آگهیبالا گرفتن تنش میان عربستان سعودی و ایران پس از اعدام شیخ نمر و حمله به مراکز دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد، به رقابت میان دو کشور برای یارگیری بین المللی دامن زده است.
امام علی رحمان لباس حج پوشید
تنها دو روز پس از اعدام شیخ نمر باقر النمر در عربستان و قطع روابط دیپلماتیک با ایران از سوی عربستان، امام علی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان به ریاض سفر کرد. آقای رحمان که در دوره طولانی حکمرانی بر تاجیکستان به شدت با مظاهر اسلام گرایی و به ویژه با گروه افراطی سلفی مبارزه کرده است، در جریان سفر به عربستان لباس حج پوشید و با حضور در مکه، مناسک حج عمره مفرده را به جای آورد. رئیس جمهوری کشور فارسی زبان تاجیکستان در گفتگو با نشریه شرق الاوسط عربستان سعودی را یک کشور مهم و شریک استراتژیک تاجیکستان توصیف کرده است. امام علی رحمان تلاش های دولت عربستان سعودی را در راستای تحقق توسعه کشورهای جهان اسلام در زمینه های اقتصادی و اجتماعی ارزیابی کرده و گفته است: «معتقدیم که این تلاش ها پنجره ای برای مقاومت در برابر چالش های مدرن برای امنیت و ثبات است.»
در جریان این سفر، مقامات دو کشور چهار سند همکاری امضا کردند.
دیدار آقای رحمان با ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی همزمان با اوج تنش های دیپلماتیک میان تهران و ریاض نشانه خوبی برای دستگاه دیپلماسی ایران نیست. از زمان فروپاشی شوروی سابق و استقلال جمهوری های آسیای میانه، تاجیکستان به دلیل وجوه اشتراک زبانی-فرهنگی با ایران یکی از متحدان منطقه ای این کشور به حساب می آمد. حضور هرچند نمادین نیروهای مسلح ایران در رژه روز استقلال تاجیکستان در سال های گذشته، نشانگر عمیق بودن روابط دو کشور بود. با این حال باید سفر امام علی رحمان به عربستان را نقطه جدیدی از روابط دو کشور دانست.
عبدالله عبدالله در تهران
اگر حاکمیت در تاجیکستان، با توجه به دوره طولانی ریاست امام علی رحمان و سرکوب گسترده مخالفان عمدتا اسلامگرا با چالشی جدی مواجه نیست، مساله حکمرانی در دیگر کشور فارسی زبان منطقه، افغانستان وضع دیگری دارد؛ شرایط فعلی این کشور نشان می دهد حضور طولانی مدت نیروهای نظامی و غیرنظامی بین المللی نیز نتوانسه آرامش را پس از سه دهه جنگ داخلی به افغانستان بازگرداند. اختلافات دیرینه قومی و مذهبی به ارک ریاست جمهوری نیز کشیده شده است. با وجود محدوده گسترده اختیارات مقام ریاست جمهوری طبق قانون اساسی، انتخابات پر فراز و نشیب سال ۲۰۱۴ عملا به تقسیم قدرت میان رئیس جمهوری و مقام تازه تاسیس «رئیس هیات اجرایی» منجر شد.
سفر روز سه شنبه دکتر عبدالله عبدالله «رئیس هیات اجرایی» افغانستان به تهران و دیدارش با رهبر و رئیس جمهوری اسلامی ایران را می توان از این زاویه بررسی کرد. آقای عبدالله در حالی به ایران سفر می کند که کشورش پیشتر و در زمان تشکیل ائتلاف منطقه ای به رهبری عربستان سعودی برای مبارزه با حوثی ها در یمن، از ابتکار ریاض حمایت کرده بود. رئیس هیات اجرایی افغانستان، از مجاهدین پرسابقه این کشور است؛ نیرویی که در زمان اشغال افغانستان توسط ارتش شوروی، مورد حمایت کامل عربستان سعودی و پاکستان قرار داشت. با وجود به رسمیت شناخته شدن طالبان از سوی عربستان در دهه نود میلادی، سیاستمداران سعودی از حمله آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ میلادی و سرنگونی حکومت طالبان – که از نظر فکری و ایدئولوژیک شباهت بسیاری به حکومت عربستان داشت- حمایت کردند. با وجود توانایی بالقوه عربستان برای ایفای نقشی منحصر به فرد در جریان مذاکرات صلح میان دولت افغانستان و طالبان، به نظر می رسد دستکم بخشی از هیات حاکمه این کشور، گسترش روابط اقتصادی و سیاسی با همسایه غربی را بر نقش آفرینی عربستان در مذاکره با طالبان چند پاره و سرمایه گذاری های سعودی در مدارس مذهبی ترجیح می دهد. از سوی دیگر تیرگی روابط میان پاکستان و افغانستان و نزدیکی بیش از پیش اسلام آباد به ریاض را می توان علت دیگری برای گرایش دکتر عبدالله و یارانش به ایران دانست.
فارغ از اهداف حاکمان در تشکیل صفبندی های جدید در منطقه، نزدیکی دوشنبه به ریاض و کابل به تهران نشانگر آن است که مشترکات فرهنگی و زبانی، دستکم در بازه زمانی حاضر، تنها توجیه کننده شکل روابط میان دولت ها در خاورمیانه و آسیای میانه نیست.