دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه از روز پنجشنبه ۱۱ ژانویه رسیدگی به اتهام «نسل‌کشی» در غزه را آغاز کرد، اما اساسا چرا کشوری مثل آفریقای جنوبی شکایت از اسرائیل را مطرح کرده است و ریشه‌های تاریخی حمایت از فلسطینیان در افکار عمومی آفریقای جنوبی چیست؟
آگهینلسون ماندلا دو هفته پس از آزادی از زندان در سال ۱۹۹۰ میلادی به زامبیا سفر کرد تا با آندسته از رهبران آفریقایی که از مبارزه او علیه تبعیض نژادی قهری در نظام آپارتاید آفریقای جنوبی حمایت کرده بودند، ملاقات کند.
در بین تمام مردان کت و شلوارپوشی که در فرودگاه بی‌صبرانه منتظر استقبال از نلسون ماندلا بودند، یک چهره خیلی خودنمایی می‌کرد؛ او کسی نبود جز یاسر عرفات، رهبر فلسطینی با چفیه چهارخانه‌ای سیاه و سفید که برای دیدن ماندلای تازه آزاد شده بود، به آنجا آمده بود.
یاسر عرفات با دیدن ماندلا او را دو دستی در آغوش گرفت و بر هر دو گونه او بوسه زد. ماندلا هم لبخند رضایت بر چهره‌اش جاری بود. این مهر تاییدی بر همبستگی دو مردی بود که راه مبارزات مردم خود برای آزادی یکسان را می‌دانستند.
آفریقای جنوبی همچنان هم به حمایت از آرمان فلسطین ادامه می‌دهد. این کشور به دلیل جنگی که هم اکنون در نوار غزه در جریان است، به تازگی دست به اقدام نادری علیه اسرائیل زده و با تسلیم شکایتی در دیوان بین المللی دادگستری خواهان رسیدگی به اتهام «نسل‌کشی» در غزه شده است.
آفریقای جنوبی به لحاظ دیپلماتیک یک کشور قدرقدرت محسوب نمی‌شود و از نظر جغرافیایی نیز با نوار غزه فاصله دارد. اما حزب حاکم در این کشور یعنی حزب موسوم به «کنگره ملی آفریقایی» که ماندلا آن را از یک جنبش آزادی‌بخش ضد آپارتاید به یک حزب سیاسی در دولت تبدیل کرد، حتی پس از مرگ ماندلا در سال ۲۰۱۳ نیز موضع سرسختانه خود در طرفداری از فلسطینی‌ها را حفظ کرده است.
ماندْلا ماندِلا، نوه نلسون ماندلا، در راهپیمایی ماه اکتبر در شهر کیپ تاون که در حمایت از فلسطینیان برگزار شده بود، گفت: «ما در کنار فلسطینی ها بوده‌ایم و در کنار برادران و خواهران فلسطینی خود خواهیم ایستاد. در این راهپیمایی، ماندْلا ماندِلا که خودش هم حالا یکی از نمایندگان حزب کنگره ملی آفریقا است، هنگام ایراد سخنرانی برای جمعیت زیادی که به این مراسم آمده بودند، یک چفیه سیاه و سفید فلسطینی به گردن خود انداخته بود.
مبارزه مشترک
نلسون ماندلا مرتباً از وضع اسفناک فلسطینیان سخن می‌گفت. سه سال پس از برچیده شدن نظام آپارتاید و سلطه اقلیت سفیدپوستان در آفریقای جنوبی و انتخاب ماندلا به عنوان رئیس جمهوری در انتخابات تاریخی سال ۱۹۹۴، او از کمک جامعه بین‌المللی برای رسیدن به این هدف تشکر کرد. اما این را هم یادآور شد که «ما به خوبی می‌دانیم که آزادی ما بدون آزادی فلسطینی‌ها ناقص است.»
