تهران امیدوار است با توجه به تقویت احساسات ضدآمریکایی در عراق، بتواند به گونهای موثر از این فرصت برای عملی شدن طرح خروج آمریکاییها از این کشور استفاده کند. اما تا چه اندازه میتواند در این راه موفق باشد؟
آگهیایران مدتهاست به دنبال راهی برای خارج کردن نظامیان آمریکایی از عراق است. کشته شدن قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندس توسط آمریکاییها در نزدیکی بغداد، انگیزه تهران برای تحقق این خواست را دو چندان کرده است. تهران اکنون امیدوار است با توجه به تقویت احساسات ضدآمریکایی در عراق، بتواند به گونهای موثر از این فرصت برای عملی شدن طرح خروج آمریکاییها از این کشور استفاده کند.
اما آیا سرمایهگذاری روی احساسات ضدآمریکایی، میتواند به ایران برای رسیدن به این هدف کمک کند؟
برای یافتن پاسخ باید نگاهی به آخرین تلاشهای ایران در خاک همسایه و در مقابل، رفتار دیگر بازیگران کلیدی در این کشور داشت.
ایران امیدوارانه به تظاهرات «میلیونی» مینگرد که قرار است روز جمعه با فراخوان مقتدی صدر، روحانی با نفوذ شیعه در عراق برگزار شود؛ تظاهراتی در اعتراض به حضور آمریکاییها در این کشور.
هنوز روشن نیست که آیا تظاهرکنندگان قصد دارند بار دیگر حمله به مراکز متعلق به ایالات متحده در این کشور از جمله سفارت آمریکا در بغداد را تکرار کنند یا خیر. پیش از این در ۳۱ دسامبر سال ۲۰۱۹ جمع بزرگی از شبهنظامیان عراقی و اعضای گروههای وابسته به جمهوری اسلامی ایران در اعتراض به بمباران مواضع کتائب حزبالله توسط ایالات متحده که ۲۵ کشته برجای گذاشت، به سفارت آمریکا در بغداد یورش بردند.
حادثۀ حمله به سفارت آمریکا که در جریان آن مهاجمان بخشهایی از سفارت را تخریب کردند یا به آتش کشیدند، در نهایت در اول ژانویه سال ۲۰۲۰ میلادی پایان یافت.
دیگر کاربرد این تظاهرات علاوه بر اعمال فشار بر سربازان آمریکایی حاضر در عراق، کمک به تهران برای پیشبرد برنامههای خود در خاک همسایه آنهم علیرغم قیام گستردهای است که در عراق در اعتراض به فساد دولتی و نفوذ ایران در جریان است.
در کنار بسیج طرفداران و برگزاری تظاهرات متعدد، ایران مدتهاست که از دو مسیر دیگر نیز فشار بر آمریکا برای خروج نیروهایش از عراق را افزایش داده است؛ از مسیر حمایت از شبهنظامیان عراقی که حملات علیه آمریکاییها را به اجرا میگذارند و از مسیر قانونگذاران عراقی که با اعمال فشارهای سیاسی از جمله تصویب قطعنامۀ خروج نظامیان آمریکایی از عراق، زمزمههای طرد شدن سربازان واشنگتن از این کشور را در جهان گسترش میدهند.
آیا تلاشهای ایران برای خروج آمریکاییها از عراق نتیجهبخش بوده است؟
اگرچه ایران همواره تلاش داشته هر حملهای از سوی شبهنظامیان تحت حمایتش در عراق به مواضع آمریکاییها کاملا کنترل شده باشد و همواره پایینتر از سطحی انجام شود که احتمالا واکنش آمریکاییها را برانگیزد، اما این استراتژی همیشه موفق نبوده است.
