توسل به زور در اجرای احکام دینی در ماه رمضان

توسل به زور در اجرای احکام دینی در ماه رمضان
نگارش از Euronews
هم‌رسانی این مطلبنظرها
هم‌رسانی این مطلبClose Button
آگهی

نگارش: سارا دماوندان

با شروع ماه رمضان که مسلمانان از آن بعنوان ماه تزکیه نفس و نزدیکی به خداوند یاد می کنند سختگیری‌های بیشتری از سوی برخی مراجع و نهادهای اجرایی در ایران مشاهده شد. حضور گشت‌های محسوس و نامحسوس در معابر و اماکن عمومی و دستگیری و برخورد با افرادی که بنا به گفته آنان حرمت این ماه و روزه‌داران را نگه نداشته‌اند، به مراتب بیشتر از گذشته است.

خوردن و آشامیدن در ماه رمضان، شرکت در مهمانی های مختلط و نداشتن حجاب کامل اسلامی هرچند امری کاملا شخصی است، اما از مواردی است که قانون مجازات اسلامی برای آن حد یا تعزیر تعیین کرده است: زندان، شلاق و پرداخت جریمه نقدی.

هیچ اجباری در پذیرش دین نیست

بسیاری از رهبران مذهبی و فعالان دینی بر این عقیده‌اند که دین و مسائل مربوط به آن امری اختیاری است. رضا علیجانی فعال سیاسی وعضو شورای فعالان ملی مذهبی، در گفت‌وگو با یورونیوز به بررسی علل متوسل شدن به زور برای تزریق دین به جامعه می‌پردازد.

او ابتدا در مورد نقش اراده در پذیرفتن دین می گوید: «مسائل فرهنگی و دینی مسائل ارادی اختیاری و داوطلبانه است. حتی در متون دینی هم آمده است که “لا اکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی”. هیچ اجباری در پذیرفتن دین نیست. جنس و ذات دین داوطلبانه است. در کنشهای مذهبی نیز به همین ترتیب است. یعنی خود شخص باید به این درک برسد که عمل مذهبی را انجام بدهد. اما نکته‌ای در این جا وجود دارد که ما در حال حاضر شاهد عکس ماهیت چیزی هستیم که ذاتش داوطلبانه و باورمندانه است. یعنی شاهد اجبار و زور در پذیرفتن آن. تجارب تاریخی به جا مانده نشانگر این واقعیت است که اگر چه نظام آموزشی در جامعه پذیری و تاثیرپذیری مسائل گوناگون میتواند نقش عمده‌ای داشته باشد، اما در واقع ظاهر ماجرا این است که باید این امور به صورت داوطلبانه صورت بگیرد.» آقای علیجانی در مورد تاثیر اجبار جامعه بر اجرای احکام و آئین های معین، مثال دیگری می‌آورد و می‌گوید: «اگر بخواهیم درباره اجبار مردم به پذیرفتن چیزی اشاره کنیم حجاب بهترین گزینه است. ما در دو دوره شاهد تجربه اجبار بودیم. یکی در زمان رضا شاه ممنوعیت استفاده از حجاب و دیگری در حکومت جمهوری اسلامی وجود حجاب اجباری. در هر دو مورد نشان داده شد که هیچ مسئله ای را نمی توان به زور به جامعه تزریق و تحمیل کرد چرا که در هنگام اجبار و زور جامعه دچارعکس العمل و حتی افراط می شود.»

ریشه های اجبار در اجرای آئین های مذهبی

احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران و احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد چندی پیش با گفته حسن روحانی رئیس جمهوری در باره این که نمی‌توان به زور مردم را به بهشت فرستاد، مخالفت کردند. رضا علیجانی درباره متوسل شدن حاکمان دینی به زور می گوید: «در مملکت ما دو نهاد تاریخی قدیمی وجود داشته اند. یکی سلطنت بوده که با همه کارکردهای مثبت و منفی اش اما حافظ کیان ملی بوده و الان دیگر وجود ندارد و دیگری روحانیت که یک نهاد دیرپای مذهبی بوده و هست که حافظ اخلاق و دین جامعه بوده، هر چند اکنون ضعیف شده و ضربه خورده است. باید توجه کرد که تاریخ را نمی شود خطی دید. برخی جوامع در بعضی موارد حرکتی پاندولی دارند و هرچه فشار و زور وارده بیشتر باشد اهرم با شتاب و سرعت بیشتری برخواهد گشت و این میتواند ویران کننده هم باشد. این مسئله تنها به حجاب ختم نمی شود و در بسیاری از حوزه های شخصی دیگر هم شاهد آن هستیم.»

این فعال ملی مذهبی لغو کنسرت‌ها را نمونه دیگری از اجبار و اعمال فشار بر جامعه می داند و می‌گوید: «به عنوان نمونه لغو کنسرت آقای شهرام ناظری در حالیکه ایشان یکی از خوانندگان ملی کشور است این همان نیروی فشار و زوری است که بر بدنه جامعه در حال تزریق است. اما سوال اینجاست که ریشه این همه زور در کجاست؟ ریشه اش از آنجاست که اقلیتی میخواهد بر اکثریتی حاکمیت کند. این اقلیت در حوزه سیاست از طریق نظارت استصوابی اراده اش را تامین می کند و نمی‌گذارد نمایندگان واقعی مردم انتخاب شوند. در حوزه فرهنگ نیز با لغو و بایکوت و فشار و شلاق می خواهد به اهداف خود برسد.»

