هرچند پیش‌بینی اینکه در نهایت طرح قرار دادن سپاه در فهرست نهادهای تروریستی اتحادیه اروپا، با اجماع در میان کشورهای اروپایی مواجه خواهد شد یا خیر دشوار است اما در صورتی که این اتفاق بیفتد روابط میان ایران و اروپا با چالش‌های جدی رو به رو می‌شود.
آگهینمایندگان پارلمان اتحادیه اروپا روز پنجشنبه ۱۹ ژانویه در استراسبورگ با تصویب قطعنامه‌ای خواستار قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست «سازمان‌های تروریستی» اتحادیه اروپا شدند. این نمایندگان ضمن محکوم کردن سرکوب و کشتار مردم ایران توسط جمهوری اسلامی از رهبران اروپایی خواستند تا موضوع تروریستی قلمداد کردن سپاه را در دستور کار خود قرار دهند.
پس از انتشار اخبار مربوط به این اتفاق، بسیاری از قرار گرفتن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی اتحادیه گفتند اما با توجه به پیچیدگی‌های مرسوم در میان نهادهای اروپایی موضوع به این سادگی نیست و برای رخ دادن چنین اتفاق ساز و کارهای متفاوتی پیش‌بینی شده است. برای درک بهتر این فرآیند بهتر است ابتدا نگاهی به ساختار اتحادیه اروپا و همچنین نهادها و مراکز تصمیم‌گیری و البته نقش پارلمان در این میان داشته باشیم.
تاریخچه تشکیل پارلمان اروپا
پارلمان بازار مشترک که از سال ۱۹۶۲ به پارلمان اروپا تغییر نام داد در شهر استراسبورگ فرانسه مستقر است. تا سال ۱۹۷۹ نمایندگان این پارلمان مرکب بود از نمایندگانی که پارلمان‌های ملی هر یک از کشورهای عضو به نسبت سهم تعیین شده انتخاب می‌کردند. ۳۶ نماینده برای کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا و ۱۴ نماینده برای بلژیک و هلند و همچنین ۶ نماینده برای لوکزامبورگ. البته در ادامه این تعداد افزایش و تعداد کشورهایی که در پارلمان نماینده داشتند افزایش پیدا کرد و امروز به ۷۰۵ عضو رسیده است. هرچند در معاهده ۱۹۵۷ رم پیش‌بینی شده که نمایندگان این پارلمان از طریق آرا همگانی انتخاب شوند اما انتخابات با آرا همگانی تا سال ۱۹۷۹ به تعویق افتاد.
نشست‌های پارلمان هم ابتدا یک بار در سال و در ادامه یک بار در ماه و هر بار یک هفته افزایش یافت. در سال ۱۹۸۴ یک دبیرخانه عمومی هم برای پارلمان اروپا در نظر گرفته شد که مقر آن در لوکزامبورگ است و یک دبیرکل در راس آن قرار دارد و پارلمان را در انجام وظایف خود و طرح موضوعاتی که در اولویت قرار دارند یاری می کند.
به صورت کلی باید اشاره کرد که وظایف پارلمان اروپا شبیه وظایف قوه مقننه در داخل یک کشور است با این تفاوت که نمی‌تواند تصمیمات اساسی و فوق ملی اتخاذ کند. مخاطب پارلمان اروپا ارگان‌های اجرایی جامعه اروپا یعنی کمیسیون و شورای وزیران است. البته در طول این سالها و همزمان با تقویت جامعه اروپا و تعمیق نهادهای آن بر میزان اختیارات و صلاحیت‌های پارلمان به ضرر شورای وزیران افزوده می‌شود و کار به آنجا می‌رسد که در صورت رای عدم اعتماد به اعضای کمیسیون، عضو یا همه اعضای کمیسیون مجبور به استعفا می‌شوند.
نقش پارلمان اروپا
در معاهده ماستریخت که از آن تحت عنوان یکی از بنیادی‌ترین پایه‌های تشکیل اتحادیه اروپا یاد می‌شود در خصوص نقش و وظایف این نهاد چنین آمده است: «پارلمان مامور محافظت از منافع فوق ملی و همچنین حقوق شهروندان اروپایی است. در نتیجه پارلمان می تواند کمیسیونی را مامور تفحص در این خصوص کرده و شکایت شهروندان را دریافت و به طریق مقتضی مورد رسیدگی قرار دهد.» همچنین تاکید شده که نظارت پارلمان بر کمیسیون و قبول یا رد اعتبار آن از طریق رای اعتماد، شرکت فعالتر در اخذ تصمیمات و حقو وتو در مورد تصمیمات شورای وزیران در زمینه بازار داخلی و بالاخره برخورداری از حق تحقیق در مورد حفظ محیط زیست از دیگر مواردی است که به این نهاد اروپایی واگذار شده است.
