از سال ۲۰۰۸ به این طرف، هم دموکراتهای پیشرو و هم جمهوریخواهان ترامپ محور نشان داده اند که تمایل چندانی برای وارد شدن به میدان جدید جنگ را ندارند.
نیروهای عراقی در جریان عملیات پاکسازی شمال این کشور از جنگجویان داعش در تابستان امسال توانستند ۹۰ روستا را از دولت اسلامی بازپس گیرند. با این حال، این پیروزی بزرگ به میزان زیادی مرهون کمکهای اطلاعاتی آمریکا، پروازها و برنامهریزی ائتلاف بینالمللی مبارزه با داعش بود.
به نظر میرسد کاهش شمار نظامیان ایالات متحده در عراق از ۳ هزار به ۲۵۰۰ نفر از ماه ژانویه، بر کارزار مبارزه با بقایای داعش در این کشور تاثیرگذار باشد. این نگرانی وجود دارد که در صورت کاهش دوباره نیروهای آمریکایی، عراق شاهد دور جدیدی از شورش گروههای اسلامگرا باشد.
باوجود اینکه نیروهای عراقی در عملیات مستقلتر از گذشته عمل میکنند، این کشور شاهد اعتراضات گسترده ضد دولتی علیه فساد و تفرقه سیاسی است که جنبه امنیتی پیدا کرده است. تمام این عوامل نشانگر آن است که حمایت خارجی همچنان ضروری است.
خطر بازگشت داعش در عراق با توجه به بهرهبرداری این گروه از شکافهای امنیتی ناشی از اعتراضات و شیوع ویروس کرونا در یک سال گذشته وجود دارد. این واقعیت یک نگرانی جدی برای قوای امنیتی عراق است؛ نیرویی که در سال ۲۰۱۴ در برابر حملات برقآسای داعش فروپاشید و یک سوم کشور را به جنگجویان خلافت اسلامی واگذار کرد. پس از این شکست، نظامیان ایالات متحده تنها سه سال پس از ترک عراق به این کشور بازگشتند.
امکان وخامت شرایط امنیتی وجود دارد
نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۱۴ میلادی و به دعوت دولت عراق به این کشور بازگشتند. داعش در آن سال توانسته بود بیشتر بخشهای شمالی و غربی عراق، از جمله دومین شهر بزرگ این کشور، موصل، را تصرف کند. ائتلاف بینالمللی به رهبری ایالات متحده کمک هوایی بزرگی را در اختیار نیروهای مسلح عراق و از جمله شبهنظامیان مورد حمایت ایران برای مبارزه با جنگجویان دولت اسلامی قرار داد. این اتحاد فراگیر و استثنایی، سرانجام پس از سه سال توانست داعش را از سرزمینهای تحت سلطهاش بیرون کند.
از سال ۲۰۱۷ به بعد، فشارها برای خروج نظامیان آمریکایی، بهویژه از سوی شبهنظامیان مورد حمایت ایران افزایش یافته است. هم دولت عراق و هم ایالات متحده خواهان خروج برنامهریزی شده نیروهای آمریکایی از عراق هستند اما هیچیک از دو طرف، بر سر جزئیات با طرف دیگر به توافق نرسیده است.
مقامهای نظامی عالیرتبه عراق در بغداد میگویند خروج ۵۰۰ نیروی آمریکایی تاثیری ناچیزی بر شرایط امنیتی خواهد داشت. اما فرماندهان محلی مناطقی که پیش از این در کنترل داعش بوده و روند بازسازی در آنجا به کندی پیش میرود، از بروز یک دور جدید شورس و ناآرآمی، در صورت کاهش نیروهای آمریکایی در عرا بهشدت نگرانند.
نجیم الجبوری، فرماندار نینوا و فرمانده پیشین عملیات محلی در این استان میگوید: «درست است که ما ارتش و نیروهای امنیتی قویتری داریم اما همچنان به آموزش و حمایت و همراهی اطلاعاتی نیازمندیم. اگر ایالات متحده در حال حاضر عراق را ترک کند، مرتکب اشتباه بزرگی شده است.»
فرماندهان ارشد عراق و ائتلاف بینالمللی میگویند نیروهای عراقی دستکم در آینده نزدیک برای عملیاتشان به پوشش هوایی ایالاتت متحده، پروازهای شناسایی و همراهی اطلاعاتی نیروهای خارجی متکی خواهند ماند.»
