرف‌گرایی چون «روز خرید نکردن» اکنون برای مقابله با مصرف‌زدگی پیروان بیشتری جذب می‌کنند.
مصرف‌گرایی افراطی، چه در شبکه‌های اجتماعی، پلتفرم‌های خرید آنلاین و فروشگاه‌های فیزیکی، در چند سال اخیر به روندی پایدار تبدیل شده و با رشد شبکه‌های اجتماعی، اینفلوئنسرها، تخفیف‌های مکرر و کمپین‌های بازاریابی شدت گرفته است.
رویدادهای بزرگ خرید مانند «جمعه سیاه» که فردا برگزار می‌شود و آغازگر فصل خرید تعطیلات سالانه است نیز این روند را تشدید کرده‌اند.
«جمعه سیاه» که پیش‌تر فقط یک روز بود اکنون کل آخر هفته را در بر می‌گیرد و «دوشنبه سایبری» را هم شامل می‌شود. در برخی مناطق این روند یک هفته کامل ادامه دارد که به «هفته سایبری» معروف است.
با این حال، جنبش‌های بیشتری برای مقابله با «جمعه سیاه» و فرهنگ جهانی هزینه‌کرد و مصرف شکل گرفته‌اند. یکی از برجسته‌ترین آنها «روز خرید نکردن» است که در همان روز «جمعه سیاه» برگزار می‌شود.
«روز خرید نکردن» چیست؟
«روز خرید نکردن» یک روز اعتراض بین‌المللی علیه مصرف‌گرایی فراگیر جهانی است. از شرکت‌کنندگان می‌خواهد تعهد کنند که به مدت ۲۴ ساعت، چه آنلاین و چه حضوری، هیچ چیز نخرند تا درباره آثار زیان‌بار مصرف بیش از حد آگاهی ایجاد شود.
این حرکت نخستین‌بار در سال ۱۹۹۲ توسط هنرمند کانادایی «تد دیو» آغاز شد و مجله ضد‌مصرف‌گرایی «ادباسترز» آن را بیشتر محبوب کرد.
از زمان آغاز، این جنبش به بیش از ۶۰ کشور در سراسر جهان گسترش یافته است.
این روز همچنین مردم را تشویق می‌کند زباله را کاهش دهند و به عادات کلی هزینه‌کرد خود فکر کنند. شرکت‌کنندگان می‌توانند به کاهش پسماند بسته‌بندی و ردپای کربنی حمل‌ونقل و تولید کمک کنند.
این روز همچنین بر اولویت‌دادن به فعالیت‌های معنادار و غیرتجاری برای سرمایه‌گذاری روی جامعه‌ای قوی‌تر و بازنگری در رابطه میان مادی‌گرایی و خوشبختی تاکید می‌کند. از جمله وقت‌گذرانی با حیوانات خانگی، دوستان و خانواده، شرکت در رویدادهای محلی و پیاده‌روی در فضای باز.
«روز خرید نکردن» به موضوعات گسترده‌تری مانند نابرابری اجتماعی و تاثیرات زیست‌محیطی هم گره می‌خورد. این روز درباره استفاده مجدد و خیریه‌های کالای دست‌دوم آگاهی‌رسانی می‌کند. این نهادها از رفتن اقلام به محل‌های دفن زباله جلوگیری می‌کنند و همزمان به خانوارهای کم‌درآمد کمک می‌رسانند.
چون همزمان با «جمعه سیاه» برگزار می‌شود، به پادزهری واقعی برای فرهنگ خرید جهانی بدل شده و در طول سال‌ها طرفداران زیادی پیدا کرده است اما اینترنت را هم به‌طور قابل‌توجهی دوپاره کرده است.
برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی با مفهوم صرفه‌جویی، هزینه‌کرد آگاهانه، فرهنگ خرید دست‌دوم و خرید پایدار موافق‌اند. برخی دیگر بیشتر به اردوگاه «یولو» و فرهنگ «لذت‌های کوچک» تعلق دارند. به باور آنها چون اهداف بزرگ زندگی مانند خرید خانه و پس‌انداز کافی برای بازنشستگی برای بخش زیادی از نسل‌های جوان دست‌نیافتنی شده، نباید لذت‌های کوچک مثل خریدهای هیجانی نکوهش شود.
اوج‌گیری جنبش‌های ضد‌مصرف‌گرایی
امسال «جمعه سیاه» بیش از همیشه جنجالی بوده و افزایش چشمگیر جنبش‌ها و تحریم‌های ضد‌مصرف‌گرایی دیده می‌شود. از جمله «روز خرید نکردن»، کارزار «We Ain’t Buying It» و «Make Amazon Pay Day» که همگی در روز یا حوالی «جمعه سیاه» برگزار می‌شوند.
همچنین از ۲۵ نوامبر تا اول دسامبر یک خاموشی گسترده آغاز شده که عمدتا شرکت‌های بزرگ مانند آمازون، هوم دیپوت و تارگت و دیگران را هدف می‌گیرد. هدف آن اعتراض به نقض حقوق کار، حمایت این زنجیره‌های خرده‌فروشی از دونالد ترامپ و عقب‌نشینی آنها از برنامه‌های تنوع، برابری و شمول است.
کریستی هافمن، دبیرکل اتحادیه جهانی UNI، در یک بیانیه مطبوعاتی گفت: «آمازون، جف بزوس و متحدان سیاسی‌شان روی آینده‌ای اقتدارگرایانه مبتنی بر فناوری حساب باز کرده‌اند، اما در روز «Make Amazon Pay Day»، کارگران در همه‌جا می‌گویند: بس است.»
او افزود: «سال‌هاست آمازون حق برخورداری کارگران از دموکراسی در محیط کار از طریق تشکیل اتحادیه را با اتکا به چهره‌های سیاسی اقتدارگرا سرکوب کرده است. مدل این شرکت نابرابری را عمیق‌تر می‌کند و حقوق بنیادین کارگران برای سازماندهی، چانه‌زنی جمعی و مطالبه محیط‌های کاری امن و عادلانه را تضعیف می‌کند.»
این کارزارهای ضد‌مصرف‌گرایی و تحریم همچنین می‌کوشند خریداران را تشویق کنند از کسب‌وکارهای کوچک محلی، پایدار و دست‌دوم حمایت کنند، به‌ویژه آنهایی که متعلق به سیاه‌پوستان، مهاجران یا اقلیت‌ها هستند و نیز آنهایی که تاکنون در برابر نفوذ ترامپ مقاومت کرده‌اند.