ماندلا و سایر رهبران آفریقای جنوبی پس از او، محدودیت‌هایی را که اسرائیل برای فلسطینیان در نوار غزه و کرانه باختری اعمال می‌کند را با نحوه برخورد رژیم آپارتاید با سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی مقایسه کردند و اساساً از این دو موضوع به عنوان «تحت ستم بودن مردم در سرزمین مادری خود» تعبیر می‌کنند. از طرف دیگر، اسرائیل سیستم‌های تسلیحاتی خود را در اختیار رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی قرار داد و تا اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی نیز روابط نظامی مخفیانه خود با آن را حفظ کرد؛ هر چند که به صورت علنی آپارتاید را محکوم کرده بود.
نظر اسرائیل در این مورد چیست؟
«کنگره ملی آفریقا» حتی قبل از شروع جنگ در نوار غزه، به طور مداوم از اسرائیل به عنوان یک «دولت آپارتاید» انتقاد کرده است.
اسرائیل قاطعانه این توصیفات نسبت به خود را رد می‌کند و می‌گوید که اقلیت عرب در اسرائیل از حقوق مدنی کامل برخوردار هستند. اما در مورد نوار غزه که سربازان و شهرک نشینان اسرائیلی در سال ۲۰۰۵ از آن خارج شدند، اوضاع فرق دارد؛ بطوریکه اسرائیل از این منطقه به عنوان یک موجودیت متخاصم تحت حاکمیت گروه ستیزه‌جوی اسلامی حماس یاد می‌کند.
اسرائیل، کرانه باختری را نیز منطقه مورد مناقشه‌ای می‌داند که باید در مورد آن مذاکرات صلح صورت بگیرد. ماکراتی که از بیش از یک دهه پیش مسکوت مانده است.
ثمسانقا مالوسی، فعال حقوق بشری در آفریقای جنوبی معتقد است که بسیاری از دولتمردان آفریقای جنوبی ظلم آپارتاید را تجربه کرده‌اند و همین موضوع می‌تواند به توضیح تصمیم آن برای طرح شکایت علیه اسرائیل در دیوان عالی بین المللی دادگستری کمک کند.
در حالی که ماندلا، این دولتمرد برنده جایزه صلح نوبل، در تلاش برای رسیدن به یک راه حل مسالمت‌آمیز سعی کرد با اسرائیل تماس بگیرد، اما اظهارات ضد اسرائیلی او رفته رفته تقویت شد و بر زندگی روزمره مردم نیز اثر گذاشت. به عنوان مثال، شاخه جوانان حزب «کنگره ملی آفریقا» به فروشگاه‌های زنجیره‌ای خواربارفروشی آفریقای جنوبی فشار آوردند که محصولات اسرائیلی را کنار بگذارند و اگر این کار را نکنند تعطیل خواهند شد.
واکنش رسمی آفریقای جنوبی به جنگ فعلی چیست؟
حمله اسرائیل به غزه باعث همبستگی مجدد با آرمان فلسطین در آفریقای جنوبی شد. هزاران نفر در شهرهای کیپ‌تاون و ژوهانسبورگ در حمایت از غزه راهپیمایی کردند و ساختمان‌ها با نقاشی‌های دیواری در حمایت از فلسطینیان تزئین شده‌اند.
سیریل رامافوسا، رئیس جمهوری آفریقای جنوبی و رهبر فعلی کنگره ملی آفریقا، از اسرائیل و حماس به دلیل آنچه او به عنوان جنایات مرتکب شده توسط هر دو طرف درگیر یاد می‌کند، انتقاد کرده است. اما او با پوشیدن چفیه و پرچم فلسطین در انظار عمومی ظاهر شد، حتی زمانی که به اسرائیل به خاطر حملات هفتم اکتبر حماس تسلیت گفت و تردیدی باقی نگذاشت که همدردی آفریقای جنوبی در کدام سمت قرار دارد.
