ایستگاه فضایی بین‌المللی ۲۵ سال زندگی انسان در فضا را جشن می‌گیرد؛ نگاهی به گذشته

در ۳۱ اکتبر ۲۰۰۰، سه فضانورد از ایالات متحده و روسیه در یک پرواز دو روزه از قزاقستان راهی فضا شدند. مقصدشان: ایستگاهی شناور به طول ۱۰۹ متر که بر فراز زمین قرار داشت.

ماموریت خدمه «اکسپدیشن ۱» این بود که با انجام کاری بی‌سابقه، به ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) تازه‌تأسیس جان بدهند: چهار ماه در مدار بمانند و سامانه‌های پشتیبانی حیات و ارتباطیِ لازم برای اقامت بلندمدت در فضا را سرِ هم کنند.

در ۲۵ سال گذشته، ISS میزبان بیش از ۲۹۰ نفر از ۲۶ کشور بوده است. بیشترشان فضانوردان حرفه‌ای بوده‌اند، اما گاهی گردشگران فضایی و حتی کارگردانان سینما هم پایشان به ایستگاه باز شده است.

به گفته اداره ملی هوانوردی و فضایی ایالات متحده (ناسا)، این آزمایشگاه فضایی تاکنون میزبان بیش از ۴ هزار آزمایش از سوی بیش از ۵ هزار پژوهشگر از ۱۱۰ کشور بوده است.

این ایستگاه همچنین مهم‌ترین میدان تمرین برای ماموریت‌های اعماق فضا است. فضانوردان از آن برای آمادگی در برابر ماموریت‌های پیشِ رو در قالب «آرتمیس» استفاده می‌کنند؛ ماموریت‌هایی که برای نخستین بار پس از بیش از ۵۰ سال انسان‌ها را به سطح ماه بازمی‌گرداند و اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، مسیر به سوی مریخ را هموار می‌کند.

یورونیوز نکست به مناسبت بیست‌وپنجمین سالگرد حضور مستمر انسان در فضا نگاهی به تاریخچه ISS انداخته است.

ISS چگونه ساخته شد؟

آزمایشگاه ملی ISS می‌گوید این پروژه از همان رویایی الهام گرفت که امروز هم بسیاری از نوآوران فضایی در سر دارند: زندگی در فضا.

دولت آمریکا با همین هدف از دهه ۱۹۵۰ دست به کار شد و با طراحی ایستگاهی مداری و ماژولار که بتواند خدمه را اسکان دهد و فضاپیماها را در مسیرِ یک پایگاه بلندمدت روی ماه سوخت‌رسانی کند، پایه‌های ISS را گذاشت.

در دهه ۱۹۶۰، هم آمریکا و هم روسیه ایده‌های خود را از آنچه یک ایستگاه فضایی می‌تواند باشد، پیش بردند.

به گفته این آزمایشگاه، تا سال ۱۹۸۴ پروژه ایستگاه با تأیید رونالد ریگان، رئیس‌جمهور آمریکا، و تخصیص بودجه پیش رفت و در نهایت شرکایی در اروپا، کانادا و ژاپن نیز به آن پیوستند.

جرج ابی، مدیر مرکز فضایی جانسون ناسا در زمان توسعه ISS، در بیستمین سالگرد این پروژه در سال ۲۰۲۰ گفت روس‌ها به آمریکایی‌ها اجازه دادند نزدیک به ۱۰۰۰ روز در مدار و بر عرشه ایستگاه فضایی‌شان، میر، زندگی کنند.

به گفته ناسا، برنامه شاتل-میر از ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۸ «راه را برای» ISS هموار کرد و «آغازگر دوره‌ای از همکاری و اکتشاف» در فضا شد.

نقش اروپا

آژانس فضایی اروپا (ESA) در سال ۱۹۸۸ با امضای یک تفاهم‌نامه با ناسا به پروژه پیوست.

ESA دو جزء از اجزای ایستگاه را ساخت؛ از جمله آزمایشگاه اروپایی «کلمبوس» که در پژوهش در فیزیک، علم مواد و علوم زیستی تخصص دارد. این آژانس همچنین چندین فضاپیمای باری خودکار موسوم به ATV ساخت؛ فضاپیماهای تدارکاتی که تا هفت تُن بار شامل آذوقه، محموله‌های علمی و پیشران به ISS می‌رساندند.

اروپا همچنین در تجهیزات و طراحی ISS مشارکت داشت و به گفته آژانس، بیش از یک‌سومِ عناصرِ تحت فشارِ ایستگاه توسط تأمین‌کنندگان مستقر در این بلوک طراحی و ساخته شده‌اند.

نتیجه نهایی این همکاری بین‌المللی، از جمله مشارکت ESA، بزرگ‌ترین سازه دست‌ساخت بشر است که تاکنون به دور زمین مدار زده است.

ناسا ISS را «بزرگ‌تر از یک خانه شش‌خوابه» توصیف می‌کند؛ با دو سرویس بهداشتی، یک سالن تمرین و پنجره‌ای خلیج‌مانند با دید ۳۶۰ درجه. حجمِ بخش‌های تحت فشار ایستگاه ۱٬۰۰۵ متر مکعب و جرم آن نزدیک به ۴۲۰ هزار کیلوگرم است.

۲۵ سال خاطره

در این ۲۵ سال، ISS پس‌زمینه لحظه‌های تاریخی و شخصی بسیاری بوده است. یکی از نخستین فضانوردانی که به ایستگاه رسید، یوری مالنچنکوِ روس بود که در سال ۲۰۰۳ از ارتفاع ۳۸۰ کیلومتریِ بالای زمین با همسرش، اکاترینا دیمیتریِف، ازدواج کرد.

