آگهیدولت ایران اخیرا در نشست های مطبوعاتی، هزینههای حضور مهاجران افغان را بالغ بر ۴۵ میلیون دلار و بیمه سلامت و سرانه هر دانش آموز را حدود دو میلیون تومان، اعلام کرده است. نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، در هر نشست با فرستادگان کمیساریای سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، کمکهای این سازمان به مهاجران افغانستان را ناچیز می خوانند. مهاجران افغانستانی ساکن در ایران می گویند که زندگی آنها در سالهای اخیر با تغییراتی همراه شده است، تغییراتی که بهگفته برخی ناظران ، متاثر از سیاست های ایران درباره مهاجران افغانستان است.
رفتن؛ روایتی از واقعیت
رفتن، فیلمی است درباره مهاجرت. نوید محمودی، کارگردان این اثر داستان مهاجرت غیرقانونی به ایران و مشکلات مالی، جانی و روانی مهاجران را در یک روز به تصویر میکشد. “رفتن” زندگی فرشته و نبی، دو جوان دلباخته افغانستانی است که می خواهند زندگی در ایران را ترک کرده و به اروپا سفر کنند. برای مخارج سفر به اروپا، فرشته، حقوق چند ماهه اش را از کارفرما درخواست میکند اما با امتناع وی مواجه می شود.
فرشته حسینی بازیگر اصلی نقش فرشته در این فیلم به یورونیوز می گوید که داستان فیلم “رفتن” یک روایت از واقعیتهای مهاجرت است.
محمد حسینی، یکی از مهاجران افغانستانی است که در مشهد زندگی می کند. او درباره چالش “بیپایان” اقامت قانونی در ایران می گوید: «مدارک اقامتی تنها برای اقامت و حضور مهاجران افغانستان صادر شده است و حتی این مدارک مانع از دستگیری و مزاحمت برای آنها نمی شود. موارد بسیاری را خودم شاهد بوده ام که دانش آموزان، دانشجویان و شاغلین با داشتن مدارک اقامتی معتبر توسط ماموران دولتی وابسته به نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران دستگیر و برای کنترل مدارک در منطقهای دور از شهر منتقل میشوند و پس از بررسی مدارک، رها می شوند. در حالیکه برای یک روز از کار و زندگی (امور روزمره کاری و تحصیلی) محروم می شوند.»
بهگفته وی، یک مهاجر افغانستانی حق ندارد که خانه، زمین، ماشین و حتی سیمکارت تلفن به نام خود داشته باشد و مجبور است به نام یک فرد ایرانی برای خود چنین امکاناتی را خریداری کند.
فهیمه رضایی، مهاجر افغانستانی ساکن ایران نیز در اینباره به یورونیوز میگوید: «خانه و ماشینی که خریده ایم به نام ما سنده زده نشده و فقط قولنامه دریافت کردهایم و هیچ تضمینی نیست که صاحب سند از طریق قانونی ادعا کند که خانه و ماشین به نام اوست و ما از او دزده ایم [یا خانه را غیرقانونی تصرف کردهایم]. در دادگاههای ایران، حق به یک ایرانی داده می شود و فرایند قانونی به نفع مهاجران نیست.»
او که همسرش از یک سال پیش به این سو به جرم تصادف در زندان به سر می برد. ادامه میدهد: «اگر ماشین همسرم به نامش سند داده میشد می توانست بیمه کند و وی هماکنون در زندان به سر نمیبرد. حال مجبوریم که خانه مان را بفروشیم تا بتوانیم دیه تصادف را بدهیم.»
طبق قانون مدنی ایران، اتباع بیگانه امکان خرید اموال غیرمنقول را در این کشور ندارند. با این حال، ممنوعیت خرید موبایل و خودرو، بدون پشتوانه قانونی، زندگی شهروندان افغانستانی، به عنوان بزرگترین ساکنان غیرایرانی ایران را بیش از پیش دشوار کرده است.
