تلاش‌های فزاینده‌ای طی هفته‌های اخیر در آمریکا و اسرائیل صورت گرفته است تا جمهوری آذربایجان به توافق عادی‌سازی روابط با اسرائیل (پیمان ابراهیم) بپیوندد.
آگهی
توافق ابراهیم در دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ زمینه‌ساز عادی‌سازی روابط اسرائیل با امارات عربی متحده، بحرین، سودان و مراکش شد. تلاش‌های اخیر در حالی صورت می‌گیرد که روابط خوب جمهوری آذربایجان با اسرائیل طی سال‌های اخیر نکته پنهانی نبود.
جمهوری آذربایجان و اسرائیل از دهه ۱۹۹۰ تاکنون رابطه‌ای براساس اصل «انرژی در برابر سلاح» داشته‌اند. در همین چهارچوب آذربایجان به همراه قزاقستان بیش از ۶۰ درصد از نفت مورد نیاز اسرائیل را تامین می‌کند.
در مقابل اسرائیل سلاح‌های پیشرفته در اختیار جمهوری آذربایجان گذاشته است. این امر نقشی تعیین‌کننده در پیروزی جمهوری آذربایجان بر ارمنستان در جریان جنگ‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳ داشت.
باکو بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ نزدیک به ۶۹ درصد از نیاز نظامی خود به سلاح را از راه واردات از اسرائیل تامین کرد.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
اسرائیل از نزدیکی با جمهوری آذربایجان چه سودی می‌برد؟
اسرائیل همچنین نزدیکی با جمهوری آذربایجان را مانند قطعه پازلی از راهبرد کلی‌تر خود برای نفوذ در کشورهای همسایه ایران ارزیابی می‌کند. مقام‌های ایران تاکنون بارها به جمهوری آذربایجان نسبت به نفوذ اسرائیل هشدار داده‌اند. تهران بر این باور است که جمهوری آذربایجان به پایگاه اصلی اسرائیل برای انجام عملیات شناسایی و خرابکاری علیه ایران تبدیل شده است.
قطعنامه‌ای در ماه مارس به پارلمان اسرائیل (کنست) ارائه شد که در آن بر تقویت «اتحاد راهبردی با آذربایجان» تاکید شده است. در این قطعنامه همچنین از پیوستن جمهوری آذربایجان به پیمان ابراهیم حمایت شده است.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نیز گفته است که گفتگوها با آمریکا برای زمینه‌سازی همکاری سه‌جانبه بین اسرائیل، ایالات متحده و جمهوری آذربایجان در جریان است.
از سوی دیگر جمهوری آذربایجان نیز در حال تقویت روابط خود با اسرائیل است. به عنوان مثال رهبران کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل (لابی ای‌پک) ماه دسامبر گذشته برای اولین بار به باکو سفر کردند. شرکت دولتی نفت آذربایجان نیز توافقی با اسرائیل امضاء کرده است. علاوه بر این این شرکت با اسرائیل به توافقی بر سر اکتشاف گاز دست یافته است.
جمهوری آذربایجان همچنین اولین کشور با جمعیت اکثرا مسلمان است که مفهوم «یهودستیزی» را در متن کتاب‌های درسی مدارس خود گنجانده است. باکو همچنین در ماه جاری میزبان گفتگوهای بین ترکیه و اسرائیل بود تا تنش بین دو کشور در سوریه کاهش یابد.
جمهوری آذربایجان به طور رسمی روابط خود با اسرائیل را پس از جنگ قره باغ در سال ۲۰۲۰ عادی کرد و سفارتخانه‌ای را در تل‌آویو افتتاح کرد. این کشور تا قبل از آن از بیم از دست دادن حمایت کشورهای اسلامی در مناقشه با ارمنستان حاضر به عادی‌سازی روابط با اسرائیل نبود.
چرا تلاش‌ها برای پیوستن جمهوری آذربایجان به پیمان ابراهیم به جریان افتاد؟
پرسشی که در میان ممکن است پدید بیاید این است که چرا تلاش‌هایی برای پیوستن جمهوری آذربایجان به پیمان ابراهیم آغاز شده است. به ویژه که جمهوری آذربایجان کشوری عربی نیست و روابط گرمی با اسرائيل دارد.
بخشی از پاسخ به این پرسش را باید در یکی از مصوبه‌های کنگره آمریکا جستجو کرد که در دهه ۱۹۹۰ پس از جنگ اول ناگورنو قره‌باغ کمک مستقیم و فروش سلاح به جمهوری آذربایجان را ممنوع کرد. باکو اکنون امیدوار است با حمایت اسرائیل و پیوستن به پیمان ابراهیم بتواند زمینه‌سازی لغو این ممنوعیت را فراهم کند.
مانع اصلی دستیابی جمهوری آذربایجان به این هدف عدم انعقاد معاهده صلح با ارمنستان است. سفر ماه گذشته استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه به جمهوری آذربایجان به عنوان سیگنالی برای برای حل مناقشه بین باکو و ایروان تعبیر شده است. برخی حتی آن را گامی در راستای شکل‌گیری اتحاد سه‌گانه آمریکا، اسرائیل و جمهوری آذربایجان دانستند.
تقویت اتحاد اسرائیل با جمهوری آذربایجان چه تبعاتی برای ایران خواهد داشت؟
چنین اتحادی به اسرائیل امکان می‌دهد با تعمیق روابط خود با جمهوری آذربایجان موضع خود در قبال ایران، دشمن اصلی خود در منطقه را تقویت کند. الی کوهن، وزیر خارجه پیشین اسرائیل در سال ۲۰۲۳ در بحبوحه تنش‌ها بین باکو و تهران از توافق با جمهوری آذربایجان بر سر تشکیل «جبهه متحد» در برابر ایران سخن گفته بود.
هرچند تنش‌ها در روابط ایران و جمهوری آذربایجان نسبت به آن زمان کاهش یافته است اما همچنین دو طرف به یکدیگر بی‌اعتماد هستند.
نگرانی اصلی ایران در این شرایط پروژه جنجالی آذربایجان برای بازگشایی کریدور زنگه‌زور است. تهدید باکو به استفاده از زور برای افتتاح این کریدور منشاء اصلی تنش‌ها بین جمهوری آذربایجان و ایران طی سال‌های اخیر بود.
آذربایجان هرچند به طور رسمی درخواست خود در مورد بازگشایی کریدور زنگه‌زور را در مذاکرات صلح با ارمنستان کنار گذاشته اما بلندپروازی‌های راهبردی خود را فراموش نکرده است. در مقابل ایران ضمن مخالفت با هرگونه «تغییرات ژئوپولیتیک» در منطقه، همکاری‌های نظامی خود با ارمنستان را افزایش داده است. دو کشور اخیرا رزمایش مشترکی برگزار کردند.
ایران تاکنون درباره زمزمه‌های موجود در مورد پیوستن جمهوری آذربایجان به توافق ابراهیم سکوت کرده است. اقدامی که به نظر می‌رسد در راستای حفظ روابط شکننده کنونی با باکو و پرهیز از تنش همزمان با مذاکره با آمریکا صورت گرفته باشد.