چین هزاران سال تجارت دریایی داشته، و راه آبی ابریشم شریان ارتباط این کشور با جهان بوده است.
آگهیحمل بارهای سنگینی نظیر ظروف چینی کار خطیری است، و کشتیسازان چینی برای کاهش این خطر به راهحلی نبوغآمیز رو آوردند یعنی ساخت کشتیهای فو، امری که انقلابی در کشتیسازی پدید آورد، چون برای اولینبار از ایجاد دیوارههای عایق در درون کشتی استفاده میشد، و کشتیهای چینی میتوانستند از دریاهای متلاطم و توفانهای شدید بگذرند.
کشتیهای فو؛ تحول در کشتیرانی دوران قدیم
گوانگژو قرنها یکی از مهمترین بنادر چین بوده و کشتیهای چینیِ «فو» از آنجا محصولاتی نظیر چای و ابریشم را به دیگر نقاط جهان بردهاند. شواهد باستانشناسی در این بندر نشان میدهد کشتیهای چینی در قرون ۱۰ تا ۱۳ میلادی چنین دیوارههایی داشتهاند. این نوع تقسیمبندیِ بدنه امروز هم مرسوم است و در صورت بروز حادثه از غرقشدن کشتی جلوگیری میکند. این کار همچنین سبب میشود محمولههای حساس در سفر تکان نخورند.
ژانگ گوهویی، مدلساز کشتی و کارشناس کشتیهای سنتی فو دربارهٔ علل تحول کشتیسازی در چین میگوید: «پیشینیان ما در بندر فوجیان کنار دریا و روی دریا زندگی میکردند، و اساساً وسیلهٔ معاششان کشتی بوده، بنابراین کشتیها دائم درحال تحول بودهاند و از قایقهای سادهٔ اولیه به کشتیهای فو، که بهمنظور سفرهای طولانی ساخته میشد، رسیدند.»
بنادر چین قرنها قلمرو کشتیهای فو بود. اما وقتی سروکلهٔ کشتیهای فولادی پیدا شد عصر درخشان این کشتیها هم به پایان رسید. لین پیژونگ سال ۲۰۲۰ تیمی فراهم کرد تا یکی از کشتیهای افسانهای دوران مینگ یعنی سدهٔ ۱۴ تا ۱۷ میلادی را در ابعاد واقعی بسازد. او خود میگوید: «من ۹ سال دریانوردی کردهام، و فن ساخت این دیوارههای عایق را یادگرفتهام. کشتیهای فو برای ما که روی دریا زندگی میکنیم بهنوعی خانه محسوب میشود.»
لین پیژونگ که آرزو دارد روزی راهِ آبی ابریشم را با یکی از این کشتیها طی کند دربارهٔ نام آنها میگوید: « دلیل اسم فو این است که این کشتی ساخت فوجیان بوده، ضمنا حرف چینی فو بهمعنای «موفق باشید» است، از همین روست که کشتیها این نام را گرفتهاند.»
نائو ویکتوریا؛ نخستین کشتیای که دور دنیا چرخید
اگر کشتیهای فو چین را به دنیا وصل کردند، کشتی نائو ویکتوریا عملا دور دنیا چرخید.
در سال ۱۵۱۹ فردیناند ماژلان، دریانورد پرتغالی میلادی راهی عظیمترین سفر دریایی دوران شد. او از سوی دربار اسپانیا مأموریت یافته بود با ناوگانی شامل پنج کشتی مسیری دریایی از سوی غرب به جزایر ادویهٔ اندونزی پیدا کند. سفر دریایی طاقتفرسایی که شورش، قتل، و سرانجام مرگ خود او را در پی داشت.
خاویر که امروز با مدل کاملی از این کشتی از جزیرهٔ جرسی راهی بندر فکامپ در ساحل نورماندی میشود، دربارهٔ چالشهای دریانوردی با این کشتی میگوید: «هدایت این کشتی حتی امروز باوجود موتور سخت است درحالیکه آنها در قدیم فقط به باد موافقی متکی بودهاند که از پشتسر میوزید. چرخاندن این سکان هم خیلی سخت است، بخصوص در دریای مواج، چون کاملاً خلاف امواج حرکت میکنید.»
فرماندهٔ پرتغالی وقتی از اقیانوس آتلانتیک به اقیانوس آرام رسید که شورشی را بیرحمانه سرکوب کرده بود، اما اینها تازه اول کار بود. هنگام گذر از اقیانوس آرام، گرسنگی و بیماری اسکوربوت به مردان حملهور شد. ملوانان حدود ۱۰۰ روز بود که پا به خشکی نگذاشته بودند.
خاویر میافزاید: « مشکل اصلی کمبود آب، میوه و سبزیجات تازه بود. آنها عظمت اقیانوس آرام را دستکم گرفته بودند و تدارکات کافی نداشتند در اثر بیماری جان باختند.»
گروه اعزامی سرانجام به فیلیپین رسید، اما ماژلان در جنگ با بومیان بر سر سرزمین تازه جان باخت و از حدود ۲۵۰ تن خدمه و پنج کشتی تنها ۱۸ نفر و یک کشتی باقی ماند. باقی افراد به سرپرستی خوان سباستین اِلکانو سفر اکتشافی را ادامه دادند. اما کشتی نائو ویکتوریا اقیانوس هند را پیمود و با گذر از دماغهٔ امید نیک در جنوب آفریقا، با انباری پر از ادویه به اسپانیا برگشت.
اینان نخستین اروپاییانی بودند که اقیانوس آرام را کشف کردند، و ادویه، کالاها و خوراکیهای ناشناخته با خود به ارمغان آوردند. این دریانوردان مسیرهای تجاری مهمی را ثبت کردند و ما برای اولین بار به اندازهٔ واقعی زمین پی بردیم.