تسهیلات
براساس آمارهای وزارت کشور/ داخله ایران، نزدیک به سه میلیون مهاجر افغانستان در ایران زندگی می کنند اما کمیساریای پناهندگان سازمان ملل متحد این آمار را نهصد و پنجاه هزار نفر اعلام کرده است.
احمد محمدیفر، مدیر کل اداره اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور/داخله ایران به تازگی در شبکه افق صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که تسهیلاتی را برای مهاجران افغانستانی ساکن ایران در نظر گرفته و این تسهیلات شامل تحصیل و سفر به افغانستان است.
آمنه رضایی، دیگر شهروند افغانستانی ساکن ایران معتقد است که این تسهیلات دردی از او را دوا نمی کند. مادر آمنه به تازگی، عمل پیوند کلیه انجام داده است. وی دراین باره می گوید: «پیوند اعضای بدن به مهاجران افغانستان در بیمارستان های ایران غیرقانونی است و اگر یک مهاجر افغانستانی به فرد بیمار هموطنش، عضو هدیه نکند، بیمار بخاطر محرومیت از پیوند عضو میمیرد.» مادر آمنه، پس از از کار افتادن کلیههایش مدتها با دیالیز ادامه حیات داد. وی تنها زمانی موفق به دریافت عضو شد که توانست از خانواده یک جوان افغانستانی که دچار مرگ مغزی شده بود، برای اهدای کلیه رضایت بگیرد.
هزینههای قانونمندسازی
تغییر رویکردِ دستکم رسانهای در ایران نسبت به مهاجران افغانستانی در سالهای گذشته، مساله تازهای نیست.
آگهیمحمد کیامهر، از فعالان فرهنگی افغانستان در اینباره به یورونیوز میگوید: «دولت ایران در طول سه دهه همواره به مهاجران افغانستان در کشور خود به دید یک بار اقتصادی که فرصت های شغلی را در ایران محدود کرده اند نگریسته است. اما در سالهای اخیر با بررسیهایی که انجام داده به این نتیجه رسیده است که بازگشت مهاجران به افغانستان به خاطر تداوم جنگ در این کشور تا حدی غیر ممکن است. از طرفی ظرفیت جذب بازگشت کنندگان در افغانستان وجود ندارد. به همین خاطر تلاش کرده اند که حضور و اشتغال به کار مهاجران را قانونمند کنند، اما این قانونمندسازی را به روشهای مختلف از جمله، صدور انواع کارت کارگری، طرح های شناسایی و صدور کارت آمایش و دریافت عوارض شهرداری بطور ماهانه، فصلی و سالانه اعمال میکنند که در این حرکتها افزایش درآمدهای دولت را دنبال میکنند.»
وی در توضیح «تغییر رویکرد» ایران به مساله مهاجران افغان میگوید: «چون مهاجران افغانستان همواره با مشکلات بیکاری و افزایش هزینه های زندگی در ایران مواجه هستند، هر روز عرصه زندگی بر آنها تنگ تر می شود. اخیرا هم رسانه های داخلی ایران با پخش برنامههای «شما غریبه نیستید» و «وطندار» تلاش می کنند که با جامعه مهاجر افغانستانی ساکن ایران ارتباط بگیرند؛ هر چند پخش چنین برنامههایی از رسانه های داخلی ایران کاری نو است اما این نشان دهنده تغییر سیاست های حکومت ایران در قبال مهاجران افغانستان نیست بلکه نشان میدهد که رویکرد برخی نخبگان جامعه ایران به مساله حضور مهاجران افغانستان در این کشور تغییر کرده است و می خواهند با مهاجران افغانستان در ایران رابطه سازنده و مثبتی داشته باشند. از طرفی هم می خواهند که با ایجاد چنین ارتباطی نشان دهند که ما رابطه حسنه با مهاجرین داریم تا مشکلاتی که در سایه اعمال سیاست های ایران برای مهاجرین افغانستان بوجود امده، به چشم دیده نشود.»