تون ماهی باله‌آبی اقیانوس اطلس در اروپا، که بیست سال پیش تا مرز نابودی پیش رفت، بازگشتی امیدوارکننده داشته است. امروزه، کنترل‌های سخت‌گیرانه‌ی بین‌المللی با نظارت دقیق علمی، صید را در سراسر مدیترانه و شرق اقیانوس اطلس پایدار نگه داشته است.
بیست سال پیش، ذخایر تون ماهی باله‌آبی در اروپا با بحرانی جدی روبه‌رو شد. بازار جهانی پررونق سوشی و ساشیمی، قیمت این خوراکی لوکس را به‌شدت افزایش داده بود. در آن زمان شناورهای صنعتی ماهیگیری در مدیترانه، بی‌آنکه نظارت مؤثری بر آن‌ها باشد، عملاً هیچ حد و مرزی برای صید پایدار قائل نبودند.
به‌گفته‌ی تریستان روئیه، بوم‌شناس شیلات در انستیتوی ایفرمر: «تعداد قایق‌ها بیش از حد زیاد بود و تون ماهی باله‌آبی بی‌رویه صید می‌شد. در عمل هیچ نظارتی وجود نداشت. صید غیرقانونی عملاً در همه‌جا رخ می‌داد. ماهی‌های ریز و درشت زیادی صید می‌شد، بی‌آنکه کسی بداند تعدادشان دقیقاً چقدر است.»
دانشمندان درباره‌ی کاهش سریع جمعیت این گونه هشدار دادند، درحالی‌که فعالان محیط‌زیست با صنعت ماهیگیری برخورد کردند و خواستار پایان‌دادن به آنچه «چپاول آب‌های مدیترانه» می‌نامیدند، شدند. این کارزارها توجه عمومی را به بحران جلب کردند و دولت‌ها و صنعت صید را واداشتند دست به اقدام بزنند.
برنامهای که کارساز شد
پس از آنکه تلاش‌های اولیه برای سامان‌دادن به آشفتگی ناکام ماند، در سال ۲۰۰۷ برنامهای جامع برای احیای تون ماهی در سراسر منطقه به اجرا درآمد. این طرح که از سوی کمیسیون بین‌المللی حفاظت از تون ماهیان اطلس (ICCAT) ارائه و توسط نهادهای اتحادیه‌ی اروپا اجرا شد، شامل سهمیه‌های سخت‌گیرانه، کاهش شناورهای صید ماهی، محدودیت فصل‌های صید و بازرسی‌های بین‌المللی بود.
در پی اجرای این اقدامات، صید تون ماهی باله‌آبی در سال ۲۰۰۷ از حدود ۶۰هزار تُن به ۱۰هزار تُن کاهش پیدا کرد. روند احیای ذخایر ماهی شتابی بیش از پیش‌بینی کارشناسان شیلات داشت. با بازسازی ذخایر، صید دوباره به‌تدریج افزایش یافت، با این تفاوت که این بار همه‌چیز در محدوده‌های پایدار و با مدیریتی دقیق پیش رفت.
صنعت ماهیگیری تا امروز همچنان تحت کنترل‌های شدید به کار خود ادامه می‌دهد.
در سِت، مهم‌ترین مرکز صید تون ماهی باله‌آبی فرانسه، هر ماهی صیدشده باید وزن‌کشی، برچسب‌گذاری و از قایق تا سفره رهگیری شود. قایق‌های بزرگ تورحلقه‌ای عمدتاً در اسکله‌ها بی‌کار می‌مانند؛ محدودیت‌های سهمیه‌ای، آن‌ها را تنها به چند هفته صید در سال محدود می‌کند.
ماهیگیران درباره‌ی این محدودیت‌ها چه نظری دارند؟ برتران وندلینگ، مدیرکل تعاونی بزرگ صید «ساثوان»، می‌گوید این بخش از اقدامات حمایت می‌کند و تعهد آن به پایداری با گواهی‌های مستقل بین‌المللی تأیید شده است. وندلینگ می‌گوید: «بهبود چشمگیر ذخایر باعث شد سهمیه‌های صید در چند سال متوالی، هر بار حدود ۲۰درصد بیشتر شود. امروز سطح صید ما نسبتاً بالاست، اما پایدار است زیرا دیگر ماهی‌های کوچک را صید نمی‌کنیم.» به‌ویژه باید گفت که همه‌چیز کاملاً قانون‌مند است و به‌دقت کنترل می‌شود.
