آگهیبارسلون برغم پافشاری و هشدارهای مادرید امروز یکشنبه، یک اکتبر، همهپرسی استقلال برگزار می کند، همه پرسی که دولت مرکزی اسپانیا آن را غیرقانونی می خواند و هزاران مامور پلیس را برای جلوگیری از این رفراندوم در منطقه خودمختار کاتالونیا مستقر کرده است.
دولت محافظهکار ماریانو راخوی، تمام ابزارهای قانونی برای مخالفت با برگزاری همهپرسی را در دست دارد: دادگاه قانون اساسی اسپانیا بهعنوان عالیترین مرجع قضایی این کشور، تصمیم مقامهای منطقه خودمختار کاتالونیا برای مراجعه به آرای عمومی را غیرقانونی خوانده است. به این ترتیب و دستکم از منظر حقوقی، دولت اسپانیا محق است با استفاده از نیروهای نظامی و انتظامی، جلوی اجرای این «تصمیم غیرقانونی» را بگیرد.
اما چالش رفراندوم استقلال کاتالونیا به جدال میان مادرید و بارسلون محدود نمیشود؛ در میان شهروندان منطقه خودمختار کاتالونیا هم برای برگزاری رفراندوم استقلال نظر واحدی وجود ندارد. براساس نتایج آخرین نظرسنجیها تقریبا نیمی از شهروندان این منطقه مخالف استقلال و جدایی از اسپانیا هستند.
گسیل ماموران پلیس دولت مرکزی به کاتالونیا، سرپیچی پلیس محلی از اجرای دستورات مادرید و دوپارگی شهروندان در حمایت از رفراندوم، همزمان با عملیات گسترده نیروهای انتظامی برای پلمب کردن حوزههای رایگیری سوالهای بسیاری را درباره وضعیت کاتالونیا در روز همهپرسی و پس از آن برای ناظران ایجاد کرده است.
در حالی که انتظار میرفت دهها هزار شهروند کاتالونیایی روز یکشنبه اول اکتبر به پای صندوقهای رای بروند، شامگاه شنبه سی سپتامبر، اصل توانایی دولت منطقهای در برگزاری همهپرسی با اما و اگرهایی مواجه است. معلوم نیست واکنش شهروندان «استقلال طلب» به مداخله دولت مرکزی چه خواهد بود؟ تظاهرات مسالمت آمیز؟ حمله به پلیس یا حتی اشغال ساختمانهای دولتی؟ از سوی دیگر، حتی در صورت برگزاری رفراندوم هم وضعیت آنچنان روشن نخواهد بود. در صورت پیروزی رای آری، احتمالا خیابانهای بارسلون محل جشن و شادی استقلال طلبان خواهد بود. با این حال احتمال وقوع درگیرهای گسترده با پلیس به هیچ وجه دور از ذهن نیست.
چرا کار به رفراندوم کشید؟
کاتالونیا بدون شک عوامل لازم را برای داشتن یک «ملت» دارد: مردمی با زبان، فرهنگ، تاریخ و اقتصاد متفاوت از کشور مادر، اسپانیا. خودمختاری این منطقه هم در کشور یکپارچه اسپانیا به دلیل همین ویژگیها محقق شده است. اما کسب استقلال و ساختن یک دولت-ملت جدید حتی در کشور دموکراتیکی مثل اسپانیا کار سادهای نیست.
منطقه خودمختار کاتالونیا در سال ۲۰۰۶ و براساس مصوبه پارلمان اسپانیا، وضعیت جدیدی پیدا کرد. پارلمان اسپانیا در قانون خود درباره تعیین وضعیت این منطقه خودمختار، از مردم کاتالونیا بهعنوان یک «ملت» نام برد؛ امری بیسابقه در کشوری که از زمان جنگهای داخلی در دهه ۳۰ قرن گذشته، با چالش استقلال طلبی بخشهایی از مناطق خود درگیر بوده است. خودمختاری گسترده کاتالونیا اما چهار سال بیشتر دوام نیاورد. حزب محافظهکار «مردمی» از دادگاه قانون اساسی اسپانیا خواست تا مصوبه مجلس ناظر بر وضعیت جدید کاتالونیا را به دلیل مغایرت با قانون اساسی باطل اعلام کند. عالیترین مرجع قضایی اسپانیا هم با این درخواست موافقت کرد. احزاب سیاسی خواهان افزایش خودمختاری کاتالونیا پس از این رای اعلام کردند تنها راه دستیابی به حقوق «ملت کاتالونیا» استقلال از اسپانیا است.
در سال ۲۰۱۴ یک همهپرسی نمادین برای استقلال کاتالونیا برگزار شد. تنها ۳۳ درصد شهروندان صاحب حق رای کاتالونیا در این رفراندوم شرکت کردند و «آری نمادین» با ۸۰ درصد آرا پیروز شد.
بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ هم یک عامل دیگر بروز این بحران سیاسی بیسابقه در اسپانیا به شمار میرود. ۹ سال پیش و همزمان با آغاز بحران جهانی اقتصادی، کاتالونیا بهعنوان یکی از ثرتمندترین مناطق اسپانیا از این نابسامانی در امان نماند. با این حال عملکرد دولتهای سوسیالیست و محافظهکار مادرید در قبال اقتصاد این منطقه، انتقاد و خشم شهروندان کاتالونیا را به شدت برانگیخت. بسیاری از طرفداران استقلال کاتالونیا – که پویاترین اقتصاد اسپانیا به شمار میرود- معتقدند در صورت جدایی از اسپانیا، این منطقه شرایط مالی و اقتصادی بسیار بهتری را تجربه خواهد کرد.
کاتالونیا چقدر خودمختار است؟
اسپانیا کشور فدرالی نیست. با این حال قانون اساسی سال ۱۹۷۸ کاتالونیا را همراه با چند منطقه دیگر به عنوان «جوامع تاریخی» دارای حق خودمختاری میشناسد. کاتالونیا مجلس، دولت و پلیس مستقل خود را دارد. زبانهای کاستیلان و کاتالان، زبانهای رسمی این منطقه خود مختار به شمار میروند. این منطقه، مستقلا امور مربوط به آموزش، خدمات اجتماعی و بهداشتی خود را اداره میکند. با این حال کاتالونیا در سیاستهای مالی و دفاعی تابع دولت مرکزی است و اجازه برقرای روابط بینالمللی با دولتهای دیگر را ندارد.
هیاهویی برای هیچ؟
برخی کارشناسان معتقدند همهپرسی استقلال کاتالونیا، فارغ از شیوه برگزاری و نتیجه آن برای سیاستمداران مادرید و بارسلون مصرف داخلی دارد. روزنامه بریتانیایی گاردین در مقالهای با عنوان «روز جشن یا خشونت، کاتالونیا خود را برای به رسمیت شناخته شدن آماده میکند نوشته است: «کارلس پوچدموس، رئیس منطقه کاتالونیا و دیگر رهبران استقلال طلب، از یک پیروزی اخلاقی سخن خواهند گفت. آنها متقاعد خواهند شد که نسل جدیدی از جدایی طلبان را برای آینده از آن خود کرده اند… از سوی دیگر ماریانو راخوی، نخست وزیر اسپانیا به اجرای قانون افتخار خواهد کرد…»
روزنامه لوموند فرانسه هم در سرمقاله روز جمعه خود همهپرسی استقلال را «رفراندومی برای هیچ» خوانده و با اشاره به مخالفت گسترده کشورها و نهادهای اروپایی با مراجعه به آرای عمومی، سیاستمداران دو طرف منازعه را به هوشیاری دعوت کرده است.