یک روز پس از اعلام پیروزی مسعود پزشکیان در آخرین انتخابات ریاست جمهوری ایران، دستگاه قضایی محسن برهانی، حقوقدان و استاد دانشگاه و از مبلغان سرسخت کاندیدای اصلاح‌طلبان را احضار و زندانی کرد. چه پیوندی میان بازگشت فشارهای سیاسی و انتخاب رئیس جمهوری جدید وجود دارد؟
آگهی
در فاصله یک هفته‌ای میان دور اول و دوم انتخابات ریاست جمهوری ایران، رویدادهای قابل ذکر و معنی‌داری برای زندانیان سیاسی ایران اتفاق افتاد.
مرکز رسانه‌ای قوه قضائیه در روز ۱۷ تیر با یادآوری این که محسن برهانی «پیشتر در فرایند رسیدگی به یک پرونده قضایی در محاکم قضایی محکوم و حکم وی قطعی شده» اعلام کرد که این چهره دانشگاهی اصلاح‌طلب به منظور «اجرای حکم قطعی دادگاه» احضار و به زندان معرفی شده است.
محسن برهانی در سال ۱۴۰۱ به دلیل انتقاد حقوقی از اعدام محسن شکاری، از معترضان جنبش زن، زندگی، آزادی، و «غیرقانونی» خواندن این حکم قضایی، از دانشگاه اخراج شد.
برخی علت احضار روز یکشنبه برهانی را سخنرانی او در جریان کارزار انتخاباتی مسعود پزشکیان می‌دانند. محسن برهانی روز چهارشنبه هفته گذشته در جمع هواداران پزشکیان در ورزشگاه حیدرنیا تهران گفت که حکومت حق ندارد اعتراض شهروندان را «با ساچمه و باتون و مشت و لگد و ساچمه» پاسخ دهد.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
اصلاح‌طلبان، بخش تندرو حاکمیت و به اصطلاح «دولت سایه» که در انتخابات شکست خورده را مسبب این فشارها می‌دانند.
اما این که قوه قضائیه ایران تا پیش از پایان دور دوم انتخابات برهانی را برای حکم قبلی احضار نکرده و اجازه داده که او با شور و حدت در تبلیغات انتخاباتی شرکت کند، بر گمان سیاسی‌کاری دستگاه اطلاعاتی و قضایی در این ماجرا می‌افزاید. چرا که حکومت ایران برای رونق بخشیدن به انتخابات و «داغ کردن تنور» آن همواره نیازمند حضور افراد مؤثر و مورد علاقه مردم ولو از جناح منتقدانش بوده است.
صادق زیباکلام، کارشناس سیاسی و از چهره‌های سرشناس اصلاح‌طلب و نئولیبرال ایران نیز که از روز ۲۳ اردیبهشت سال جاری در حال سپری کردن دوره محکومیت زندان خود به دلایل سیاسی است، روز جمعه ناگهان در انظار عمومی ظاهر شد و گفت که به مرخصی یک هفته‌ای آمده است. او در حوزه رأی‌گیری همگان را به شرکت در انتخابات فراخواند و پس از آن با حمید نوری، یکی از عوامل اعدام‌های دهه شصت که به تازگی از زندان سوئد آزاد شده، عکس انداخت.
گرچه دلیل مرخصی او او «بیماری» ذکر شده، اما بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی، همزمانی این مرخصی با انتخابات را تعمدی می‌دانند.
از حکم اعدام تا محاکمه به دلیل انتقاد از وجود ساس در زندان
روز پنجشنبه ۱۴ تیر خبر رسید که دادگاه انقلاب رشت، شریفه محمدی، کنشگر حقوق کارگران را به اتهام «بغی» یا «شورش مسلحانه علیه نظام» به اعدام محکوم کرده است. از مصادیق اتهام محمدی که منجر به صدور حکم اعدام علیه او شده، «عضویت در تشکل کارگری مستقل» بوده است، در حالی نزدیکان این زندانی سیاسی می‌گویند که او از حدود ده سال پیش به این سو دیگر عضو این تشکیلات نبوده است.
مهدی محمودیان، چهره مطرح سیاسی و عضو جبهه مشارکت پیشین که طرفدار تحریم انتخابات بود، روز یکشنبه در شبکه ایکس خبر داد که به اتهام تبلیغ علیه نظام به دلیل انتقاد از وجود ساس در زندان، در شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب محاکمه شده است.
از جمله معروف‌ترین زندانیان سیاسی دیگر که همچنان در حبس بوده و زیر فشار قرار دارند، توماج صالحی است که به دلیل مشارکت در جنبش اعتراضی ایران و خواندن ترانه رپ در همراهی با این جنبش، ابتدا به اعدام محکوم شده بود. با این که حکم اعدام این رپر معترض در دیوان عالی کشور لغو شده، اما او همچنان در زندان به سر می‌برد.