نظارت دانشمندان ادامه دارد
مدیریت شیلات تصمیم‌های خود را فقط بر پایه‌ی آمار اعلام‌شده از سوی صنعت صید اتخاذ نمی‌کند، چراکه این آمار می‌تواند گمراه‌کننده باشد؛ کشتی‌های صیادی معمولاً در مناطقی فعالیت می‌کنند که تراکم ماهی بالاتر است و همین امر تصویر واقعی از وضعیت کل ذخایر ارائه نمی‌دهد. به‌منظور دست‌یافتن به تصویر دقیق‌تری از وضعیت، پژوهشگران با بهره‌گیری از روش‌های پایش اختصاصی، روند جمعیتی تون ماهی را دنبال می‌کنند. پژوهشگران ایفرمر در قالب برنامه‌های سالانه‌ی برچسب‌گذاری، دستگاه‌های الکترونیکی را به بدن ماهی‌ها متصل می‌کنند تا مسیرهای مهاجرتی‌شان را مطالعه کنند.
به‌گفته‌ی تریستان روئیه: «این تنها ابزار مؤثری است که به ما اجازه می‌دهد مسیر مهاجرت هر تون ماهی را به‌طور جداگانه دنبال کنیم. این ابزار به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که تغییرات دما، فشار و شدت نور را ثبت کند. این اطلاعات به ما امکان می‌دهد مسیر مهاجرت جانور را دوباره ترسیم کنیم.»
پایش هوایی در کنار برچسب‌گذاری، به شناخت بهتر جمعیت ماهی کمک می‌کند. پژوهشگران با استفاده از هواپیماهای کوچک بر فراز مدیترانه پرواز می‌کنند، دسته‌های تون ماهی سطح‌زی را می‌شمارند و این داده‌ها را سال به سال با هم مقایسه می‌کنند. نتایج چشمگیر بوده است.
روئیه می‌گوید: «میان سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ شاهد افزایش چشمگیری در فراوانی این گونه بوده‌ایم. به‌گفته‌ی روئیه: «در دهه‌ی ۲۰۰۰، طی یک فصل کامل پروازهای پایش (حدود ۸ تا ۱۲ پرواز)، تنها ۶۰ دسته ماهی دیده می‌شد. در دهه‌ی ۲۰۲۰ در برخی پروازها بیش از ۳۰۰ دسته ماهی در یک پرواز دیده شد.»
از سال ۲۰۲۰ به بعد، روند بهبود پایدار شده اما دانشمندان هنوز نظارت می‌کنند تا بفهمند این ثبات موقتی است یا می‌تواند نشانه‌ای از آغاز افت باشد.
چه عاملی می‌تواند همچنان روند را به خطر بیندازد؟
پس رمز تداوم این روند چیست؟ به باور دانشمندان، تداوم احیای تون ماهی باله‌آبی منوط به آن است که اشتباه‌های گذشته دوباره تکرار نشود. به نظر می‌رسد تدابیر مدیریتی و کنترلی کارآمد باشند، اما دانشمندان هشدار می‌دهند که نباید دچار اطمینان کاذب شد و اجازه داد ماهیگیری به وضعیت بی‌قانونی سال‌های گذشته بازگردد.
به‌گفته‌ی روئیه: «نشانه‌ها حاکی از آن است که صید غیرقانونی بار دیگر در بعضی نقاط در حال گسترش است. ضروری است که این جنبه را همچنان با دقت پایش کنیم. چراکه این کار ابزاری حیاتی برای حفاظت به شمار می‌رود. ازدست‌رفتن نظارت بر صنعت صید، به‌احتمال زیاد باعث خواهد شد مشکلات سابق تکرار شود.
به نظر می‌رسد تدابیر مدیریتی و کنترلی کارآمد باشند، اما دانشمندان هشدار می‌دهند که نباید دچار اطمینان کاذب شد و اجازه داد ماهیگیری به وضعیت بی‌قانونی سال‌های گذشته بازگردد.