آگهیبه دنبال افزایش تنش‌های سیاسی میان ایران و عربستان سعودی در ماههای گذشته که اعزام حجاج ایرانی به این کشور را با مشکلاتی مواجه کرده است، روز سه شنبه چهارم خردادماه یک هیئت ایرانی به ریاست سعید اوحدی رئیس سازمان حج و زیارت ایران و به دعوت وزارت حج عربستان برای دور دوم مذاکره و یافتن راه حلی در این زمینه به عربستان رفت.
روز پنجشنبه و درپی دو روز مذاکره، حسین شریف معاون وزارت حج عربستان ضمن ابراز خوش بینی نسبت به مذاکرات، از امکان استفاده زائران ایرانی از ویزای الکترونیکی قابل چاپ سخن گفت. یک روز قبل از اعزام هیات ایرانی نیز، حسین جابری انصاری سخنگوی وزارت خارجه ایران در یک نشست خبری اعلام کرد که ایران همچنان «جنبه‌های پیگیری فنی و اجرایی» این موضوع را ادامه می‌دهد.
در دیماه گذشته و پس ازحمله گروهی خشمگین به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد، که از آنها به عنوان «افراد خودسر» نام برده شد، ابتدا عربستان و در پی آن بسیاری از کشورهای منطقه روابط دیپلماتیک خودرا با ایران قطع کرده و یا به سطح پائین تری کاهش دادند.
حمله به سفارت عربستان درتهران در اعتراض به اعدام شیخ نمر روحانی شیعی مخالف حکومت عربستان انجام گرفت. به دنبال این رویداد سفارت سوئیس در تهران حافظ منافع عربستان در ایران شد. با این حال عربستان سعودی پس از این تنش ها اعلام کرد که پذیرای زائران ایرانی خواهد بود. به همین دلیل ایران از مقامات سعودی خواسته بود که صدور ویزای زائران ایرانی در سفارت سوئیس انجام گیرد. درخواستی که با مخالفت ریاض روبرو شد. این کشور سپس اعلام کرد که زائران ایرانی باید برای تهیه ویزا به کشور ثالثی مراجعه کنند. با این حال در تازه ترین دور مذاکرات راه حل استفاده از ویزای الکترونیکی مطرح شده است.
حسن فرشتیان پژوهشگر مسائل دینی به یورونیوز میگوید که با توجه به «زیر ساخت هایی» که از قبل وجود داشته، هنوز امکان دارد که مسئله اعزام حجاج عملی شود. اقای فرشتیان در باره این زیرساخت ها و جنبه های فنی و اجرایی این مسئله می گوید: «اگر قرار بود همه چیز از صفر شروع شود، برای هر اقدامی دیر بود. اما جمهوری اسلامی ایران بر مبنای آنچه که “بعثه” نامیده می شود، گاهی از قبل آپارتمانها و ساختمانهایی را درمکه و مدینه برای کاروانها اجاره می کند و معمولا هم اجاره آنها چند ساله بوده و از قبل تدارک دیده شده است. بنابراین چون این ها از قبل آماده شده براحتی می شود بروز بشود و طی این چند ماه این مسئله حل شود. مسئله فنی- اجرایی، هم شامل این تدارکات می شود وهم مسئله ویزا. اما همه اینها قابل حل است. ولی در نهایت به نظر و اراده سیاسی بستگی دارد و این از همه مهمتر است. بنابراین به نظرمن هنوز زمان چندان دیر نیست.»
حج تمتع که در سال یکبار اتفاق می افتد به گفته حسن فرشتیان «برهر مسلمانی که امکان داشته و مستطیع باشد واجب است آن را انجام دهد و این حج در ماه ذیحجه و در ایام عید قربان انجام می شود وبا حج عمره متفاوت است.» به گفته او حج عمره را درطول سال و درماههای دیگر هم می توان انجام داد.
اما در صورتی که امسال مسئله اعزام حجاج ایرانی به عربستان برای انجام مراسم حج تمتع حل نشود، به ضرر کدام یک از دوطرف است؟ این پرسشی است که حسن فرشتیان پاسخ به آن را از دو زاویه مطرح می‌کند. او میگوید: «از نگاه اقتصادی برای عربستان چندان فرقی نمی کند. آن سهمیه ای که می خواهد به جمهوری اسلامی بدهد می تواند به کشورهای دیگری بدهد. یعنی متقاضی حج تمتع دردنیای مسلمانان امروز بیشتر از امکانات موجود درعربستان سعودی است. بنابراین به فرض اگر صدهزار نفری که سهمیه ایران بوده را ندهد، می تواند از قبل برنامه ریزی کند و به کشور دیگری بدهد و هیچ مشکلی از نظر اقتصادی هم برای عربستان ایجاد نمی شود و هیچ نیازی به بازار حجاج ایرانی ندارد. اما در مورد حج عمره اینطور نیست. یعنی بازار متقاضیان آنچنان نیستند. زیرساخت هایی در عربستان درست شده که برای ایام حج واجب ساخته شده، ولی در سایر حج ها هم به زائران می دهند. یعنی در قطع شدن حج عمره عربستان چندان نفعی ندارد.»
