پیمان جدید دفاع متقابل که در ماه جاری میلادی میان پاکستان و عربستان سعودی امضا شد، بسیاری را شگفت‌زده کرد و تنها چند روز پس از آن صورت گرفت که منطقه خلیج فارس با حمله اسرائیل به مقر حماس در قطر، لرزید.
آگهی
این توافق در زمانی به‌ویژه پرتنش امضا شده است: پس از حملات متقابل اسرائیل و ایران، حمله اسرائیل به دوحه، ابهام در آینده برنامه هسته‌ای تهران و درگیری‌های میان هند و پاکستان در ماه مه.
جاشوا وایت از اندیشکده بروکینگز در این زمینه به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «حتی کسانی که به تحولات دراماتیک در خاورمیانه و جنوب آسیا عادت دارند، از اعلام این توافق غافلگیر شدند.»
اگرچه این توافق در ادامه دهه‌ها روابط نزدیک نظامی میان دو کشور منعقد شده است، اما پرسش‌هایی درباره ابعاد دقیق آن، به‌ویژه احتمال وجود جنبه‌های هسته‌ای، همچنان بی‌پاسخ مانده است.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
روابط تاریخی
وایت توضیح می‌دهد: «این پیمان به‌وضوح همکاری‌های امنیتی و دفاعی موجود از دهه‌ها پیش میان عربستان و پاکستان را رسمی‌تر و عمیق‌تر می‌کند و بر پروتکل تاریخی ۱۹۸۲ بنا شده است»؛ پروتکلی که طی آن نیروهای پاکستانی به‌شکل قابل توجهی در عربستان مستقر شدند.
کَمیل لونس، کارشناس خلیج فارس در شورای اروپایی روابط خارجی در این مورد می‌گوید: «تعداد زیادی از پرسنل نظامی سعودی توسط پاکستانی‌ها آموزش دیده‌اند و افسران پاکستانی در وزارت دفاع عربستان مأمور به خدمت هستند.»
به گفته لونس، این پیمان احتمالاً نتیجه مذاکرات طولانی بوده است.
او به خبرگزاری فرانسه گفت: «باید مراقب باشیم که این توافق را مستقیماً به تحولات اخیر منطقه ربط ندهیم، اگرچه این تحلیل کلی که توافق ریاض و اسلام‌آباد پاسخی به قدرت‌گیری اسرائیل در منطقه و تردیدهای عربستان نسبت به ضمانت‌های امنیتی آمریکاست، همچنان معتبر است.»
برای سید علی ضیا جعفری از مرکز مطالعات امنیت، راهبرد و سیاست دانشگاه لاهور، «پاکستان این توافق را راهی برای نشان دادن اهمیت رو به رشد خود در معماری امنیتی خاورمیانه خواهد دید»؛ در حالی‌که عربستان که مدت‌ها بر قدرت نظامی آمریکا تکیه داشته است، «در پی متنوع‌سازی منابع امنیتی خود است».
مسئله سلاح هسته‌ای
به گزارش بولتن دانشمندان اتمی، مؤسسه‌ای بین‌المللی در حوزه امنیت و تسلیحات هسته‌ای، پاکستان حدود ۱۷۰ کلاهک هسته‌ای دارد، اما اینکه این توان در توافق چه جایگاهی دارد، همچنان مبهم است.
هیچ‌یک از طرفین رسماً درباره ایجاد چتر هسته‌ای اظهارنظر نکرده‌اند. چتر هسته‌ای به معنای تضمین حمایت یک کشور دارای سلاح هسته‌ای از متحدان خود در صورت تهدید یا حمله دشمن است.
تاکنون تنها دو توافق از این نوع وجود داشته: چتر هسته‌ای آمریکا برای متحدان اروپایی و حمایت روسیه از بلاروس.
با این حال، برخی در عربستان و پاکستان به چنین احتمالی اشاره کرده‌اند.
یک ژنرال بازنشسته سعودی به خبرگزاری فرانسه گفت: «عربستان در متن پیمان، روش‌های متعارف و غیرمتعارف را گنجانده است.» او که به‌دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، افزود: «ما خیلی روشن و مکتوب گفتیم که این شامل سلاح‌های هسته‌ای پاکستان هم می‌شود.»
علی شهـابی، تحلیلگر سعودی نزدیک به دربار پادشاهی نیز به خبرگزاری فرانسه گفت: «موضوع هسته‌ای بخش جدایی‌ناپذیر این توافق است.»
با این حال، کارشناسان منطقه تأکید دارند که اوضاع هنوز روشن نیست. جعفری می‌گوید: «پاکستان هیچ چتر هسته‌ای ندارد و هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد پاکستان قصد دارد یکی از این سلاح‌ها را در اختیار عربستان قرار دهد. دکترین، سیاست، موضع، راهبرد و توانمندی هسته‌ای پاکستان تنها بر هند متمرکز است.»
برخی دیگر بر این باورند که ابهام در این مسئله ممکن است عمدی باشد.
برونو ترتره از بنیاد تحقیقات راهبردی پاریس می‌گوید: «امکان دانستن جزئیات هرگونه ترتیبات احتمالی در این حوزه وجود ندارد، چون این بخشی از بازدارندگی است؛ چیزی که معمولاً از آن به‌عنوان ابهام راهبردی یاد می‌شود.»
و هند؟
ریاض روابط خوبی با دهلی‌نو، رقیب اصلی اسلام‌آباد دارد.
اقتصاد در حال رشد سریع هند به‌شدت به واردات نفت وابسته است و بر اساس اعلام وزارت خارجه هند، عربستان سومین تأمین‌کننده بزرگ نفت این کشور است.
لونس توضیح می‌دهد: «آیا عربستان در صورت تشدید درگیری میان پاکستان و هند دخالت خواهد کرد؟ فکر نمی‌کنم. این کاملاً برخلاف نوع دیپلماسی است که عربستان دنبال می‌کند، دیپلماسی‌ای که مانند هند بر چندجانبه‌گرایی استوار است.»
امضای این پیمان تنها چند ماه پس از نبرد شدید چهارروزه پاکستان و هند، یکی از بدترین بحران‌ها میان این دو رقیب دیرینه طی دهه‌های اخیر، صورت گرفت.
پس عربستان در صورت ازسرگیری خصومت‌ها چه واکنشی نشان خواهد داد؟
وایت می‌گوید: «طبع ریاض این گونه اقتضا می‌کند که منفعل بماند، در حالی که از یک‌سو منافع تجاری به‌سختی به‌دست‌آمده با هند را حفظ می‌کند و از سوی دیگر به تعهدات امنیتی خود در برابر پاکستان پایبند می‌ماند.»
او افزود: «حالا حفظ این توازن دشوارتر خواهد شد.»