نمایندگان پارلمان اروپا هر بار برای یک دوره ۵ ساله انتخاب می‌شوند. پیش از خروج بریتانیا از اتحادیه تعداد نمایندگان ۷۵۴ نفر بود اما پس از برکسیت، این تعداد به ۷۰۵ نفر کاهش پیدا کرد. آلمان با ۹۹ نماینده بیشترین تعداد نماینده را در میان کشورهای عضو دارد.
وظایف پارلمان اتحادیه اروپا
وظایف پارلمان اروپا را می‌توان در سه محور متفاوت دسته‌بندی کرد که به وظایف قانونگذاری، بودجه‌ای و نظارت اجرایی تقسیم می‌شوند.
در بخش قانونگذاری بر اساس پیمان رم هرچند ابتدا تنها یک نقش مشورتی، حق پیشنهاد به کمیسیون و همچنین شورای وزیران حق تصمیم و وضع قانون می‌دهد. اما در ادامه نفود پارلمان افزایش پیدا کرد و کار به جایی رسید که حتی پارلمان در بخشی از رویه‌های تصمیم‌گیری نیز سهیم شد.
وظایف قانونگذاری
رویه‌های تصمیم‌گیری مشترک در اتحادیه اروپا بدین صورت است:
۱ - رویه مشورتی: مستلزم ایده‌ای از سوی پارلمان است که مورد قبول شورا قرار گیرد.
۲ - رویه همکاری: به پارلمان اروپا اجازه می‌دهد كه اصلاحاتی را در مورد قانون پيشنهادی مطرح سازد.
۳ - رويه تصميم مشترك: يك كميته مصالحه (توافق) متشكل از تعداد مساوی از اعضاي پارلمان و شورا با حضور كميسيون وجود دارد كه بر روی متنی كه شورا و پارلمان بر سر آن اختلاف دارند ، مصالحه مي‌نمايد.
وظایف بودجه‌ای
پارلمان در زمينه بودجه اتحاديه اروپا از اختيارات قابل ملاحظه‌ای برخوردار است كه می‌توان به حق پيشنهاد براي جرح و تعديل هزينه‌های اجباری و همچنین رد بودجه اتحادیه با حضور اکثریت اعضای پارلمان اشاره کرد. به عبارت دیگر اعضای پارلمان می‌توانند با حضور اکثر اعضای خود و با دوم سوم آرا، بودجه را رد کرده و خواستار تسلیم پیش‌نویس دیگری برای بودجه شود.
وظایف نظارت اجرایی
پارلمان اروپا به روش‌های مختلف می‌تواند بر سیاست‌ها و همچنین نهادهای اجرایی اتحادیه نظارت کند. باید توجه کرد که بیشترین نظارت در این خصوص بر کمیسیون و کمترین آن بر شورای اروپا متمرکز است. پارلمان به ۸ روش کنترل خود را بر کمیسیون اعمال می‌کند.
آگهی۱- نامزد رياست كميسيون بايد مورد تاييد پارلمان اروپا باشد.
۲- رئيس و همچنين ساير اعضاي كميسيون بايد مجموعا توسط پارلمان اروپا تاييد شوند.
۳- پارلمان مي‌تواند هيات كميسرها را منحل كند.
۴- پارلمان در نشست علنی خود ، گزارش سالانه كميسيون اروپا را مورد بحث قرار می‌دهد.
۵- كميسيون موظف است گزارش صورتحسابهای مالی سالانه مربوط به اجرای بودجه را در اختيار شورای وزيران و پارلمان اروپا قرار دهد.
آگهی۶ - حوزه عملكرد كميته‌های دائمی پارلمان به اندازه كافی گسترده است كه به آنها اجازه دهد در صورتی كه مايل باشند وظايف نظارتی مهمی را به اجرا بگذارند.
