آگهیابراهیم یزدی دبیرکل نهضت آزادی، معاون نخستوزیر، وزیر امور خارجه دولت موقت انقلاب و نماینده مجلس در دور اول مجلس شورای اسلامی روز یکشنبه پنجم شهریور ۱۳۹۶در ترکیه درحالیکه منتظر دریافت ویزای آمریکا جهت درمان بود، درگذشت.
محمد توسلی، از اعضای مرکزی نهضت آزادی به ایرنا گفته است: «اقدامات اداری در سفارت ایران در ترکیه برای بازگشت پیکر او انجام شده و در اولین پرواز، پیکرش به تهران بازخواهد گشت.»
ابراهیم یزدی در سال ۱۳۱۰ در شهر قزوین در خانواده مذهبی و نسبتا متمولی از اهل یزد متولد شد و در ۶ سالگی به همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد. وی در سال ۱۳۳۲ تحصیلاتش را در دانشگاه تهران در رشته داروسازی به اتمام رساند و در سال ۱۳۳۹ برای ادامه تحصیل و همچنین مبارزه علیه محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران به آمریکا مهاجرت کرد.
حیات سیاسی ابراهیم یزدی، مانند بسیاری از هم سن و سالانش در فضای «آزادیهای نسبی» پس از شهریور ۱۳۲۰ شکل گرفت. وی در جریان ملی شدن صنعت نفت در اواخر دهه ۲۰ و اوایل دهه ۳۰ شمسی دانشجو بود و در همان دوران در جبهه ملی، فعالیت میکرد.
وی پس از مهاجرت به آمریکا به نهضت آزادی ایران پیوست که هدف آن در زمان تاسیس مبارزه با «استبداد» و کسب آزادیهای اساسی مبتنی بر ارزشهای اخلاقی و اسلامی بود. این جمعیت که پس ازانقلاب ایران به فعالیت خود ادامه داد و پایبند به اصول اسلامی، تابع قانون اساسی ایران و پیرو اندیشههای مصدق بود. پس از درگذشت روحالله خمینی، مقامات ایرانی با استناد به نامهای از وی، فعالیت آن در ایران را غیرقانونی اعلام کردند و در حال حاضر این حزب در جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته نمیشود.
آقای یزدی پیشتر گفته بود که در طی ۱۸ سال زندگی در خارج از ایران با روحالله خمینی در رابطه بوده است و هر زمان که دولت وقت عراق روحالله خمینی را تحت فشار میگذاشتند، آقای یزدی به کمک وی میشتافته است. همچنین ابراهیم یزدی ادعا کرد که زمانی که دولت کویت از پذیرش روحالله خمینی سرباز زدند، پیشنهاد رفتن به فرانسه از طرف وی مطرح شده است؛ گرچه این ادعا بعدها توسط احمد خمینی و برخی از نزدیکان روحالله خمینی رد شد. در زمان اقامت روحالله خمینی در نوفللوشاتوی فرانسه، ابراهیم یزدی به همراه صادق قطبزاده از جمله مترجمان و مشاوران قابل اعتماد وی بودند.
آقای یزدی با پیروزی انقلاب ابتدا در شورای انقلاب و سپس به عنوان معاون نخستوزیر و وزیر خارجه در دولت موقت مشغول شد.
در پی اشغال سفارت امریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام در آبان ۱۳۵۸ و استعفای دولت موقت، ابرهیم یزدی خود را برای نمایندگی مجلس شورای ملی، که در سالهای بعد و با دستور روحالله خمینی به مجلس شورای اسلامی تغییر نام داد، نامزد کرد و در اسفند همان سال موفق به راهیابی به «خانه ملت» شد.
در سالهای بعد و همزمان با تنگتر شدن دایره «خودیها» در جمهوری اسلامی، نهضت آزادی و فعالان این جریان از جمله ابراهیم یزدی هم با برچسب لیبرال از سوی مکتبیهای حاضر در حاکمیت از حلقه قدرت رانده شدند.
دوره کوتاه اما متلاطم حضور ابراهیم یزدی در ساختار قدرت ایران، حیات سیاسی این دیپلمات انقلابی را تحت تاثیر قرار داد.