حمایتهای ایران از کتائب حزبالله که در ماه دسامبر با حملات موشکی خود به یک پایگاه نظامی در کرکوک، یک پیمانکار آمریکایی را کشتند و شماری سرباز آمریکایی و عراقی را زخمی کردند، پیامدی متفاوت داشت. ایالات متحده آمریکا در واکنش ابتدا با حمله به مواضع این گروه شبهنظامی ۲۵ تن از اعضای آن را کشت و سپس با حمله پهپادی در نزدیکی فرودگاه بغداد، ابومهدی مهندس از فرماندهان کتائب حزبالله و قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران را از پای درآورد.
شدت واکنش آمریکا در اینباره، ایران و کشورهای زیادی را شگفتزده کرد. پس از آن نیز، وقتی ایران از مسیر پارلمان عراق به آمریکاییها فشار آورد تا سربازان خود را از این کشور خارج کنند، دونالد ترامپ بلافاصله بغداد را تهدید به اعمال تحریم کرد.
مشروعیت قطعنامۀ وضع شده نیز محل اختلاف است. علاوه بر اینکه در زمان تصویب آن، کردها و بسیاری از نمایندگان اهل سنت عراق رای به این قطعنامه را تحریم کردند، سوالات بسیاری نیز دربارۀ اجرای آن مطرح است. از جمله اینکه آیا عادل عبدالمهدی، نخستوزیر مستعفی عراق که موقتا سرپرستی امور اجرایی را در دست دارد، میتواند این قطعنامه را اجرا کند یا خیر؟
دولت عراق؛ با تهران یا واشنگتن؟
عبدالمهدی در زمان تصویب این قطعنامه، بشدت از آن دفاع کرد اما پس از آن اعلام داشت که مسئولیت اجرای آن بر عهدۀ دولت آیندۀ عراق است. علاوه بر این اخباری وجود دارد مبنی بر اینکه او در پشت صحنه، در تلاش برای نگه داشتن نیروهای خارجی در عراق است.
از جملۀ این اخبار اینکه هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هفته گذشته پس از نشستی پشت درهای بسته با مقامات عراقی، اعلام کرد که نخستوزیر عراق به آنها اطمینان داده است که نظامیان آلمانی و دیگر اعضای ائتلاف بینالمللی همچنان در عراق باقی خواهند ماند.
ایالات متحده آمریکا نیز گفت که عملیات مشترک خود با نیروهای عراقی را هرچند بطور محدود از سر گرفته است؛ و دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا روز چهارشنبه پس از دیدار با برهم صالح، همتای عراقی خود در حاشیۀ نشست داووس، اعلام کرد که بغداد و واشنگتن روابط خیلی خوبی دارند و در جریان دیدارشان «موضوعات مشکل آفرین زیادی برای بحث و گفتگو» داشتهاند.
آقای صالح نیز پس از این دیدار تاکید کرد که دو کشور منافع مشترکی در موضوعاتی از جمله مبارزه با افراط گرایی، حفظ ثبات منطقه و ایجاد یک عراق مستقل دارند.
آگهیهفتۀ گذشته همچنین معاون وزیر خارجه عراق به بروکسل رفت تا با ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو دربارۀ ادامۀ حضور نیروهای ناتو در عراق گفتگو کند.
به این ترتیب از نظر کارشناسان اگرچه اعلام عمومیِ ضرورت خروج نظامیان خارجی از عراق و همزمان درخواستِ خصوصی از آنها برای ماندن و ادامۀ فعالیت در عراق، نشانهای از نفوذ قدرتمندانۀ ایران در عراق بویژه در میان مسلمانان شیعه در این کشور است، اما در آخر کار دربارۀ نتیجهبخش بودن این قدرت و نفوذ باید اندیشید.
دیوید د روش، کارشناس انستیتوی کشورهای عرب خلیج فارس در واشنگتن میگوید: «برای هر سیاستمدار عراقی در بغداد، بویژه سیاستمداران شیعه، مخالفت علنی با ایران به معنای مرگ زندگی سیاسی و حتی مرگ فیزیکی است. به همین دلیل نباید تعجب کنیم اگر خط مشیهایی که از سوی سیاستمداران عراقی بصورت عمومی و خصوصی دنبال میشود، با یکدیگر متفاوت باشد.»