اوراق قرضه فاجعه که معمولا به‌عنوان محصولی مخصوص بازار آمریکا شناخته می‌شوند اکنون علاقه فزاینده در سراسر جهان را به‌خود جلب می‌کنند.
اوراق فاجعه، همان‌طور که از نام‌شان پیداست، مناسب سرمایه‌گذاران تازه‌کار نیست. با این حال، این اوراق با بازدهی بالا و ریسک زیاد با شدت گرفتن بلایای طبیعی توجه بیشتری را جلب می‌کنند.
نخستین‌بار در دهه 1990 برای بازار آمریکا توسعه یافتند، اوراق فاجعه توسط دولت‌ها، بیمه‌گران یا بیمه‌گران اتکایی منتشر می‌شوند تا هزینه‌های بلایای طبیعی را پوشش دهند. سرمایه‌گذاران این ابزار را می‌خرند به امید اینکه پرداختی فعال نشود؛ یعنی پول‌شان را به‌همراه بازده دریافت خواهند کرد. در مقابل، اگر بلای طبیعی موجب فعال شدن اوراق شود، ناشر سرمایه را نزد خود نگه می‌دارد تا پیامدها را پوشش دهد.
برندان هولمز، معاون و مسئول ارشد اعتبار در موسسه رتبه‌بندی مودیز، گفت: از منظر بیمه‌گران و بیمه‌گران اتکایی، اوراق فاجعه دسترسی به منبع سرمایه‌ای جایگزین فراهم می‌کنند که از سرمایه موجود در ترازنامه منعطف‌تر است و می‌تواند برای جذب انواع و لایه‌های مشخصی از ریسک هدف‌گذاری شود. او به یورونیوز گفت: اوراق فاجعه می‌توانند از بیمه اتکایی سنتی مقرون‌به‌صرفه‌تر باشند.
جذابیت این اوراق پس از رخدادهایی چون توفند ملیسا در جامائیکا برجسته‌تر شده است. مهم‌تر اینکه، بازارهای سرمایه به کشورها راهی حیاتی می‌دهند تا هزینه‌های بیمه را در زمانی که هزینه‌های کمک‌رسانی در کشورهای ثروتمند رو به کاهش است پایین بیاورند. تکرار بلایای طبیعی می‌تواند دولت‌ها را به بدهی‌های غیرقابل‌تحمل بکشد، به‌ویژه وقتی هزینه خدمتِ بدهی افزایش می‌یابد.
از منظر سرمایه‌گذار، این ابزار مزایای دیگری هم دارد. این اوراق نه‌تنها به‌دلیل ماهیت پرریسک‌شان بازدهی جذاب دارند، بلکه به‌دلیل همبستگی محدود با بازارهای مالی، تنوع‌بخشی به پرتفوی فراهم می‌کنند. یعنی وقتی سهام و اوراق معمولی هم‌زمان افت می‌کنند، هرچند وضعیتی غیرمعمول اما واقعی، اوراق فاجعه تا حدی محافظت ایجاد می‌کنند. هولمز گفت: این اوراق معمولا سررسیدهای نسبتا کوتاهی دارند که به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌های تخصیص دارایی انعطاف می‌دهد.
شرایط پیچیده فعال‌سازی
به‌گفته شرکت داده‌محور آرتمیس، ارزش در گردش بازار جهانی اوراق فاجعه حدود 57.9 میلیارد دلار (49.93 میلیارد یورو) است. با وجود افزایش ریسک‌های اقلیمی، این دارایی‌ها در سال‌های 2023 و 2024 بازدهی‌های تاریخیِ قوی ثبت کردند و به‌ترتیب به 20 و 17 درصد رسیدند.
یکی از عواملِ افزایش بازدهی این است که پرداختِ سرمایه‌گذاران فقط وقتی انجام می‌شود که شرایط مشخصی برآورده شود. برای مثال، وقتی توفند بریل پارسال جامائیکا را درگیر کرد، به‌دلیل آنکه فشار هوا از یک آستانه مشخص پایین‌تر نیامد، کشور نتوانست از پوششِ اوراق فاجعه بهره‌مند شود. در مقابل، پس از توفند امسالِ ملیسا، جامائیکا به‌واسطه بیمه فاجعه بانک جهانی، پرداخت کامل 150 میلیون دلار (129.37 میلیون یورو) دریافت خواهد کرد.