این پژوهشگر مسائل دینی ادامه می دهد: «اما ازنگاه فرهنگی و از جهات جایگاه آنها در جهان اسلام به یک معنایی به دو طرف صدماتی وارد می شود. یعنی عربستان سعودی اگر نتواند به زائران و حاجیان یک کشوری این خدمات را بدهد، در جهان اسلام به گونه ای زیر سوال قرارمی گیرد. هر چند ممکن است بسیاری از کشورهای اسلامی هوادارعربستان باشند، اما این اقدام به گونه ای نشانگرعدم مدیریت و توانایی این کشور در فائق آمدن بر مشکلات است.»
چالش پیش آمده بر سر صدور ویزا و اعزام حجاج نه تنها در میان روحانیون و مراجع تقلید واکنش‌هایی را برانگیخته بلکه موجب نگرانی و بلاتکلیفی زائران ایرانی شده است.
حسن فرشتیان درباره واکنش مردم و اهمیت این موضوع برای آنها به یورونیوز می گوید: «هر چند در این حادثه اخیر، عملکرد نیروهای داخلی ایران به گونه ای بود که بهانه ای به دست عربستان داد، چون گروههای فشار داخل ایران با عملکرد غلط حمله به سفارت عربستان به دلیل اعدام شیخ نمر، این کشور را که در جایگاه یک متهم قرار داشت (از این جایگاه) خارج کردند وبه یک دولت ستمدیده و قربانی تبدیل کردند. برای جمهوری اسلامی چندان مناسب نیست که نتواند ایرانیان را به حج بفرستد. بخصوص اینکه بخشی از ایرانیانی که سفرهای خارجی آنها محدود بود به دیدار از اماکن متبرکه، سوریه و عراق، در حال حاضر به دلیل اوضاع داخلی سوریه کمتر به آنجا می‌روند و یا نمی توانند بروند و در نتیجه می ماند سفر به عراق و عربستان. من فکر می کنم برای بخشی از مردم ایران این موضوع اهمیت قابل توجهی دارد. این حج فقط یک زیارت و یک سفر معنوی نیست. می توان گفت درآن یک نوع تعطیلات و تفریحات سالم هم برای مردم در نظر گرفته شده است. بخصوص حج عمره. از سوی دیگر اگر قطع شدن این سفرها از جانب ایران باشد می تواند رضایت یک بخش هایی ازجامعه ایران را که به برخورد های عربستان با زائران ایرانی معترض بودند، جلب کند. اما در نهایت فرهنگ عمومی جامعه ایران به سمت عدم اصطکاک پیش می رود هرچند هم که منتقد عربستان در برخی موارد باشند.»
یکی از گمانه زنی ها در حال حاضر این است که در صورت لاینحل ماندن مسئله اعزام امسال حجاج به مکه و مدینه، تنش ها میان عربستان و ایران افزایش یابد. حسن فرشتیان در این زمینه به تشابه ساختار نیروهایِ درقدرت در دو کشور اشاره دارد و به یورونیوز می گوید: «در در داخل ایران گروههای فشاری هستند که به سفارت عربستان حمله کردند و این ها تمایل دارند که رابطه ایران با عربستان هم دچار تنش شود. یعنی نفع این گروههای فشار در تنش ایران با همسایگان و جهان غرب و جهان عرب است. درمقابل آنها نیروهایی از قبیل دولت و وزرات خارجه و نیروهایی از مردم ایران هستند که تمایل به تنش زدایی دارند. وزارت خارجه از آن طیفی است که موافق تنش زدایی در روابط خارجی و بین المللی مخصوصا در رابطه با جهان عرب و عربستان است. ولی نیروهای فشاری مثل نیروهای امنیتی و نظامی مثل سپاه و بسیج هم هستند که قدرتمندند و گاه منافع این ها ایجاب می کند در برخی مقاطع این روابط به تنش منجر شود.»
این پژوهشکر مسائل دینی می افزاید: «حال بستگی به موازنه قدرت دارد که کدام یک از اینها موفق می شوند. طرف مقابل یعنی عربستان هم دقیقا با همین مشکلات موازنه قدرت در ایران، مواجه هست. یعنی در عربستان هم یک وزارت خارجه ای است که یک نوع تمایلاتی دارد و دیگرانی که نظر دیگری دارند. یعنی در بدنه حکومت عربستان هم همین دو گرایش تنش زایی و تنش زدایی وجود دارد. اگر نیروهای تنش زدای دو طرف بتوانند بر افراطیون در دو طرف پیروز شوند با توجه به این که در میان آنها افراد و عقلای با سابقه ای هم وجود دارند، امید هست که این مسئله همین امسال حل شود. به هرحال این نمی تواند به صورت حل نشده باقی بماند با توجه به این که هنوز در میان نیروهای با تجربه و با سابقه در دو طرف هستند کسانی که به دنبال دنیایی کم تنش تر هستند.»
جمهوری اسلامی ایران قرار است در این دور از مذاکرات در ۲۰ مورد از جمله صدور ویزا در ایران و در سفارت سویس ونیز تامین امنیت زائران ایرانی با مقامات عربستان گفتگو کند.