واکنش آمریکا به پیروزی رئیسی؛ آیا باید منتظر توافق قریب‌الوقوع تهران و واشنگتن بود؟

اولین واکنش رسمی ایالات متحده آمریکا به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران بسیار نرم و پنهانی بود. می‌توان تصور کرد در صورت حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید و مایک پمپئو در وزارت خارجه، واشنگتن واکنش کامل متفاوتی نشان می‌داد.

یک سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده «که نخواست نامش فاش شود» از محرومیت ایرانیان از شرکت در «یک انتخابات آزاد و عادلانه» ابراز تاسف کرد. تاکنون، این نخستین موضع‌گیری آمریکا به کل روند پر حرف و حدیث برگزاری سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران بوده است. انتخاباتی که با حذف گسترده‌تر از همیشه کاندیداها آغاز شد و صدای بسیاری از سیاستمداران و مقام‌های سابق و فعلیِ «مجوزدار» حکومت ایران را هم درآورد.

از فشار حداکثری تا عدم دخالت

انتخابات ریاست جمهوری ایران حدود شش ماه پس از ورود جو بایدن به کاخ سفید و توقف سیاست فشار حداکثری ایالات متحده بر تهران برگزار شد. دولت دونالد ترامپ با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های بی‌سابقه نتوانست آنگونه که انتظار داشت ایران را به تسلیم و بازگشت میز مذاکره وادار کند. حجم موضع‌گیری‌های شخص ترامپ، مایک پمپئو و جان بولتون، مشاور امنیت ملی اسبق کاخ سفید علیه حکومت ایران و به طرفداری از مخالفان به‌ویژه از سال ۲۰۱۸ به بعد، به یاد ماندنی است.

حساب توییتر وزارت خارجه آمریکا به زبان فارسی، درباره هرکدام از بحران‌های پرشمار ایران در سال‌های گذشته، موضع‌گیری مقام‌های ایران و حضور جمهوری اسلامی در تنش‌های منطقه‌ای، پیام‌های با لحن عمدتا تهدیدآمیز و حتی کوچه بازاری منتشر می‌کرد. توییت اعلام خبر تحریم وزیر امور خارجه ایران و «ماله کش اعظم» خواندن محمدجواد ظریف، احتمالا نقطه اوج سیاست فشار حداکثری، همراه با تحقیر مقام‌های جمهوری اسلامی و همزمان، مطلوب خیل گسترده اپوزیسیون نوظهور ایرانی بود.

واکنش به شدت آرام سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده «که نخواست نامش فاش شود» به انتخابات ایران را می‌توان در چارچوب چرخش در رویکرد دولت دموکرات بایدن نسبت به ایران تحلیل کرد؛ این واکنش را باید در کنار پیشروی در مذاکرات وین برای احیای برجام و خروج سامانه‌های دفاع موشکی ایالات متحده از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس دید. به نظر می‌رسد ایالات متحده مصمم به کاهش تنش با ایران است.

تکرار سیاست اوباما؟

این رویکرد البته بی‌سابقه نیست: در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما و زمانی که چند پیام مهم میان رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده و رهبر ایران رد و بدل شد، آنگونه که علی خامنه‌ای می‌گوید، واشنگتن متعهد به «عدم مداخله در امور داخلی ایران» شده بود. با این حال انتخابات جنجال برانگیز سال ۱۳۸۸ و سرکوب معترضان به پیروزی دوباره احمدی‌نژاد، باراک اوباما را وادار به اتخاذ موضعی هرچند نرم در برابر جمهوری اسلامی کرد. علی خامنه‌ای، انتقاد رئیس جمهوری وقت ایالات متحده از سرکوب معترضان را «دست چدنی با روکش مخملین» و نشانه دوریی آمریکایی‌ها خواند و معترضان جنبش سبز هم با انتقاد از همین موضع «نرم» در خیابان شعار «اوباما اوباما! یا با اون‌ها، یا با ما» سر دادند.

انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ ایران با رد صلاحیت گسترده کاندیداهای اصلاح‌طلب و همچنین محمود احمدی‌نژاد و با «بایکوت» یا دست‌کم حضور بسیار کمرنگ شهروندان برگزار شد و با پیروزی ابراهیم رئیسی پایان یافت. چارچوب (کنتکست) برگزاری این انتخابات جایی برای اعتراض و سرکوب و در نتیجه، اجبار دولت ایالات متحده برای واکنش به آن ندارد.

به نظر می‌رسد ایران و ایالات متحده با همین رویکرد برای احیای برجام و شاید حتی دستیابی به یک توافق جامع‌تر مصمم باشند. رهبر جمهوری اسلامی در آغاز کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ گفته بود «ما با آمریکا مذاکره نمی‌کنیم. اگر هم قرار باشد مذاکره کنیم، با این دولت مذاکره نمی‌کنیم.»