تحلیلگران تاکید می‌کنند شرایط پیچیده پیرامون اوراق فاجعه این محصول را برای سرمایه‌گذاران بی‌تجربه نامناسب می‌کند. مارن یوسفز، تحلیل‌گر اعتبار در اس‌اند‌پی گلوبال، گفت: باید درک بسیار خوبی از ریسکی که منتقل می‌شود داشته باشید. او افزود: آنچه اخیرا هم دیده‌ایم این است که سرمایه‌گذاران تصور می‌کنند در رخدادهای بسیار شدید سرمایه‌گذاری می‌کنند، مثل یک توفند یا زمین‌لرزه خیلی بزرگ. اما در چند سال گذشته، رخدادهای متوسط مثل گردباد، آتش‌سوزی‌های جنگلی یا سیل با فراوانی بیشتری رخ داده‌اند و همین باعث شد برخی سرمایه‌گذاران وقتی به‌دلیل چنین بلایایی پول از دست دادند، غافلگیر شوند.
در حال حاضر، سرمایه‌گذاران نهادی خریداران اصلیِ اوراق فاجعه هستند. با این حال راه‌هایی برای دسترسی غیرمستقیمِ سرمایه‌گذاران خرد به این محصول وجود دارد. اوایل امسال، نخستین صندوق قابل‌معامله بورسیِ جهان که در اوراق فاجعه سرمایه‌گذاری می‌کند در بورس نیویورک آغاز به کار کرد؛ یعنی مدیران صندوق اکنون می‌توانند منابع سرمایه‌گذاران را تجمیع کنند و اوراق فاجعه بخرند. در اتحادیه اروپا، دسترسی به این ابزار برای غیرحرفه‌ای‌ها آسان نیست، اما مواجهه غیرمستقیم از طریق یو‌سیتس (UCITS)، نوعی صندوق مشترک، ممکن است.
یوهانس شان، همکارِ حقوقی در مایر براون که درباره انتشار بدهی مشاوره می‌دهد، گفت: اوراق فاجعه واقعی‌ای که منتشر می‌شود را هیچ سرمایه‌گذار خردِ آمریکایی یا اروپایی نمی‌تواند مستقیما بخرد. او ادامه داد: این اوراق فقط به سرمایه‌گذارانِ واجد شرایط عرضه می‌شود، اما گاهی صندوق‌های مشترک به‌طور کامل یا بخشی از منابع‌شان را در اوراق فاجعه سرمایه‌گذاری می‌کنند.
ورود ایسما به موضوع
با وجود مزایای این اوراق، دسترسی به آن‌ها ممکن است در سال‌های پیشِ رو در اتحادیه اروپا محدودتر شود. این پس از گزارشی از نهاد نظارت بر اوراق بهادار و بازارهای اروپا (ایسما) است که تابستان امسال برای کمیسیون اروپا ارسال شد و توصیه می‌کند اوراق فاجعه در یو‌سیتس گنجانده نشوند. این نهاد ناظر روشن کرده است که یو‌سیتس باید تنها مواجهه‌ای غیرمستقیم و کوچک، تا سقف 10 درصد، با این ابزارها داشته باشد.
در حالی‌که توصیه ایسما بحث‌هایی درباره ریسک‌های اوراق فاجعه برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای به راه انداخته، کیان نوید، مسئول ارشد سیاست‌گذاریِ مدیریت سرمایه‌گذاری در ایسما، به یورونیوز گفت که این توصیه ارسال‌شده به کمیسیون، داوریِ ارزشی درباره این سرمایه‌گذاری‌ها نیست. او توضیح داد: منظور این نیست که توصیه فنیِ ایسما اصولا موضعی علیه دسترسی سرمایه‌گذاران خرد به اوراق فاجعه می‌گیرد. این توصیه درباره تعریف اینکه چه چیزی سرمایه‌گذاری خوب یا بد است نیست، بلکه داده‌ها و تحلیل‌های ریسک را برای بررسیِ کمیسیون اروپا ارائه می‌کند. او افزود: با این حال، از منظر مفهومی، اگر یو‌سیتس را فراتر از 10 درصد به دارایی‌های جایگزین (مثل اوراق فاجعه) باز کنید، خطرِ مخدوش شدن مرزهای یو‌سیتس با صندوق‌های سرمایه‌گذاری جایگزین (AIFs) را ایجاد می‌کند.
تصمیم کمیسیون هنوز معوق مانده و این فرایند در سال 2026 شامل مشورت‌های عمومی و تحلیل‌های بیشترِ بازار خواهد شد. با این حال، هنوز معلوم نیست اوراق فاجعه تا چه اندازه با ذائقه سرمایه‌گذاران اروپایی سازگار خواهد بود.
پاتریک شُل، شریک در مایر براون، گفت: این محصول در بازار آمریکا جا افتاده و در اروپا کمتر. او افزود: نمی‌دانم آیا اینجا سرمایه‌گذارانِ علاقه‌مند زیادی وجود دارد یا نه... اما اگر در منطقه شاهد تحولات بیشتری ناشی از بلایا باشیم، ممکن است این محصولات را در اروپا بیشتر ببینیم.