بخش بزرگی از این رویدادها مربوط به پیش از اعلام پیروزی پزشکیان است، اما رئیس جمهوری منتخب ایران با وجود آن که در جریان سخنرانی‌های انتخاباتی از فشار و سرکوب انتقاد کرده بود، بعد از موفقیت در انتخابات دیگر در این زمینه اظهار نظری نکرده است.
سیاست پزشکیان در برابر زندانیان سیاسی چیست؟
هنوز مراسم تحلیف مسعود پزشکیان برگزار نشده و بنابراین او هنوز رسما کار خود را به عنوان رئیس جمهوری آغاز نکرده است.
سکوت رئیس جمهوری منتخب ایران در برابر فشارهای قضایی و اطلاعاتی بر زندانیان سیاسی از جمله اصلاح‌طلبان، در حالی است که او طی روزهای جمعه تا دوشنبه در چندین مورد صحبت کرده و با برخی از مسئولان بلندپایه کشور نیز دیدار کرده است.
بری مثال پزشکیان تا این زمان حتی یک جمله یا توییت در حمایت از محسن برهانی ننوشته است.
او ابتدا، پس از لغو برنامه کنفرانس مطبوعاتی‌اش به آرامگاه آیت‌الله خمینی رفت و در سخنانی گفت که اگر حمایت علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی نبود پیروزی برای او به دست نمی‌آمد.
پزشکیان روز دوشنبه نیز با احمدرضا رادان، فرمانده کل نیروی انتظامی دیدار و گفتگو کرد. رسانه‌های ایران جزئیات اندکی از گفتگوی این دو نفر منتشر کردند، اما ظاهرا در این دیدار نیز پزشکیان به فشار و سرکوب اعتراضات به دست مأموران نیروی انتظامی که در کارزار خود از آن انتقاد کرده بود، هیچ انتقاد یا اشاره‌ای نکرده است.
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
دو رئیس جمهوری اصلاح‌طلب پیشین ایران، یعنی محمد خاتمی و حسن روحانی، دست کم در لفظ به جناح تندرو انتقاد می‌کردند، اما نزد مسعود پزشکیان، دست کم در این سه روز پس از انتخابات، اراده‌ای برای انتقاد از اصولگرایان و تندروهای نزدیک به رهبر دیده نشده است.
ریاست جمهوری در ایران یک مقام اجرایی صرف است و رئیس جمهوری حتی اگر بخواهد، در بسیاری زمینه‌ها ولو همان زمینه‌های اجرایی، توان اعمال نظر یا اقدام مستقل ندارد زیرا در عمل، غالبا قدرت رهبر و نهادهای قضایی، اطلاعاتی و امنیتی و سپاه پاسداران بیشتر از قدرت اوست.
اصلاح‌طلبان با اشاره به اصل «تفکیک قوا» در قانون اساسی، می‌گویند رئیس جمهوری اصولا در مسائل قضایی، برخوردهای انتظامی مثلا در زمینه حجاب یا پرونده زندانیان سیاسی مسئولیتی ندارد.
از سوی دیگر بسیاری از منتقدان حکومت ایران می‌گویند که رئیس جمهوری در این کشور در حد مقامی تشریفاتی است و حتی اگر بخواهد کاری انجام دهد با سد ولایت فقیه روبرو می‌شود. آنها با استناد به این موارد و نیز وجود فساد گسترده در سطوح مختلف اداری و اقتصادی کشور، می‌گویند سیاست پزشکیان در زمینه‌های مختلف، از جمله موضوع زندانیان سیاسی، نمی‌تواند چشم‌انداز روشنی ترسیم کند.
شاید انتظار از مسعود پزشکیان در واکنش به بازداشت‌های اخیر با توجه به این که او هنوز رسما بر کرسی ریاست جمهوری تکیه نزده است، زودهنگام باشد و چندان هم منطقی به نظر نرسد. هرچند پزشکیان در مناظره‌ها صریح‌تراز دیگر نامزدها در خصوص بازداشت‌ها و برخوردهای حکومتی‌ها با منتقدان و معترضان سخن گفت، اما کارنامه و راست‌آزمایی سخنان و دیدگاه‌های او را بی‌گمان باید زمانی به بوته آزمایش گذاشت که وی قدرت را بدست گرفته است و در همان حیطه و آزادی عمل و اختیاری که جایگاه ریاست جمهوری به او در هرم قدرت در ایران می‌دهد، به گفته خودش برای تحقق «عدل و عدالت» برای «همه مردم ایران» تلاش می‌کند.