آگهیدبیر کمیسیون ستاد مبارزه با قاچاق و ارز استان تهران از جمع آوری بیش از ۲۷۰ هزار دیش و تجهیزات ماهوارهای در پایتخت و ۱۵ شهرستان استان تهران خبر داد. علی اکبر پوراحمدنژاد در گفتگو با خبرگزاری تسنیم با اشاره به اینکه این آمار مربوط به ۹ ماهه سال جاری است، ادامه داد: «در یکی از عملیات اخیر موفق به کشف و ضبط انباری با صدها دست تجهیزات کامل ماهوارهای در استان تهران شدیم.»
البته این رقم فقط مربوط به استان تهران است. اگر فرض کنیم که از هر دیش ماهواره بطور متوسط یک خانواده چهار نفری استفاده می کند، به رقمی بیش از یک میلیون نفر می رسیم که با توجه به جمعیت کشور رقم قابل توجهی نیست. ولی پرسش اینجاست که علت نگرانی مقامات مسئول در پیوند با گردآوری و ضبط دیش و سایر تجهیزات ماهوارهای چیست؟
علل جمع آوری تجهیزات ماهوارهای
ماهواره‌ها دارای دو کیفیت پایه‌‌‌‌ای هستند، از یکسو انتقال دهنده صدا و تصویرند که بعد تکنیکی آن را تشکیل می دهند و از سوی دیگر این تصاویر و صداها دارای محتوایی فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هستند. اگر این محتوا با ساختار قدرت در جامعه ای بسته هماهنگ نباشد، معمولا منجر به تنش میان مردم و حاکمان می گردد.
دکتر علی اکبر مهدی استاد جامعه شناسی در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا به یورونیوز می گوید: «از آنجا که حکومت ایران دین سالار و متکی به تفسیر خاصی از فقه شیعه است، شهروندان می بایستی ضوابط و قواعد رفتاری را در همه سطوح رعایت کنند. برنامه‌های کانال های خارجی که از طریق ماهواره‌ها به مردم می رسند، مخل اندیشمان سیاسی حاکم است و اغلب آنها توسط مخالفان جمهوری اسلامی ارائه می شوند. این کانال ها برنامه هایی دارند که به تبلیغ و ترویج الگوهای غیردینی پرداخته و احتمالا بدیلی مطلوب تر را برای مخاطبان ترسیم می کنند.» وی اضافه می کند: «چالش ذهنی اینگونه برنامه ها و الگوی ترویجی آنها در میان مصرف کنندگان ایجاد تردید، تغییر و حتی طغیان رفتاری و اندیشمانی می کند.» ازسوی دیگر، برنامه های صدا و سیما پاسخ گوی نیاز مخاطبان نیست. بنابراین آنان از ابزارهای دیگری برای تامین نیازهای اطلاعاتی و سرگرمی خود استفاده می کنند. امید حبیبی نیا روزنامه نگار و پژوهشگر ارتباطات نیز بر این باور است که طبقه متوسط شهری مصرف کننده اصلی ماهواره هاست. با توجه به استقبال از ماهواره ها عملا این کانال ها با توجه به هزینه سنگین تولید و پخش آنها، جایگزین شبکه های تلویزیون جمهوری اسلامی شده‌اند. وی به یورونیوز می گوید: «این نیازها عبارتند از نیاز به اطلاعات و اخبار، برنامه های سرگرمی، فیلم و غیره» امید حبیبی نیا معقتد است با جمع آوری ماهواره ها جلوی گسترش محتوای غیر خودی گرفته می شود و مانع از تعرض‌های فرهنگی و سیاسی با وضعیت موجود یا تشدید آنها می گردد.