زور، فشار و تهدید تا چه اندازه موفق بوده است؟

راه‌اندازی گشتهای ارشاد، دستگیری، شلاق در ملاءعام، صدور احکام قضایی سنگین از جمله اقداماتی است که نظام جمهوری اسلامی در جهت کنترل رفتار فردی و اجتماعی مردم و رعایت اجباری احکام مذهبی به آن دست زده، اما آیا در این راه موفق بوده است؟

آقای علیجانی در رابطه با این مساله می‌گوید: «شاید تا حدودی با زور و ارعاب بشود مردم را به سمت دین کشانید اما نمی شود با زور و شلاق و تهدید دین را در وجود مردم نهادینه کرد. این روزها علاوه بر مسائل دینی و مذهبی ما با اهرم فشار و تهدید و زور در برخی مسائل اجتماعی هم روبرو هستیم. راهکارهایی چون اعدام، زندان و حبس های سنگین از اقداماتی است که حکومت از آنجایی که نتوانسته است برای حل مشکلات راهکار سازنده ای پیدا کند از روشهای زور و ارعاب می‌خواهد جامعه را تغییر دهد و مهندسی کند. اما این روش هیچ زمانی کارساز نبوده و نیست، در حالیکه با بهره گیری از تحلیل و ریشه یابی علمی و بکارگیری روش های آزموده شده در همه جهان که حاصل تجارب بشری است به علاوه استفاده از ابداعات و نبوغ ایرانی می توان به بهترین نتیجه رسید.»

این عضو شورای ملی مذهبی به تجربه دیگر کشورهای مسلمان و راه و روش و عملکرد روحانیون و مراجع مذهبی این کشورها در ترویج دین اشاره می کند و می‌گوید: «مذهب امری ایمانی و قلبی است و انسان ها باید آن را فرد به فرد بپذیرند و وقتی که خلاف طبیعت آدمی می خواهد بر انسان ها تحمیل شود باعث ایجادعکس العمل های منفی می شود و این توضیحی است برای سه دهه اجبارگرایی در ایران. این در حالی است که در کشورهای دیگر حتی در میان مراجع تقلید و علمای سنتی که به مناسک دینی معتقد هستند، اجبار گرایی در کار نیست چرا که آنها به زور معتقد نیستند. در اینجا میخواهم این نتیجه را بگیرم که سنت گرایی مذهبی نه حتی نواندیشی و روشنفکری دینی، که اساسا فرمالیسم دینی چه برسد اجبارگرایی را نفی می کند؛ حتی سنت گرایی دینی هم می تواند تکثر فرهنگی و اختیار انسان ها را به رسمیت بشناسد.» رضا علیجانی در مورد تفاوت رویکردها و دیدگاه‌های روحانیون و مراجع تندرو در ایران به مقایسه با مراجع کشورهای منطقه و حتی همسایه می‌پردازد و می‌گوید: «آیت الله سیستانی در عراق و بسیاری از علما در لبنان و برخی از کشورهای دیگر که نسبت به برخی حاکمان ایران در حوزه های مذهبی حتی سنتی تر و عقب تر هم هستند، اما به اجبارگرایی معتقد نیستند یعنی بر اساس نظرات، آنها نمی خواهند آن چیزی را که حق می دانند و دینی می دانند با اجبار به دیگر انسان ها تحمیل کنند. انسان ها خود باید راه بهشت را بپیمایند. این در واقع همان تعیبر عامیانه است که می گوید هر کسی را در قبر خودش می‌خوابانند و هر کسی باید پاسخگوی اعمال خودش باشد.»

نتیجه فشار و اجبار سرخوردگی بیشتر است

یکی از اهداف اعلام شده جمهوری اسلامی از بدو تشکیل آن، اسلامی‌ کردن جامعه و تقویت کاربرد احکام دینی در همه شئون اداره کشور بوده است. اما واقعیت‌های مربوط به زندگی فردی و اجتماعی مردم تا چه حد به این اهداف اعلام شده نزدیک است؟ رضا علیجانی در این باره به یورو نیوز می‌گوید: «با نگاهی به عملکرد جمهوری اسلامی طی این سال ها در باب مذهب و مسائل و مناسک دینی این نتیجه حاصل می شود که با اجبار و زور چیزی به اسم دین بیرون نخواهد آمد و ماندگار نخواهد شد. بلکه نتیجه عکس خواهد داد. ما متاسفانه در حال حاضر شاهد نوعی سنت گرایی اقتدارگرایانه در ایران هستیم که نتیجه‌اش می شود همین عکس العمل‌هایی که مشاهده می کنیم. به قول مهندس بازرگان به جای آنکه مردم گروه گروه به دین بپیوندند، گروه گروه از دین سرخورده و خارج می شوند.»

هم‌رسانی این مطلبنظرها

مطالب مرتبط

محققان در آلمان: رانش شدید زمین در روستای حسین‌آباد ایران نتیجه ساختن یک سد بود

نقش کلیدی فلات ایران در مهاجرت انسان؛ حلقه گمشده تاریخ پیدا شد

مسیح علی‌نژاد در گفتگو با یورونیوز: ایران بدون جمهوری اسلامی به نفع بقیه جهان خواهد بود