در پی کاهش واردات تریاک از افغانستان و افزایش نیاز دارویی ایران، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر از احتمال صدور مجوز کشت کنترل‌شده خشخاش برای مصارف دارویی در ایران خبر داد؛ موضوعی که پس از بیش از چهار دهه ممنوعیت، بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاده است.
آگهی
حسین ذوالفقاری، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر روز سه‌شنبه چهاردهم مردادماه در نشست خبری خود از احتمال صدور مجوز کاشت و برداشت تریاک در ایران خبر داد و گفت که طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی، ایران اجازه کشت این گیاهان را برای مصارف دارویی دارد.
دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر در ایران «کاهش کیفیت و خلوص مواد کشف‌شده، افزایش نیازهای دارویی کشور، و کاهش واردات تریاک از افغانستان» را از دلایل دنبال کردن کاشت تریاک در ایران دانسته است.
به گفته آقای ذوالفقاری، طرح کشت تحت کنترل خشخاش و سایر گیاهان مخدر پایه برای استفاده صنعتی و دارویی تهیه شده و منتظر تصویب ستاد مبارزه با مواد مخدر به ریاست مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران است.
ایران از ۸ دهه قبل و با امضای پروتكل ۱۹۵۳، در گروه ۷ كشور مجاز به كشت خشخاش و مصرف تریاك برای صنعت دارو بوده و در راستای تعهد به این پروتكل جهانی، تا دهه ۱۳۵۰ نیز، خشخاش برای مصارف دارویی در داخل كشور كشت می‌شده است؛ بطوریکه به گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، ایران در سال ۱۳۵۷ خورشیدی، نزدیک به ۳۳ هزار هکتار سطح زیر کشت خشخاش داشت.
به گفته آقای ذوالفقار، ولی بعد از سال ۱۳۵۷، كشت خشخاش با مصوبه شورای انقلاب ممنوع شد و «ایران به صورت داوطلبانه از حق قانونی خود برای كشت خشخاش صرفنظر كرده» و پس از اقدامات سریع نهادهای انتظامی، کشت خشخاش به طور کامل تا یکی دو سال بعد از آن ریشه‌کن شد.
کاهش کشفیات تریاک در مقابل افزایش شیشه و هروئین
با این حال، این اقدام مشکل مواد مخدر را برای ایران حل نکرد. افزایش تولید تریاک در افغانستان و تا اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی در پاکستان، باعث شد ایران به یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت تریاک به سمت پالایشگاه‌های غیرقانونی هروئین واقع در مسیر بالکان تبدیل شود.
آقای ذوالفقاری با بیان اینکه یکی از مشکلات موجود، تأمین نیازهای دارویی کشور است، گفت: «عمده مواد مخدر مورد نیاز شرکت‌های داروسازی کشور طی چند دهه گذشته از محل کشفیات مواد مخدر و بخشی هم از طریق واردات انجام شده است، یک تغییر رویکردی هم در کشورهای تولیدکننده همسایه اتفاق افتاده که بر اساس کشفیات پلیس مبارزه با مواد مخدر فراجا، در سال گذشته کشفیات مخدرهای روان‌گردان از جمله شیشه و هروئین به‌شدت افزایش یافته و از سوی دیگر کشفیات تریاک به‌شدت کاهش یافته است حال‌آنکه عمده منبع تأمین مواد مخدر دارویی کشور از محل کشفیات تریاک بوده است.»
با روی کار آمدن مجدد طالبان در سال ۱۴۰۱، «استعمال و انتقال، خرید و فروش، واردات و صادرات و فعالیت کارخانه‌های تولید هر گونه مواد نشئه‌آور الکلی و مخدر» ممنوع اعلام شد. طالبان در دوره پیشین سلطه بر افغانستان نیز کشت خشخاش را منع کرد که منجر به کاهش محسوس سطح زیر کشت خشخاش در سال ۲۰۰۱ شد ولی پس از آن بار دیگر کشت خشخاش در این کشور روندی صعودی به خود گرفت و از ۸ هزار هکتار به ۳۲۸ هزار هکتار در سال ۲۰۱۷ رسید.
پیشنهاد بازنگری در قانون ممنوعیت کشت خشخاش
رضا سپهوند، نماینده خرم‌آباد در مجلس، در اواسط اردیبهشت ۱۴۰۴، از سیاست‌های مبارزه با مواد مخدر در ایران از جمله ممنوعیت کشت خشخاش و تاثیر آن بر نیاز دارویی کشور انتقاد کرد و گفت: «با کنار گذاشتن ظرفیت داخلی، زمینه را برای توسعه کشت و صادرات افغانستان فراهم کرده‌ایم در حالی که اکنون ناچاریم تریاک ناخالص و بی‌کیفیت وارد کنیم، با اینکه امکان تولید داخلی، تحت کنترل و با کیفیت بالا در کشور وجود دارد.»
او با اشاره به قانون مصوب سال ۱۳۴۷ تاکید کرد که ایران در گذشته طرح مشخصی برای کشت محدود و کنترل‌شده خشخاش با هدف تأمین نیازهای دارویی داخلی داشته است اما این ظرفیت در سال‌های اخیر نادیده گرفته شده است.
آقای سپهوند خاظرنشان کرد که «به ۶۰۰ تن تریاک نیاز داریم، آن هم فقط برای مصارف دارویی. الان داروسازهای ما با مشکل مواجه شده‌اند. این مساله‌ای ملی است و اصلا ربطی به اعتیاد دارد. چون اعتیاد در حال حاضر شکل صنعتی پیدا کرده است.»
اجرای چنین طرحی با چالش‌هایی مواجه است؛ از جمله نگرانی از نشت مواد به بازار آزاد، خطر افزایش مصرف در جامعه، و رشد جرایم مرتبط با مواد مخدر.
ایران؛ بیشترین میزان مصرف تریاک در جهان
سیاست‌های شدید دولت علیه مصرف مواد مخدر، اگرچه سنت‌های قدیمی مصرف تریاک را از بین برد، اما نتوانست مصرف مواد را به‌طور کامل مهار کند.
دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در نشست خبری خود با اشاره به وضعیت اعتیاد در ایران گفت: «براساس شیوع‌شناسی انجام شده در سال ۹۴، ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در کشور معتاد شناخته شدند و یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر نیز براساس مدل تحقیقی، مصرف تفننی را گزارش کردند، البته براساس تحقیق سال ۱۴۰۱ـ۱۴۰۲، افزایش نسبی در این زمینه داشتیم.»
رضا ملک زاده معاون پیشین وزیر بهداشت ایران در ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ در مورد مصرف تریاک در ایران گفت که «بیشترین میزان مصرف تریاک جهان در ایران است و حدود ۴۵ درصد تریاک دنیا در ایران مصرف می‌شود.»
وی افزود که بر أساس پژوهش یک تیم ۱۰۰ نفره مشخص شد که «حدود ۱۰ درصد افراد بالای چهل سال در ایران به روش‌های مختلف تفننی و اعتیاد از تریاک استفاده می‌کنند.