«هر شب وقتی سرمان را روی بالش می‌گذاریم، خاطرات خانه و گذشته‌مان را مرور می‌کنیم. هرشب خودمان را مجبور می‌کنیم که این چیزها را فراموش کنیم و زودتر بخوابیم.»
آگهیآوارگان جنگ سال گذشته در ناگورنو قره باغ که اکنون در ارمنستان اسکان داده شده‌اند، در فکر بازگشت به سرزمین خود هستند.
لیلیت زاکاریان و دخترش در روز ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ (۶ مهر ۱۳۹۹)، وقتی اولین بمب‌ها در قره باغ فرود آمد، در خانه خودشان در شوشی تنها نشسته بودند. آنها تنها اندکی زمان یافتند تا چند وسیله از جمله چند کتاب مدرسه را با خود برداشته و خانه‌شان را ترک کنند. بعد از آن پناهندگی آغاز شد، بدون بازگشت.
لیلیت می‌گوید: «ما در لیست انتظار برای گرفتن یک آپارتمان در استپاناکرت (خانکندی) هستیم، اما خیلی تلخ است که در آنجا زندگی کنیم و از جلو شوشی بگذریم بی آن که بتوانیم واردش بشویم. شوشی زندگی ماست، بهترین خاطرات و خوشی‌های ما در آنجاست. ما دیگر آن هوای پاک را تنفس نمی‌کنیم. بازگشت ما یک معجزه خواهد بود. اما من به معجزه اعتقاد ندارم.»
به توییتر یورونیوز فارسی بپیوندید
ایرینا تامرازیان درست بعد از جنگ، مرکزی را در هادروت در جنوب قره باغ درست کرده که شماری از هزاران کودک جنگزده ارمنی برای سرگرمی به آنجا می‌روند. ایرینا می‌گوید: «ما در اینجا پذیرای بیش از ۳۰۰ کودک هستیم. از آنجا که دسترسی به خدمات ما رایگان است، کودکان از ایروان نیز به اینجا می‌آیند. آنها در اینجا با هم سرگرم می‌شوند و رشد می‌کنند. بسیاری از آنها اهل قره باغ هستند، بنابراین ما درصددیم برایشان اردوهای تابستانی ترتیب دهیم تا با فرهنگ ارمنستان آشنا شوند.»
در نقاشی‌های کودکان در این مرکز تصاویری از شوشی، هادروت، کلبجرو دیگر شهرهایی است که به دست آذربایجان و به کمک ترکیه فتح شده‌اند. و طبعا در اینجا کسی خوش ندارد جشن‌های فاتحانه رهبران این دو کشور یعنی الهام علی‌اف و رجب طیب اردوغان را ببیند.
خانم زاکاریان به خبرنگاز یورونیوز می‌گوید: «احساس می‌کنیم که جان سالم به در برده‌ایم. اما دیگر قدرت بازسازی هیچ چیزی را نداریم. هر شب وقتی سرمان را روی بالش می‌گذاریم، خاطرات خانه و گذشته‌مان را مرور می‌کنیم. هرشب خودمان را مجبور می‌کنیم که این چیزها را فراموش کنیم و زودتر بخوابیم.»
باستین بوری، خبرنگار یورونیوز در ایروان می‌گوید: «در میان بسیاری از پناهندگانی که در طول جنگ از قره باغ گریختند، هزاران نفر هنوز در ارمنستان هستند. آنها امیدوارند که بتوانند روزی به خانه بازگردند. برخی از سیاستمداران به موضوع بازپس‌گیری شوشی از راه‌های دیپلماتیک بسیار خوش‌بین هستند اما به نظر می‌رسد اکنون آذربایجان کنترل کاملی بر این شهر دارد.»