روز جهانی تئاتر و موقعیت هنر تئاتر در ایران

هفتم فروردین برابر با ۲۷ مارس روز جهانی تئا‌تر است و هنرمندان تئا‌تر در سراسر جهان، با برگزاری مراسم ویژه‌ای این روز را گرامی می‌دارند. کریستوف ورلیکوفسکی چهرۀ شاخص تئا‌تر لهستان در پیامی که به همین مناسبت صادر کرده، گفته است: «ما خیلی دوام نمی‌آوریم و توانی برای تلاش در گریز از مشکلاتِ ماورای در‌ها و دیوارهای برافراشته، برایمان باقی نخواهد ماند. و این جواب این سوال است که چرا تئا‌تر باید وجود داشته باشد و در کجا باید به دنبال قدرت نهان شده در آن باشیم. باید جاهایی را جستجو کنیم که جستجو در آن‌ها امکان ناپذیر است.»

روز جهانی تئا‌تر از سال ۱۳۶۲ از سوی انستیتوی جهانی تئا‌تر بنیان نهاده شد و هر سال به همین مناسبت، پیامی از طرف یکی از هنرمندان شاخص تئا‌تر جهان صادر می‌شود که به بیش از ۲۰ زبان دنیا ترجمه شده و در مراسم ویژه‌ای برای هنرمندان تئا‌تر و علاقمندان آن قرائت می‌شود. امسال از کریستوف ورلیکوفسکی، هنرمند برجسته تئا‌تر لهستان دعوت شده که پیامی به این مناسبت منتشر کند. ورلیکوفسکی، در پیام خود نوشته است: «استادان واقعی تئا‌تر به آسانی، دور از صحنه یافت می‌شوند. به طور کلی آن‌ها علاقه‌ای ندارند که تئا‌تر را مانند یک ماشین ببینند که عادت‌ها و حرکت‌ها را تکرار می‌کند و باعث تولید مجدد کلیشه‌ها می‌شود. آن‌ها در جستجوی دگرگونی هستند؛ جریان زندگی که تمایل دارد تا شیوه‌های مرسوم و سالن‌های تئا‌تر را دور بزند و جمعیتی از مردمی مشتاق که به دنبال کپی‌برداری از برخی مضامین هستند.»

ورلیکوفسکی در بخش دیگری از پیام خود آورده است: «هر روز که می‌گذرد، درباره نویسندگانی فکر می‌کنم که یک‌صد سال قبل درباره تنزل خدایان اروپایی مطلب می‌نوشتند و باعث فرو رفتن افکار مردم در تاریکی‌ها و ابهاماتی می‌شدند که می‌بایستی روشن شوند. من دارم به فرانتس کافکا، توماس مان، و مارسل پروست فکر می‌کنم. من امروز جان مکس ول کوتزه را نیز در آن گروه پیام آوران می‌بینم.»

تاکنون چهره‌های سر‌شناسی چون داریو فو، آرتور میلر، اوژن یونسکو، ژان کوکتو، پی‌تر بروک، پابلو نرودا، ریچارد برتون و ادوراد آلبی به مناسبت روز جهانی تئا‌تر، پیام‌هایی صادر کرده‌اند.

در ایران نیز هر ساله روز جهانی تئا‌تر گرامی داشته می‌شود اگرچه این گرامیداشت به خاطر تعطیلات نوروزی معمولاً با کمی تاخیر همراه است. امسال قرار است همزمان با آغاز نمایش «سقراط» در تالار وحدت تهران، پیام کریستوف ورلیکوفسکی، برای تماشاگران خوانده شود.
روز جهانی تئا‌تر در حالی برگزار می‌شود که هنرمندان تئا‌تر در ایران همچنان با معضلات بسیاری از جمله سانسور و توقیف اجراهای نمایشی، اعمال سلیقه‌های مدیریت مرکز هنرهاى نمایشى، کمبود سالن‌های نمایش و ناکافی بودن بودجۀ تئا‌تر مواجه‌اند.

بهزاد فراهانی، نمایشنامه نویس و کارگردان مطرح تئا‌تر ایران چندی پیش در انتقاد از وضعیت بودجه تئا‌تر گفته بود: «امیدوارم بودجه تئا‌تر روزی از بودجه یک باشگاه فوتبال بیشتر شود.». ممیزی شدید و توقیف اجراهای نمایشی به دلایل مختلف از جمله مغایرت با موازین شرعی، اتفاقی رایج در تئا‌تر امروز ایران است که نارضایتی بسیاری از هنرمندان تئا‌تر را به دنبال داشته است. در سال گذشته، نمایشنامه‌های تانگوی تخم مرغ داغ، به کارگردانی هادی مرزبان، تک گویی برای یک تماشاگر به کارگردانی محمد رحمانیان، هملت و سالار به کارگردانی بهزاد محمدی و پاییز به کارگردانی نادر برهانی مرند، از جمله نمایش‌هایی بودند که اجرایشان به خاطر «عدم توجه به موازین و ارزش‌های اسلامی» متوقف شد.

با این حال همزمان با روز جهانی تئا‌تر، مهدی شفیعی، مدیرکل هنرهای نمایشی ایران با انتشار پیامی به این مناسبت، اظهار امیدواری کرده است که در آغاز سال نو، سیاست‌گزاران و بودجه‌ریزان کشور، بتوانند از «ظرفیت‌های کارآمد تئا‌تر» برای «رفع معضلات انسان معاصر» استفاده کنند