اسرائيل روز پنجشنبه ۱۲ ژوئن حملاتی را علیه ایران آغاز کرد و در چارچوب آن روز دوشنبه صداوسیما را هدف قرار داد. اگرچه اسرائيل حملات خود را «پیش‌دستانه» عنوان می‌کند، اما بسیاری آن را غیرقانونی و نقض فاحش حقوق بین‌الملل می‌دانند. پیامدهای حقوقی این حملات برای اسرائیل چه خواهد بود؟
آگهی
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائيل تاکنون بارها مدعی شده که برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران تهدیدی وجودی برای اسرائیل است و گفته که حملات اسرائيل به ایران «پیش‌دستانه» بوده است.
حمله «پیش‌دستانه» در حقوق بین‌الملل معاصر به استفاده از نیروی نظامی پیش از وقوع حمله دشمن گفته می‌شود؛ این کار تنها در صورتی مجاز است که حمله دشمن قریب‌الوقوع، اجتناب‌ناپذیر و بسیار فوری باشد. با توجه به اظهارات مجامع اطلاعاتی غربی مبنی بر این که جمهوری اسلامی به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نبوده است، به نظر می‌رسد که چنین ادعایی صادق نیست.
ژرار آرو، سفیر سابق فرانسه در سازمان ملل متحد و اسرائيل اخیرا گفت: «تمامی سرویس‌های اطلاعاتی غربی از جمله سازمان سیا (CIA) به صورت علنی گفته بودند که ایرانی‌ها در حال ساخت سلاح هسته‌ای نیستند. اسرائیل مدعی حملات پیش‌دستانه است، برای توجیه یک حمله پیش‌دستانه باید تهدیدی که شما می‌خواهید از آن پیش‌گیری کنید، فوری و قابل توجه باشد. در زمان حمله اسرائیل به ایران، هیچ تهدید فوری و قابل توجهی وجود نداشت. این واقعیتی از منظر حقوق بین‌الملل است.»
بنابراین، اسرائیل چگونه می‌تواند حملات خود را توجیه کند؟
سعید دهقان، حقوقدان، عضو اتحادیه بین‌المللی وکلا و مدیر و موسس مجموعه حقوقی پارسیلا در کانادا در گفتگو با یورونیوز گفت: «اسرائیل در مواجهه با ایران یک ادعای کلی می‌تواند داشته باشد و یک ادعای خاص و ویژه. در مورد ادعای کلی می‌تواند بگوید که با دولتی در جنگ قرار گرفتم که در حالی که عضو سازمان ملل است و من هم عضو سازمان ملل هستم، می‌خواهد من را از صفحه روزگار محو کند و برای این کار روزشمار هم گذاشته است.»
اقای دهقان افزود: «چون محمود احمدی‌نژاد پیش‌تر به عنوان رئیس‌دولت ایران برای نخستین‌بار چنین حرفی را مبنی بر عزم جمهوری اسلامی ایران برای نابودی اسرائيل زده بود، البته پیش‌تر نیز آقای خمینی چنین چیزی گفته بود، این بهانه را به دست اسرائيل داده که چنین ادعای کلی را داشته باشد. ادعایی مبنی بر این که من با کشوری درگیرم که می‌خواهد من را از صحنه روزگار حذف کند. بنابراین هر جنگی که با چنین کشوری داشته باشم، به نوعی جنگ متقابل است.»
جنگنده‌های اسرائيلی روز دوشنبه ساختمان شیشه‌ای صداوسیما را هدف قرار دادند. با توجه به این که صداوسیما سازمان رسانه‌ای و خبری و غیرنظامی است، به نظر می‌رسد این حمله نیز می‌تواند پیامدهای جدی از نظر حقوقی برای اسرائيل در پی داشته باشد. این پیامدها چیست و آیا واقعا تاثیری بر عملکرد اسرائیل خواهند گذاشت؟
سعید دهقان درباره جنبه حقوقی حمله اسرائيل به صداوسیما گفت: «در مورد به طور خاص صداوسیما، اقدام اسرائيل به طور مشخص علیه یک رسانه است؛ مگر این که اسرائيل بتواند حمله خود را با استناد به اقدامات سایبری و اطلاعاتی که از سوی صداوسیما علیه منافع اسرائیل اجرا شده، به عنوان اقدام متقابل مشروع توجیه کند. در این صورت، اسرائيل باید بتواند ثابت کند که صداوسیما به طور مستقیم در این عملیات سایبری و اطلاعاتی نقش داشته است. در غیر این صورت نمی‌تواند هدف قرار دادن یک رسانه را توجیه کند.»
آقای دهقان افزود: «صداوسیما یک هدف غیرنظامی محسوب می‌شود. اسرائیل تنها در این صورت که بتواند ثابت کند در آن‌جا نیروهای امنیتی یا نظامی حضور داشتند و یا سلاح نظامی وجود داشته است، می‌تواند حمله خود را توجیه کند که فکر نمی‌کنم اثبات چنین چیزی راحت باشد. در غیر این صورت اقدام اسرائیل از نظر حقوق بین‌الملل، ناقض مقررات بین‌المللی است و می‌تواند تحت تعقیب قرار بگیرد.»
سعید دهقان با اشاره به فعالیت‌های صداوسیمای جمهوری اسلامی گفت: «اگرچه همه ما دل پرخونی از صداوسیمای جمهوری اسلامی داریم که آن اعترافات اجباری را گرفته است، بازجو خبرنگارها را می‌دانیم و خیلی از اتفاقاتی که همه ما در جریان هستیم، می‌دانیم که در چنین موارد و مواقعی از نظر حقوقی نمی‌توانیم هیجان‌زده شویم و یا احساساتی نظر دهیم.»