سال ۲۰۰۴، مایک فینک، فضانورد آمریکایی، از ISS شنید که همسرش در نزدیکی هیوستونِ تگزاس دخترشان «تارالی» را به دنیا آورد. در گویش هندیِ خانواده همسرش، «تارا» به معنای «ستاره» است.

غم نیز گریبان ساکنان ISS را گرفته است. دنیل تانیِ آمریکایی در سال ۲۰۰۷ وقتی گروه‌های زمینی به او خبر دادند مادر ۹۰ ساله‌اش در سانحه رانندگی جان باخته است، بر فراز زمین عزادار خانواده‌اش شد.

سپس در ۲۰۱۱، اسکات کِلی، فضانورد آمریکایی، فهمید که خواهرزنش، گابریل گیفوردز، نماینده کنگره ایالات متحده، از تیراندازی به سر جان سالم به در برده است.

یکی از تازه‌ترین ماموریت‌های ISS از به‌یادماندنی‌ترین‌ها هم بود. در ۲۰۲۴، بوچ ویلْمور و سونی ویلیامز برای آزمایش کپسول جدید استارلاینرِ بوئینگ، در سفری که قرار بود تنها یک هفته طول بکشد، به ISS اعزام شدند.

اما به دلیل نگرانی‌های ایمنی درباره این کپسول، بیش از نه ماه در ایستگاه ماندند. ناسا سرانجام از اسپیس‌ایکس، شرکت متعلق به ایلان ماسک، خواست تا فضانوردان را به زمین بازگرداند.

بیشتر کسانی که به ایستگاه سر زده‌اند پرچم کشور خود را بر دوش داشته‌اند، اما برخی مشتاقان هم هزینه سفر را خودشان پرداخته و راهی فضا شده‌اند.

نخستین گردشگر فضایی، دنیس تیتو، میلیاردر اهل کالیفرنیا، در سال ۲۰۰۱ با وجود مخالفت ناسا همراه روس‌ها عازم فضا شد. روس‌ها به پرواز دادنِ مشتریان خصوصی ادامه دادند؛ از جمله یک گروه فیلم که در ۲۰۲۱ به ایستگاه رفت.

ایستگاه همچنان پذیرای خدمه‌های تازه است. در ماه ژوئن، به همراه پگی ویتسون، نخستین فرمانده زن ایستگاه، از نخستین فضانوردان در دهه‌های اخیر از هند، لهستان و مجارستان نیز در ایستگاه استقبال شد.

ایستگاه همچنین محل اجرای هزاران پروژه پژوهشی بوده است. به گفته ناسا، به لطف آزمایش‌هایی که در ISS انجام شده، دانشمندان سامانه‌های پشتیبانیِ حیات را توسعه داده‌اند که می‌توان از آنها در پروازهای تجاری بین ایستگاه‌های فضایی برای ماموریت‌های آینده آرتمیس استفاده کرد.

پژوهشگران بیش از ۵۰ گونه گیاهی را در ایستگاه پرورش داده‌اند، از جمله سبزیجات، غلات و حبوبات، و در حال آزمودن شیوه‌هایی برای گسترش مقیاس کشت هستند تا بدون نیاز به ارسال محموله، زندگی در فضا پایدار بماند.

فضانوردان همچنین چاپ سه‌بعدی ابزار و قطعات یدکی را از داخل ایستگاه آغاز کرده‌اند.

پایان عمر ISS

ISS کم‌کم به پایان عمرش نزدیک می‌شود. برنامه‌هایی در جریان است تا ناسا، روسکاسموسِ روسیه و دیگر شرکا ایستگاه را از مدار خارج کنند.

به گفته ناسا، «عمر فنی» ایستگاه به‌دلیل شمار زیاد الحاق‌ها و جداسازی‌هایی که خدمه فضایی در طول ۲۵ سال انجام داده‌اند و نیز به‌دلیل تغییرات شدید دما در فضا تحت تأثیر قرار گرفته است.

روسیه تا ۲۰۲۸ با آمریکایی‌ها در ISS همکاری خواهد کرد و ایالات متحده سرانجام پس از بازنشستگی ایستگاه در سال ۲۰۳۰ کل سامانه را از مدار خارج خواهد کرد.

ناسا گفته است ایالات متحده ISS را با «سکوهای تجاریِ تحت مالکیت و بهره‌برداری خصوصی» در مدار برای ماموریت‌های آینده به ماه و مریخ جایگزین می‌کند.

از رده خارج کردن ایستگاه ابتدا با پایین آوردنِ مدار و نزدیک‌تر کردن آن به زمین انجام می‌شود و سپس با اجرای یک ماموریت ورود مجدد، سازه در ناحیه‌ای غیرمسکونی از اقیانوس فرود خواهد آمد.

به گزارش آسوشیتدپرس، ناسا برای خارج کردن ایستگاه از مدار در اوایل ۲۰۳۱ نزدیک به ۱ میلیارد دلار (۸۶۶ میلیون یورو) به اسپیس‌ایکس می‌پردازد. این شرکت یک کپسول سنگین به فضا پرتاب می‌کند تا به ایستگاه متصل شود و آن را به سوی محل فرود در اقیانوس آرام هدایت کند.

اروپا نیز بنا به اعلام ESA در عملیات مدار پایین زمین (LEO) مانند «ترائه نووه»، برنامه‌ای اکتشافی که ربات‌ها را پیشاپیشِ انسان‌ها به ماه و مریخ می‌فرستد، فعال خواهد ماند.

همچنین به‌دنبال انعقاد قراردادهای تجاری برای تجهیزاتِ حین پرواز است تا از پژوهش‌های علمیِ دانشمندان این بلوک در فضا پشتیبانی کند.