بازپرسی و محاکمه سران حکومت پهلوی
صادق خلخالی در کتاب خاطراتش به نقش ابراهیم یزدی در محاکمه و تصمیمگیری برای صدور حکم برخی از سران رژیم شاه از جمله تیمسار مهدی رحیمی فرماندار نظامی تهران و امیرعباس هویدا نخست وزیر محمدرضا شاه پهلوی نقش داشته است. صادق خلخالی قاضی و حاکم شرع اعتراض خود را نسبت به دخالت مهدی بازرگان و ابراهیم در امر تصمیمگیری در مورد سران حکومت پهلوی و ممانعت از مجازات آنان را به روحالله خمینی میبرد و پاسخ روحالله خمینی به وی این است که به حرفهای آنها وقعی ننهد و با قدرت به راهش ادامه دهد. گرچه آقای یزدی در یک مصاحبه تصویری ادعای صادق خلخالی را رد کرد و مدعی شد که نقش پررنگی در این تصمیمگیریها نداشته است.
تلاش برای برقراری رابطه با دولت آمریکا
بنا بر اسناد طبقهبندی منتشر شده از سوی آمریکا، روحالله خمینی در پیامی شخصی و محرمانه به جیمی کارتر رییس جمهور وقت دولت ایالات متحده آمریکا درخواست دوستی میکند. آمریکا در روزهای پیش از پیروزی انقلاب ایران از طریق آقایان محمد بهشتی، مهدی بازرگان و ابراهیم یزدی با روحالله خمینی در تماس بود. این روابط و همزمانی نگرانیهای واشنگتون از سلامت مستشاران نظامی مستقر در ایران سبب شد که روز صبح روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ آقای محمد بهشتی و ابراهیم یزدی ۲۷ نفر از مستشاران و پرسنل نظامی آمریکا را که مورد حمله چریکهای مسلح انقلابی قرار گرفته بودند را به سلامت به سفارت آمریکا در تهران تحویل دهند.
آقای یزدی پس از برملا شدن این اسرار و انتشار آن از سوی بیبیسی فارسی در پاسخ به این ادعاها گفت که پیام روحالله خمینی درواقع پاسخ به نامهای بود که کارتر برای وی فرستاده بود. همچنین وی افزود که او هرگز پیش از انقلاب با وزارت امور خارجه آمریکا در ارتباط نبوده و ارتباطات او با سران آمریکا پس از پیروزی انقلاب ایران و بدلیل سمت او به عنوان وزیر امور خارجه صورت گرفته است.
آگهینامگذاری روز قدس
ابراهیم یزدی و یاسر عرفات رییس سازمان آزادی بخش فلسطین از پیش از انقلاب با یکدیگر روابط حسنهای داشتند. ابراهیم یزدی از روابطش با یاسر عرفات به عنوان دغدغه اسلام و فلسطین یاد میکرد. پس از انقلاب و در زمان تصدی وزارت امور خارجه، ابراهیم یزدی به روحالله خمینی پیشنهاد کرد که روزی به نام روز قدس در اعتراض به عملکرد دولت اسراییل نامگذاری شود. در پی این پیشنهاد، روحالله خمینی بدون اشاره به نقش ابراهیم یزدی در این نامگذاری، در مرداد ۱۳۵۸ آخرین جمعه ماه رمضان را روز قدس نامید و از مردم ایران خواست تا همبستگی خود با مردم فلسطین را به نمایش بگذارند. نادیده گرفته شدن نقش ابراهیم یزدی توسط روحالله خمینی وی را دلگیر کرد و وی در گفتگوهای خود به این مسئله اشاره کرده است. نامگذاری روز قدس باعث تشدید درگیریها بین لبنان و اسراییل شد و دولت اسراییل همواره نسبت به این روز و حواشی آن واکنش نشان داده است.
کارشکنی در ورود تسلیحات خریداری شده
برخی از سران ارتش ایران از جمله سپهبد خلبان عبدالله آذربرزین و ناخدا هوشنگ صمدی مدعی شدهاند که قراردادهای نظامی با آمریکا ازجمله هواپیماهای اف-۱۴، ۲۰۰ فروند موشک دوربرد و ضدکشتی هارپون و سایر اقلام تسلیحاتی از سوی مهدی بازرگان و ابراهیم یزدی به صورت یکطرفه لغو شده که منجر به وارد شدن خسارات خسارت کلان به ایران و طولانیتر شدن جنگ ایران و عراق شده است.