۷- معاهده ماستريخت اين اختيار را به پارلمان اروپا داد كه كميته‌های موقت تحقيق برای انجام تحقيق در خصوص ادعاهای قانون‌شكنی يا سوء مديريت در اجراي قوانين جامعه تشكيل دهد، به جز جايي كه ادعاهاي وارده در يك ديوان بررسي شوند و يا اينكه پرونده هنوز در حال رسيدگی و طي كردن مراحل حقوقی باشد.
۸- پارلمان در نهایت مي‌تواند از كميسيون سوال كند.
در نتیجه همانطور که اشاره شد عملا پارلمان اروپا و تصمیماتش جنبه الزام‌آور برای سایر بخش‌های اتحادیه ندارد و در نهایت این کمیسیون و شورای وزیران اتحادیه اروپا است که می‌تواند تصمیم بگیرد پیشنهاد مورد اشاره پارلمان را اجرایی کند یا خیر.
معنای قطعنامه پیشنهاد برای قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی چیست؟
با تمام آنچه گفته شد مشخص است که آنچه روز پنجشنبه در پارلمان اروپا رخ داد، نه قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی اتحادیه اروپا، که درخواست این نهاد از شورای اتحادیه اروپا و کشورهای عضو است که سپاه و نیروهای تابعه آن از جمله شبه نظامیان بسیج و نیروی قدس را به فهرست سازمان‌های تروریستی اتحادیه اروپا اضافه کنند و هر گونه هرگونه فعالیت اقتصادی و مالی از جمله تجارت با آن را ممنوع کنند.
آگهیدر نتیجه این قطعنامه جنبه الزام آور ندارد و حالا باید منتظر ماند و دید که در کمیسون اروپا به ریاست اورزولا فن در لاین که روز دوشنبه جلسه خواهد داشت چه واکنشی در خصوص این قطعنامه پیشنهادی پارلمان نشان خواهد داد. تاکنون در خصوص دستور کار جلسه روز دوشنبه اشاره‌ای به موضوع ایران و یا قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی نشده است هرچند ممکن است در بخش «سایر موضوعات» به این موضوع هم رسیدگی شود.
اما مانع بزرگ‌تر در خصوص عملی شدن این پیشنهاد شورای وزیران اتحادیه اروپا است. جایی که ۲۷ وزیر امور خارجه کشورهای عضو در جلسه‌ای به ریاست جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تشکیل جلسه می‌دهند و عملی شدن این پیشنهاد پارلمان در آنجا چندان ساده نخواهد بود. نمایندگان پارلمان اروپا در روزهای اخیر از رویکرد بورل در این رابطه انتقاد کرده و مدعی شده بودند که او بی توجه به مباحث مربوط به قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی، جلسه را ترک کرده است. همچنین رسانه‌های ایران گزارش داده‌اند که آقای بورل در گفتگو با حسین امیرعبداللهیان تایید کرده که تصمیم پارلمان جنبه احساسی داشته و الزام‌آور نیست.
همچنین خبرگزاری رویترز در گزارشی و به نقل از یک دیپلمات اروپایی نوشته که فعلا این اتحادیه تصمیمی برای قرار دادن کل سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی ندارد اما احتمالا روز دوشنبه ۳۷ فرد جدید ایرانی به فهرست تحریم‌های این اتحادیه اضافه خواهد شد.
حمیدرضا عزیزی پژوهشگر بنیاد علم و سیاست آلمان در این خصوص به یورونیوز فارسی می‌گوید: «پیش‌بینی این مسئله قدری سخت است اما فکر می‌کنم در مرحله نهایی دشوار خواهد بود که در میان کشورهای اروپایی در این رابطه اجماعی صورت گیرد به این دلیل که فرانسه و آلمان و هلند هدایتگر این کمپین بوده‌اند اما ممکن است کشورهایی باشد که به ویژه در شرق اروپا حال یا با ارتباطاتی که ایران با آنها برقرار کرده یا به دلیل ملاحظات خود با این ایده همراهی نکنند. به عنوان مثال امیرعبداللهیان ماه گذشته به صربستان سفر کرد و احتمالا تلاش‌هایی از این دست برای همراه کردن برخی کشورها از سوی تهران در جریان بوده است.»
تاثیر تحریم احتمالی سپاه
هرچند هنوز مشخص نیست که با توجه به پیچیدگی‌هایی که میان نهادهای اروپایی وجود دارد و البته منافع مختلف و متضادی که کشورهای عضو در اتحادیه با یکدیگر دارند، ایده قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی اتحادیه اروپا با تردیدهای جدی رو به رو است اما حتی همین تردید هم باعث نخواهد شد تا در تحلیل‌ها از اهمیت اقدامی که در پارلمان اروپا علیه سپاه پاسداران جمهوری اسلامی صورت گرفته کاسته شود.
