اخلاق اسلامی و شبح مدرنیته
این روزها که نیروهای پیشمرگ کرد به همراه ارتش عراق و نیروهای ائتلاف در تلاشند که شهر موصل را از دست نیروهای داعش آزاد کنند، این پرسش بار دیگر مطرح است که تا چه اندازه پدیده داعش با موضوع مدرنیته و اسلام گره خورده است؟ بر پایه گزارش روزنامه العالم ۲۰ هزار نفر از ۸۰ کشور به داعش پیوسته‌اند که بسیاری از نسل دوم مهاجرین یعنی جوانان متولد و بزرگ شده اروپا هستند. این جوانان آشنا با اینترنت طبیعتا استفاده از تکنولوژی مدرن را نیز با خود به «خلافت اسلامی» یا داعش برده‌اند. بر اساس آمار العالم ۱۲۰۰ نفر از فرانسه، ۶۰۰ نفر از آلمان و در جایگاه اول تونس با ۳۰۰۰ نفر قرار دارد. بی‌شک خلاء آلترناتیو سیاسی و فکری و فروپاشی اتحاد شوروی نقش مهمی در گسترش اسلام بعنوان یک آلترناتیو سیاسی بازی کرده است. کتاب تازه منتشر شده دکتر فرزین وحدت جامعه شناس و پژوهشگر فلسفه در ایران به نام «اخلاق اسلامی و شبه مدرنیته» به رابطه متفکرین اسلامی ومدرنیته می پردازد. این کتاب در سال ۱۳۹۵ با ترجمه عسگر قهرمانپور به زبان فارسی در تهران انتشار یافته است.
دنیای مدرن و داعش
اگر بخواهیم به ابتدای دوران مدرنیته و دنیای اسلام نگاه کنیم، برخی از اندیشمندان از جمله دکتر فرزین وحدت وضعیت کنونی خاورمیانه را با مرحله اول دنیای جدید مقایسه می کنند. ابتدای دنیای مدرن با انقلاب پروتستانیسم در اروپا آغاز گشت. در این دوران خبری از لیبرالیسم و مدارا نیست. یکی از مشخصه‌های دوران مدرن، فاعلیت است. پروتستانیسم ضمن معرفی فاعلیت و فردیت انسان معمولی، انضباط سخت همراه با افراطی گری و خشونت را وارد عرصه جامعه کرد. به این دلیل شاهد جنگ‌‌های صد ساله و سی ساله هستیم که خشونت‌‌های آن دسته کمی از داعش و گروه‌‌های اسلام‌گرا در خاورمیانه نداشت.
اندیشمندان اسلامی
کتاب «اخلاق اسلامی و شبه مدرنیته» دارای یک مقدمه، ۸ فصل و یک نتیجه گیری است. هر فصل به یک متفکر اسلامی اختصاص داده شده است. مهمترین معیار نویسنده کتاب برای گزینش متفکران، میزان تاثیرگذاری آنها در جهان اسلام است. در میان آنان متفکرانی مانند محمد مجتهد شبستری، مهدی حائری، محمد ارغون، سید حسن نصر و سید محمد خاتمی دیده می شوند. یک فصل نیز ویژه محمد اقبال لاهوری، ژرف اندیش ترین متفکر دنیای معاصر اسلام است. او با تسلط به هر دو مقوله اسلام و مدرنیته، پیوندی بین آنها نشان داد که پیش از او سابقه نداشت. لاهوری به بن مایه مدرنیته یعنی مفهوم «خودی» به عنوان انسان عامل و فاعل مدرن پرداخت.
نویسنده کتاب همچنین به سید ابوالاعلی مودودی از متفکران اسلامی پرداخته است و معتقد است که او بر عامل انضباط و دیسیپلین که یکی از مهمترین مبانی دنیای مدرن است تاکید داشت. دکتر فرزین وحدت در گفتگو با یورونیوز در مورد گزینش مودودی می گوید: «مودودی برای رسیدن به دیسیپلین، بر کنترل نیروی جنسی انسان پافشاری می کرد. وی مهمترین عامل را برای کنترل نیروهای جنسی انسان در جداسازی زنان و مردان و در پرده پوشاندن زنان می پنداشت. مودودی در عین داشتن یک نوع اندیشه مدرن، به دلیل انضباط و دیسیپلین که مهمترین عنصر در تکوین انسان عامل و فاعل است، همزمان اندیشه‌ای عمیقاً مردسالارانه و ضد زن داشت.» افزون بر آن در کتاب «اخلاق اسلامی و شبه مدرنیته»، از متفکران ایرانی – اسلامی به اندیشه‌های محمد خاتمی از زاویه فلسفه سیاسی بعنوان کسی که ۸ سال سمت اجرایی مهمی داشت، پرداخته شده‌است. اما فصل مربوط به جامعه شناس مراکشی، فاطمه مرنیسی در ترجمه فارسی کتاب حذف شده است. چرا؟
حذف فاطمه مرنیسی
در نسخه انگلیسی کتاب یک فصل در مورد فاطمه مرنیسی نگاشته شده است. اما در نسخه فارسی کتاب این فصل حذف شده است و تنها دو صفحه خلاصه در پیوند با افکار وی وجود دارد. دکتر فرزین وحدت در این باره به یورونیوز می گوید: «به دلیل حساسیت به خانم مرنیسی ناشر ایرانی کتاب این فصل را حذف کرده است و بجایش دو صفحه خلاصه افکار او را جایگزین کرده است.» مرنیسی از جامعه شناسانی است که از زاویه فمینیستی به قرآن می نگریست. او در سال ۲۰۱۵ در برلین درگذشت و از مهمترین پژوهشگران فمینیست جهان اسلام محسوب می شود. از او ۱۷ کتاب به جای مانده است. مرنیسی شاهد استقلال مراکش در سال ۱۹۵۶ میلادی بود. ترجمه فارسی کتاب او «زنان پرده‌نشین و مردان جوشن‌پوش» در ایران توقیف شد. او هرگز حاضر نشد که سکسوالیته زن مسلمان را پنهان کند یا در چارچوب احکام محافظه کارانه مطرح کند. مرنیسی با تحلیل فمینیستی از تفسیر حقوق زنان در اسلام موضوع رهبری زنان در جهان اسلام را مطرح کرد و شاید به همین دلایل آثارش مورد غضب حاکمان تهران قرار گرفت.
مزاح با ماکس وبر
پیش از این از دکتر فرزین وحدت کتابی به نام «رویارویی فکری ایرانیان با مدرنیت» منتشر شده بود. گزینش نام کتاب نوین او «اخلاق اسلامی و شبه مدرنیته» به گفته خودش مزاحی است با ماکس وبر، جامعه شناس آلمانی. ماکس وبر کتاب مشهوری دارد به نام «اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌‌داری». دکتر فرزین وحدت به یورونیوز می گوید: «نام کتاب جدید من مزاحی است با ماکس وبر، حاکی از آن که دنیای اسلام در حال تجربه مرحله تاریخی ای مانند پروتستانیسم است.»
رویارویی با مدرنیته جنبه‌های مختلفی دارد. این رویارویی علاوه بر زوایایی مثل لیبرالیسم، دمکراسی، استفاده از تکنولوژی، فاعلیت و فردیت، ابعاد دیگری نیز مثل فقر، خشونت و تنهایی نیز حداقل در برخی از مراحل با خود همراه داشته است. این پدیده می تواند عنصر ترسناکی باشد همانطور که تجربه آنهایی که درگیر این مرحله هستند، بسیار دهشتناک است.