نیروهای امنیتی عراق همچنان با همان ضعفها و چالشهای سال ۲۰۱۴ روبهرو هستند: هماهنگی ضعیف میان شاخههای مختلف نیروهای نظامی و فساد گستردهای که مانع از مقاومت آنها در برابر جنگجویان داعش شد. این نارساییها بهویژه با افزایش قدرت حشد شعبی دوچندان شده است.
شکافهای امنیتی اما به چالشهای ساختاری محدود نمانده است: نیروهای عراقی در ماههای گذشته و پس از شیوع ویروس کرونا پایگاههایشان در بسیاری از مناطق را تخلیه کردند. از سوی دیگر نظامیان آمریکایی هم در پی حملات راکتی به مواضع ائتلاف در شمال عراق، از این منطقه عقب کشیده اند.
تروریستها کارآزموده و مقاومتر شده اند
داعش آخرین مواضعش را در سال ۲۰۱۷ ترک کرد. اما جنگجویان دولت اسلامی به سرعت به عملیات دوره پیش از اعلام «خلافت» بازگشتند و با یک رشته بمبگذاری و حملات ایذایی، نیروهای امنیتی عراق را بهویژه در شمال این کشور به دردسر انداختند.
جدال میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان، هماهنگی عملیات ضد داعش در شمال عراق را دشوار کرده است. ایالات متحده، در سالهای اخیر همواره در مقام میانجی میان بغداد و سلیمانیه ظاهر شده است. ایفای این نقش در صورت خروج یا کاهش جدی شمار نظامیان آمریکایی در عراق ممکن به نظر نمیرسد.
حملات داعش البته به شمال عراق منحصر نمانده است. جنگجویان دولت اسلامی دهم نوامبر همین امسال با حمله به شهر حله در جنوب بغداد دهها نظامی و شبهنظامی وابسته به بغداد را به قتل رساندند. هفته پیش هم داعش مسئولیت حمله راکتی به یک پالایشگاه نفت در شمال پایتخت را بر عهده گرفت.
یک فرمانده عراق که خواست نامش فاش نشود میگوید «این کشور هر هفته شاهد دستکم ۵ یا ۶ حمله است؛ حملاتی که نه برای در اختیار گرفتن یک منطقه بلکه بهشکل بزن و دررویی انجام میشود و مهاجمان هم پس از حمله، ناپدید میشوند.»
این شکل از حملات یادآور سالهای آغازین کار «دولت اسلامی در عراق» است؛ سالهای فرماندهی ابومصعب الزرقاوی؛ زمانی پیش از آغاز جنگ داخلی سوریه و خلاء قدرتی که به این گروه اجازه مهاجرت به «شام» و تسخیر یک سوم خاک عراق و اعلام خلافت در مسجد موصل را داد.
نفوذ ایران در عراق میتواند عمیقتر شود
خروج دوباره و گسترده نیروهای آمریکایی میتواند به تقویت نفوذ ایران در عراق بیانجامد. ایران قطعا قدرتمندترین بازیگر خارجی حاضر در عراق از سال ۲۰۰۳ میلادی و از زمان سقوط حکومت صدام حسین به این سو است.
ترور قاسم سلیمانی و ابومهندس در ژانویه سال ۲۰۲۰، پارلمان عراق را برای تصویب قطعنامه «خروج نظامیان خارجی» به صرافت انداخت.
دولت عراق چندی پس از تصویب این قطعنامه، از درخواست نمایندگان مجلس عقبنشینی کرد اما مصطفی کاظمی، نخست وزیر تازه کار و «متفاوت» عراق همچنان برای اخراج نظامیان آمریکایی از سوی متحدان ایران تحت فشار قرار دارد.
جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده ابراز امیدواری کرده است تا با بازگشت به برجام، با ایران بر سر برنامه موشکی و حضور نظامی این کشور در خاورمیانه و عراق مذاکره کند. با این حال خروج از عراق میتواند ایالات متحده را از گذاشتن «گزینه نظامی» روی میز، به شدت محروم کند.
کاهش جدی شمار نظامیان آمریکایی در عراق، در داخل ایالات متحده، کشوری که از بیست سال پیش در خاورمیانه درگیر جنگ است مورد حمایت بسیاری از شهروندان و سیاستمداران هر دو حزب بهجز نومحافظهکاران جمهوریخواه قرار خواهد گرفت. از سال ۲۰۰۸ به این طرف، هم دموکراتهای پیشرو و هم جمهوریخواهان ترامپ محور نشان داده اند که تمایل چندانی برای وارد شدن به میدان جدید جنگ را ندارند.