مرز بین ترکیه و سوریه از جمعه گذشته شاهد بالا گرفتن تنشها است، از زمانی که هواپیمای جنگده ترکیه بر فراز دریای مدیترانه هدف پدافند سوریه قرار گرفت.
ترکیه از انجام تغییراتی در دستورالعملهای ارتش خبر میدهد که بر اساس آن ارتش بتواند با هر گونه تهدید امنیتی در طول ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترکش با سوریه مقابله نظامی کند.
این حادثه مناسبات دو کشور را تحت الشعاع قرار داده است. روابط بین این دو کشور از ۱۶ ماه گذشته و آغاز حرکتهای اعتراضی مخالفان علیه بشار اسد به سردی گراییده است.
ترکیه که عضو پیمان آتلانتیک شمالی ناتوست میگوید که هواپیمایی که مورد هدف سوریه قرار گرفته هواپیمای شناسایی و غیرمسلح بوده و در آسمان بین المللی در حال پرواز بوده است. پارلمان ترکیه از سخنان رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه استقبال کردند؛ زمانی که او گفت نزدیک شدن هر واحد نظامی سوری به مرزها به منزله یک تهدید جدی به شمار میرود.
سوریه در مقابل از نقض آشکار حریم هوایاش سخن میگوید. تلویزیون سوریه در حالی که نقشه مسیر پرواز هواپیما را نشان داد تصیرح کرد که ارتش در چارچوب اختیارات قانونی خود عمل کرده است.
اعضای ناتو در حمایت از ترکیه در نشست اضطراری روز دوشنبه اقدام سوریه را در سرنگونی هواپیمای ترکیه محکوم کردند. آندرس فو راسموسن، دبیرکل ناتو گفت: «ما این اقدام را غیرقابل قبول میدانیم و قویا آن را محکوم میکنیم. انتظار داریم سوریه با تمام وجود تلاش کند تا چنین حادثهای در آینده روی ندهد.»
ترکیه براساس بند چهارم اساسنامه ناتو درخواست تشکیل جلسه داده است. براساس این بند هریک از کشورهای عضو در صورتی که وحدت اراضی و یا استقلال سیاسی آنها تهدید شود میتوانند چنین درخواستی از ناتو داشته باشند.
بند پنجم اساسنامه، اعضاء را ملزم میسازد تا حمله به یکی از اعضا را به منزله حمله به تمامی اعضاء تلقی و در حمایت از اعضا همکاری کند.
گرچه اجرای بند پنجم اساسنامه ناتو هنوز در دستور کار قرار نگرفته است، اما خطر افزایش کشکمشها در مرزهای دو کشور افزایش یافته است. مرزهایی که گذرگاه بیش از سی هزار پناهجوی سوری بوده که از آغاز خشونتها در کشورشان خانه و دیارشان را ترک کردهاند.
در خصوص بحران فعلی سرنگون شدن جنگندۀ ترکیه توسط سوریه، مهمان ویژهای در استودیوی یورونیوز در استانبول با ماست، عثمان چیچکلی، خلبان سرهنگ دوم بازنشستۀ نیروی هوایی ترکیه که جنگنده اف-۱۶ او در سال ۱۹۹۶ توسط قبرس سرنگون شد اما وی از این حادثه جان به در برد.
به عنوان اولین سوال از وی میپرسیم، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، گفته است نقش عملیات نظامی تغییر یافته است؟ چه چیزی تغییر یافته است، آیا ترکیه در آستانۀ جنگ با سوریه است؟
عثمان چیچکلی: چنین تصمیمی سیاسی است و فکر میکنم ما در آستانۀ جنگ قرار داریم هرچند امیدوارم چنین اتفاقی نیافتد. عملیات نظامی بوقت صلح و جنگ متفاوت است بخصوص پس از اعلام موضع ترکیه.
در شرایط معمولی و صلح، به هواپیمایی که وارد حریم هوایتان شده اخطار میدهید و میخواهید که از حریم هوایی شما خارج شود. اگر به اخطار توجهی نکرد جتهای جنگی خود را برای مقابله گسیل میکنید و بسته به اینکه روز یا شب است پاسخ به چنین عملی نیز متفاوت است.
بسته به اینکه هواپیما جنگی است یا غیرجنگی، واکنش نیز متفاوت است. اگر جنگی است به عنوان آخرین راه میتوان با کسب اجازه اضطراری از مقامات بلند پایه جنگنده را هدف قرار گرفت. اما با توجه به روابط ترکیه و سوریه نیازی به ساقط کردن هواپیمای جنگی ترکیه نبود.
نخست وزیر اردوغان آشکارا اعلام داشت هر گونه نزدیکی به مرزهای ما خصمانه تلقی شده و با آن برخورد خواهد شد. بدنبال چنین اعلام موضعی، اگر بدان عمل نشود، ترکیه به عنوان کشوری ضیعف اعتبارش را از دست خواهد داد، چیزی که هرگز خواهان آن نیستیم.
یورونیوز: بدنبال درخواست ترکیه، اعضای ناتو در قالب اصل ۴ این سازمان در نشستی مشورتی گردهم آمدند. چرا به اصل ۵ پرداخته نشد. به نظرتان ناتو این اصل را مد نظر قرار خواهد داد؟
عثمان چیچکلی: صادقانه بگویم که اعضایی اروپایی ناتو به اندازه ترکیه حوادث سوریه را دنبال نمیکنند. تا جایی که من میبینم، این موضوع اگرچه در صدر برنامههای آنها قرار ندارد اما میتواند آغازگر جنگی شود. اگر چنین شود، آلمان، فرانسه، بریتانیا و بلژیک نیز درگیر میشوند. در حال حاضر بخاطر مشکل اقتصادی که اروپا با آن درگیر است جنگ گزینهای برای اروپاییان نیست. از این روی اصل پنجم مورد توجه آنان نیست و ترکیه برای اعمال این اصل باید خود به تنهایی عمل کند.
بطور قطع ۲۷ عضو ناتو برای اعمال اصل پنجم باید اجماع داشته باشند. در شرایط فعلی اعضاء آماده چنین اجماعی نیستند. دانش ما از قدرت ارتش سوریه چقدر است؟ نیروی هوایی یا زمینی ترکیه؟ این سوالی است که همه مایل به دانستن جواب آن است.