آگهیاما اگر فرض بگیریم که در نهایت مجموعه اتحادیه اروپا به این نتیجه برسد که سپاه پاسداران را در فهرست نهادهای تروریستی خود قرار دهد روابط تهران و بروکسل چه اثری خواهد پذیرفت.
حمیدرضا عزیزی معتقد است این رویه می‌تواند در سه سطح بر روابط طرفین اثرگذار باشد. او می‌گوید: «در درجه نخست تاثیر روی کلیت روابط ایران و اروپا خواهد بود به این دلیل که سپاه بخش عمده سیاست و اقتصاد ایران را به سلطه خود در آورده و به همین خاطر تروریستی قلمداد کردن سپاه که هرنوع روابط سیاسی و اقتصادی با این مجموعه را محدود می‌کند در نتیجه دیگر امکان برقراری روابط نرمال میان ایران و کشورهای اروپایی وجود نخواهد داشت.»
این پژوهشگر سیاست خارجی ایران در ادامه می‌افزاید: «سطح دوم اثرگذاری در سطح منطقه‌ای خواهد بود. به این معنا همان اتفاقی که پس از تروریستی اعلام شدن سپاه از سوی آمریکا رخ داد احتمالا به نوعی در منطقه تکرار می‌شود. به این ترتیب احتمالا ایران هم در واکنش برداشتی مشابه در خصوص نیروهای نظامی اروپایی در منطقه خواهد داشت و از طریق نیروهای نیابتی خود سعی خواهد کرد به این نیروهای اروپایی ضربه بزنند. هرچند این نکته را هم باید مد نظر قرار داد که میزان حضور نیروهای اروپایی با نیروهای آمریکایی قابل مقایسه نیست و ارتش آمریکا حضور گسترده‌تری در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس داشته است.»
عزیزی در ادامه تحلیل خود به یورونیوز فارسی می‌گوید: «تاثیر سوم به موضوع مذاکرات میان ایران و اروپا و به ویژه مذاکرات احیای برجام خواهد بود. به این معنا که هر مذاکره‌ای که قرار باشد میان ایران و کشورهای دیگر برگزار شود و اروپا بخشی از آن باشد، این مذاکرات بسیار پیچیده‌تر از قبل خواهد بود چرا که یکی از فاکتورهای اصلی مانع احیای برجام اصرار ایران بر خروج سپاه از فهرست نهادهای تروریستی آمریکا بود؛ حال فرض کنید اروپا هم به این مجموعه اضافه شود و در نتیجه با توجه به اینکه اروپا با عنایت به موارد حقوق بشری این اقدام را انجام دهد، جمهوری اسلامی این درخواست را از اروپا هم خواهد داشت و در نتیجه هرگونه مذاکره‌ای میان ایران و اروپا بسیار پیچیده خواهد بود.»
مجموعه این مولفه‌ها باعث می‌شود که موضوع قرارگیری سپاه در فهرست نهادهای تروریستی اتحادیه اروپا به مقوله‌ای پیچیده و چند بعدی تبدیل شود و به همین منظور شورای وزیران اتحادیه اروپا و کمیسیون با حساسیت بیشتری نسبت به این مسئله می‌نگرند.
آگهیبه کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
از سوی دیگر یکی دیگر از نگرانی‌هایی که در میان کشورها و نهادهای اروپایی در این خصوص وجود دارد، تردیدها درباره بازگشت این تصمیم از سوی دادگاه عالی اتحادیه اروپا است. به عبارت دیگر نهادهای اروپایی این نکته را مد نظر دارند که در صورتی که تصمیم به اجرای چنین سیاستی بگیرند باید از نظر حقوقی به صورت جدی ابعاد و زوایای آن را در نظر گیرند چرا که همانطور که در موارد پیشین مشاهده شده، این امکان وجود دارد که در نهایت دادگاه عالی اتحادیه اروپا با دریافت شکایت کشور دیگر، تصمیم اتحادیه را نقض کند و در نتیجه رخ دادن چنین اتفاقی می‌تواند هزینه‌های سیاسی این کار را برای مجموعه اروپا به شدت افزایش دهد.