آقای دهقان افزود: «به هر حال اقدامی که اسرائیل کرده است، اگر نتواند آن دو موردی که گفتیم را ثابت کند، یک اقدام غیرقانونی و تجاوزکارانه علیه آزادی بیان است، هرچند صداوسیمایی که در موردش حرف می‌زنیم، خودش مقر سانسور باشد، ولی به هر حال مهم این است که اگر از منظر حقوقی به قضیه بنگریم، یک رسانه است. بنابراین آن‌چه که اتفاق می‌افتد، هدف‌گیری غیرقانونی زیرساخت غیرنظامی یک عمل مجرمانه است و این هدف‌گیری غیرقانونی در مورد یک زیرساخت غیرنظامی نسبت به یک سازمان رسانه‌ای، یعنی اقدام اسرائيل علیه ساختمان سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی رخ داده است. بنابراین اگر آن دو استدلال نباشد، پیامد این اقدام کیفری و از منظر حقوق بین‌الملل کیفری می‌تواند در مراجع بین‌المللی قضایی تحت پیگرد قرار گیرد.»
دیوان کیفری بین‌المللی در روز ۲۱ نوامبر سال گذشته برای بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل با اتهامات ارتکاب به «جنایت جنگی» به دلیل استفاده از قحطی به عنوان ابزاری در جنگ علیه غیرنظامیان، «جنایات علیه بشریت» شامل اقدامات غیرانسانی نظیر قتل، آزار و شکنجه و هدایت عمدی حمله به جمعیت غیرنظامی خصوصا در غزه و دست‌کم از ۸ اکتبر ۲۰۲۳ تا ۲۰ مه ۲۰۲۴ حکم جلب بین‌المللی صادر کرد. با این حال، کشورهای غربی اکثرا نه تنها از این حکم حمایت نکردند، بلکه اقداماتی در ضدیت با آن اتخاذ کردند.
حال مطرح شدن شکایاتی از این دست در جوامع بین‌المللی از سوی ایران و به ویژه در مورد صداوسیما چقدر می‌تواند راه‌گشا باشد؟
سعید دهقان گفت: «می‌دانیم حتی جنایات بیشتر از این را هم که اسرائیل علیه مردم در غزه و جاهای دیگر مرتکب شده است، وقتی مساله در دیوان کیفری بین‌المللی مطرح شد و تحت تعقیب قرار گرفت و بازداشت مطرح و قرار قانونی صادر شد، واکنش دولت اسرائيل و آمریکا و هم سکوت جامعه جهانی به ویژه دولت‌های غربی را دیدیم. دولت‌های غربی در این زمینه نه تنها با اقدام دیوان کیفری بین‌المللی همراهی نکردند، بلکه تحریم‌هایی علیه آن مرجع قضایی بین‌المللی در دستور کار قرار دادند. این نشان می‌دهد که ما با استاندارد دوگانه‌ای مواجه هستیم که ناخودآگاه شرایط را بغرنج می‌کند و دولت‌هایی که با وجود این که دموکراتیک هستند، ناقض حقوق بین‌الملل هم هستند. این در واقع زنگ خطری است برای ارکان سازمان ملل و مراجع قضایی بین‌المللی که جایگاهشان و اقتدار حقوقی و قضایی که قاعدتا باید داشته باشند، در این اتفاقات اخیر مخدوش شده است و برای جنایت سایر کشورها و دولت‌های جنایتکار و دیکتاتور، ممکن است این چاقو آن‌قدر کند شود که دیگر نتواند کار کند.»
آقای دهقان افزود: «به هر حال این پیامدها از نظر حقوقی به لحاظ ثبوتی وجود دارد، اما به لحاظ اثباتی یک امر علی حده است که در عمل آن‌چه که در اتفاقات گذشته از سوی دیوان کیفری بین‌المللی دیدیم و واکنش‌های اسرائیل و آمریکا و سایر کشورهای توسعه‌یافته، چشم‌اندازی که به ما می‌دهد، متاسفانه خیلی مثبت نیست که اتفاقات بعدی هم بتواند با همان روند جلو برود.»
آقای دهقان با اشاره به پرونده‌های حقوق بشری که علیه جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل مطرح است، گفت: «در این‌جا کار سخت‌تر هم این است که ارتکاب به جنایت علیه بشریت از سوی نظامی که صداوسیمای جمهوری اسلامی در اختیار را دارد، در سازمان ملل، شورای حقوق بشر و کمیته حقیقت‌یاب تثبیت شده و اقداماتی که این نظام بخواهد انجام دهد، خود مخدوش است.»
او افزود: «این مورد مثل سایر اتفاقات در دیوان کیفری بین‌المللی نیست که آن نظام، آن کشور و یا مردمانش در یک نظام دموکراتیک بخواهند علیه یک متجاوز شکایت کنند که نتیجه‌اش تازه آن شود که دیدیم. درحالی که در مورد ایران احتمالا این کار کندتر خواهد شد و پیامدهای حقوقی که ما پیش‌بینی می‌کنیم، شاید آن‌قدرها هم موثر نباشد و یا اصلا واقع نشود و خوشبینانه آن این است که فقط ثبت شود و اتفاق دیگری نیفتد.»