تاثیر فرهنگی ماهواره‌ها و تغییر الگوی رفتاری
انتقال پیام، خارج از تاثیرات سیاسی و اقتصادی، همواره تاثیر فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. علی اکبر مهدی استاد جامعه شناسی بر این باور است که تبلیغات کالایی، به تحریک و تشویق خریداران برای تغییر الگوی خرید و مصرف می انجامد. برای نمونه فیلم های سینمایی الگوی رفتاری و عاطفی افراد را دگرگون کرده است و آنها را با ذهنیت ها و عینیت های جدیدی آشنا می کند که در گذشته با آن آشنا نبوده‌اند. وی در گفتگو با یورونیوز به الگوی حجاب اشاره می کند: «شما به الگوی حجاب در جوامع اسلامی و حتی غرب بنگرید که چگونه صور نوینی کسب کرده و با شرایط جدید خود را هماهنگ کرده است. یا اینکه ایرانیان برای وزرش از پوشش‌های غالب در سطح جهان استفاده می کنند. همچنین باشگاه‌های سنتی دیگر الگوی غالب ورزشگاه در کشور نیستند.» افزون بر این الگوها، الگوهای دیگری از زندگی نیز در معرض برخورد با فرهنگ های گوناگون تغییر می‌یابند. برای مثال آنچه به ازدواج سفید در ایران معروف شده است یعنی زندگی مشترک بین دو نفر بدون ثبت آن در دفاتر رسمی، از نمونه‌هایی است که جوانان این نوع الگو را جایگزین مناسب تری نسبت به ازدواج رسمی می یابند. جوانان تلاش می کنند این الگو را امتحان کنند تا در عمل با مزایا یا مضرات آن آشنا شوند.
چرا احساس خطر
قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت ماهواره در سال ۷۳ به تصویت مجلس و تایید شورای نگهبان رسید. اما هرساله تعداد زیادی تجهیزات ماهواره ای از سوی ماموران انتظامی ضبط می شود و این روند همچنان ادامه دارد. گردآوری تجهیزات ماهواره‌ها نشان دهنده عدم تمکین قشرهای مختلف از الگوهای حاکم است. مسئولان بجای تنوع و جذابیت بخشیدن به برنامه های صدا و سیما که کشش تماشای آنرا در میان گروه های مختلف سنی افزایش دهد، بودجه زیادی برای عملیات کماندویی برای ضبط این تجهیزات هزینه می کنند. نتیجه آن شده است که اکنون حدود ۷۰ شبکه تلویزیونی به زبان فارسی وجود دارد که طیف های مختلفی از مخالفان سیاسی تا برنامه های سرگرمی را دربر می گیرد.
اما علت این احساس خطر از سوی حکومت در کجا نهفته است؟ امید حبیبی نیا پژوهشگر ارتباطات معتقد است این شبکه‌‌ها ارزش های مذهبی حاکم را به چالش می کشد. ارزشهایی که در طول ۴ دهه به زور قانون و با استفاده از قوه قهریه، تلاش در همه گیر کردن آن شده است. وی در گفتگو با یورونیوز اضافه می کند: «با توجه به جمعیت جوان کشور که مخاطبان بالفعل این شبکه های تلویزیونی هستند، علل بیم مسئولان زیر پاگذاشتن ارزش های مذهبی و نظام هنجاری سنتی است. بنابراین، نتیجه مسدود کردن جریان اطلاعات آزاد و محدود کردن عرضه این اخبار تنها به شبکه ها و رسانه های داخلی است. در نهایت شبکه های ماهوارهای بطور بالقوه خطری برای ثبات و سکون جریان اطلاعات در جمهوری اسلامی محسوب می گردد.» مسئولان با وجود شکست در جمع آوری تجهیزات ماهواره ای، جایگزین مناسبی برای آن نیافته اند. آنان راه حل پایان دادن به نفوذ ماهواره‌ها را بجای سرمایه گذاری در تولید برنامه‌های داخلی، بالابردن کیفیت و تنوع آن و بازکردن فضای رسانه‌ای، در گردآوری تجهیزات ماهواره ای دیده‌اند. موضوعی که با گسترش تکنیک و اینترنت در آینده غیرقابل کنترل خواهد بود. جمع آوری تجهیزات ماهواره ای در طول دهه‌ها نتیجه مطلوب را نداده و به کشمکشی میان مردم و نیروهای انتظامی برای حق برخورداری از جریان آزاد اطلاعات و دیدن برنامه‌های سرگرم کننده تبدیل شده است.