ارتباط با حماس و نگاه متفاوت سفیدپوستان به مساله فلسطین
مقامات کنگره ملی آفریقا، از جمله نوه نلسون ماندلا، ماه گذشته میزبان سه مقام حماس در آفریقای جنوبی از جمله نماینده ارشد این گروه در ایران بودند. آنها در مراسمی به مناسبت دهمین سالگرد مرگ نلسون ماندلا در مقابل مجسمه رئیس جمهور سابق آفریقای جنوبی در مقر دولت شرکت کردند تا به ارتباط تاریخی وی با آرمان فلسطین اشاره کنند.
در آستانه تشکیل جلسه دادگاه، فلسطینی‌ها روز چهارشنبه در شهر رام‌الله واقع در کرانه باختری با تکان دادن پرچم‌های فلسطین و آفریقای جنوبی و در دست داشتن تابلوهایی که روی آن نوشته شده بود: «متشکرم آفریقای جنوبی»، اطراف مجسمه دیگری از ماندلا تجمع کردند.
هرچند که سفر مقامات حماس به آفریقای جنوبی آن چنان هم مورد استقبال همه قرار نگرفت.
آگهیاصلیترین حزب اپوزیسیون آفریقای جنوبی گفته است که مانند ایالات متحده و اتحادیه اروپا حماس را یک سازمان تروریستی می داند و حمایت آفریقای جنوبی از فلسطینیان در بستر مفاهیم نژادی تفسیر می‌شود. چه بسا سیاه‌پوستان و نژادهای مختلط آفریقای جنوبی که تحت ظلم وحشیانه آپارتاید قرار گرفته بودند حالا در خط مقدم حمایت از فلسطینیان هستند و این شکل از حمایت در میان اقلیت سفیدپوست آفریقای جنوبی آنچنان مشهود نیست.
اتهام به ریاکاری
دولت آفریقای جنوبی به رهبری «کنگره ملی آفریقایی» اعلام کرده است که طرح شکایت از علیه اسرائیل به دلیل نسل‌کشی، بر مبنای رویکرد اخلاقی است و در وهله اول به دنبال این است که حملات در نوار غزه که منجر به کشته شدن بیش از ۲۳ هزار فلسطینی شده است پایان پذیرد.
اما این طرح شکایت باعث شده که به حزب کنگره ملی آفریقا انگ ریاکاری زده شود؛ چرا که خود این حزب نیز احکام دیوان بین‌المللی را نادیده گرفته است.
حزب حاکم کنگره ملی آفریقا از دستگیری عمر البشیر رئیس جمهور وقت سودان، هنگام سفر به آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۵ سر باز زد، در حالی که دیوان کیفری بین‌المللی حکمی در مورد اتهامات نسل‌کشی علیه او صادر کرده بود.
آفریقای جنوبی همچنین از زمان تهاجم به اوکراین، با نادیده گرفتن کیفرخواست دیوان کیفری بین‌المللی علیه پوتین به اتهام جنایات جنگی در رابطه با ربودن کودکان از اوکراین، روابط مستحکم خود با روسیه و ولادیمیر پوتین را حفظ کرده است.
آگهیاسرائیل به شدت ادعاهای نسل کشی را رد می کند و استدلال می‌آورد که پیرو حمله شبه نظامیان حماس در هفتم اکتبر به جنوب اسرائیل که حدود ۱۲۰۰ نفر از جمله غیرنظامیان کشته شدند و حدود ۲۵۰ نفر نیز به گروگان گرفته شدند، در حال جنگ برای دفاع از خود است.
اسرائیل می گوید اقداماتش مطابق با قوانین بین‌المللی است و تمام تلاش خود را برای جلوگیری از آسیب رساندن به غیرنظامیان انجام می‌دهد و حماس را به دلیل پنهان شدن در مناطق مسکونی مقصر شمار بالای تلفات در نوار غزه می‌داند.