آگهیدرپاسخ به این ادعاها، دکتر یزدی در یادداشتی نوشت که لغو این قراردادها در سوم فوریه ۱۹۷۹ برابر با ۱۴ بهمن ۱۳۵۷ در زمان نخستوزیری آقای بختیار و یک روز پیش از تشکیل دولت موقت در روز ۱۵ بهمن رخ داده است. به همین علت وی مدعی شد که گرچه در آن زمان جز شورای انقلاب بوده، اما هنوز سمت رسمی در حکومت جمهوری اسلامی نداشته است. وی همچنین افزود که آقای بختیار با انگیزه سیاسی این قراردادها را لغو کرد که میلیاردها دلار به ضرر ایران تمام شد.
ابراهیم یزدی بعدها در مصاحبهای با حسین دهباشی درمورد اینکه وی و مهندس بازرگان از ورود تجهیزات امریکایی به ایران خودداری کرده بودند، هدف ایران از خرید هواپیماهای اف-۱۴ از آمریکا را پایین آوردن قیمت تمام شده تولیدی این هواپیماها دانست و معتقد بود که گمان نمیرفت که ایران دچار جنگ با همسایگان شود و نیاز به استفاده از این هواپیماها نیاز باشد. وی همچنین در این مصاحبه مدعی شد که مطمئن نیست که از این هواپیماها در جنگ ایران و عراق استفاده شده باشد.
گرچه برخلاف ادعای دکتر یزدی و براساس شواهد و مدارک موجود، اف-۱۴ در نبردهای هوایی بین نیروهای ایرانی و عراقی بسیار موفق عمل کرده و نقش مهمی در مقاومت ایران در برابر عراق با وجود کمبود تسلیحات نظامی بازی کردهاند.
وزیر خارجه دولت موقت در سالهای پس از دهه شصت، در ساختار تشکل ممنوع نهضت آزادی فعال بود. وی پس از درگذشت مهدی بازرگان در سال ۱۳۷۳ تا پایان عمر بر سمت دبیرکلی نهضت آزادی ایران باقی ماند.
آگهیوی در سال ۱۳۸۴ برای انتخابات ریاست جمهوری ثبتنام کرد که صلاحیت وی توسط شورای نگهبان رد شد.
آقای یزدی پس از انتخابات ریاست جمهوری جنجال برانگیز ایران در سال ۱۳۸۸ چند بار بازداشت و هر بار برای مدتی زندانی شد.
نامه به حسن روحانی درباره مسائل سوریه
ابراهیم یزدی در سالهای پایانی عمر خود فعالیت چندانی در عرصه سیاسی نداشت، اما نامه او به حسن روحانی رییس جمهور ایران در اولین دوره ریاست جمهوریش جنجال برانگیز شد.
آگهیابراهیم یزدی در پاسخ به سوالات روزنامه بهار در مهرماه ۱۳۹۲ درمورد این نامه و نقش ایران در سوریه این مسئله را مطرح میکند که سوریه میتواند به عنوان یک برگ برنده ایران در معادلات جدید منطقه و جهان باشد. وی تاکید میکند که در نامهاش بر این مسئله پافشاری کرده که با توجه به سرمایهگذاریهایی که ایران در سوریه کرده، آقای بشار اسد را قانع کند تا از حکومت کنارهگیری نماید. چراکه وضعیت کنونی سوریه به نفع هیچ کشوری نیست و ایران میتواند آینده سوریه را به گونهای رقم زند که نه تنها منافع منطقهای در آن لحاظ شود که منافع ایران هم برآورده شود.
ابراهیم یزدی در سالهای اخیر ممنوعالخروح بود اما با شدت گرفتن بیماریش دادستان تهران با خروج وی از ایران برای معالجه موافقت کرد. اما در ترکیه با درخواست ویزای او برای ورود به امریکا موافقت نشد و نتیجتا وی در بیمارستانی در ازمیر ترکیه بستری و بر اثر سرطان پانکراس درگذشت.