بشار اسد، یک دهه پس از اخراج سوریه از کشورهای اتحادیه عرب، حالا به عنوان رئيس جمهوری این کشور به نشست همین اتحادیه در عربستان سعودی دعوت شده است.
آگهیاما این تغییر چگونه رخ داده است؟ نه حکومتی در سوریه تغییر کرده و نه حاکمان عربی کشورهای منطقه جای خود را به دیگری داده‌اند؟
خبرگزاری رویترز در گزارشی تحلیل به این موضوع پرداخته و می‌نویسد: حضور بشار اسد در نشست سران کشورهای عربی در عربستان سعودی نتیجه تغییر سیاست‌های کشورهای عربی است و این باعث شده همین کشورها که زمانی از مخالفان او بودند و از جنگ داخلی در سوریه حمایت می‌کردند، حالا با او دست دوستی می‌دهند.
اما اگر بخواهیم سیاست‌های تک‌تک این کشورها را بررسی کنیم چه چیزهایی تغییر کرده است؟
عربستان سعودی
عربستان سعودی در اوایل درگیری شدیدا علیه اسد ظاهر شد که احتمالا به دلیل نگرانی این کشور از افزایش نفود منطقه‌ای متحد دمشق یعنی جمهوری اسلامی ایران رخ داده بود. ریاض با گسترش اعتراضات در سوریه، اسلحه، پول و حمایت سیاسی برای شورشیان عمدتا سنی فراهم کرد.
در این رویکرد هرچند اتحاد نظری میان عربستان و قطر مشاهده می‌شد اما در عین حال این مسئله به نقطه رقابتی هم میان ریاض و دوحه تبدیل شد. جایی که عربستان بیشتر از شبه‌نظامیان و گروه‌های نزدیک به داعش حمایت می‌کرد و در مقابل قطر تمرکز خود را بر حمایت از گروه‌های نزدیک به اخوان المسلیمن و یا جریان‌هایی که خط فکری آنها در این چارچوب تعریف می‌شود، گذاشت.
با توجه به حساسیت و نگرانی عربستان نسبت به اخوان المسلیمن، این حمایت قطر موجبات نگرانی ریاض را به همراه داشت. همچنین میان مقام‌های سعودی و واشنگتن هم اختلاف نظرهایی وجود داشت. در سال ۲۰۱۳ بندر بن سلطان، رئيس دستگاه اطلاعاتی وقت سعودی به دیپلمات‌های اروپایی گفته بود که از نظر ریاض آمریکا نتوانسته به طور موثری علیه اسد اقدام کند.
در سال ۲۰۱۴، سعود الفیصل، وزیر امور خارجه وقت سعودی هم در اظهار نظری تاکید کرده بود که بشار اسد دستش به خون بسیاری آغشته است و هیچ نقشی در سوریه نباید برعهده داشته باشد. او همچنین اضافه کرده بود همه جنگجویان خارجی از جمله حزب الله لبنان باید از سوریه خارج شوند.
در سال ۲۰۱۶، عادل الجبیر، وزیر امور خارجه سابق، گفت اسد در آینده بر سوریه حکومت نخواهد کرد و مداخله نظامی روسیه به او کمکی نخواهد کرد تا در قدرت بماند.
با اینکه به مرور زمان برخی از کشورهای عربی سیاست خود را در قبال اسد تغییر دادند، اما عربستان، امارات و قطر همچنان نسبت به حکومت سوریه رویکرد سفت و سختی داشته‌اند. در این میان طی ماه‌های اخیر ریاض و ابوظبی به ویژه پس از توافق ایران با عربستان از برقراری روابط مجدد با سوریه استقبال کردند. نفوذ ایران در سوریه البته همچنان مایه نگرانی ریاض است. عربستان مدعی است که سوریه به محلی برای قاچاق مواد مخدر تبدیل شده و از دمشق انتظار دارد این مسئله را محدود کند.
اسد ماه گذشته در دمشق با فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان سعودی دیدار کرد. رسانه‌های دولتی عربستان سعودی گفتند که آنها در مورد اقدامات مورد نیاز برای راه حل سیاسی برای بازگردادن سوریه به آنچه محیط عربی خوانده شده، با یکدیگر گفتگو کردند.
قطر
همانطور که اشاره شد قطر در جریان تحولات موسوم به بهار عربی از جنبش‌هایی برآمده از اخوان المسلمین حمایت می‌کرد و این روال در قبال سوریه هم صدق می‌کرد.
بیشتر حمایت سوریه در قطر متوجه گروه‌هایی بود که از نظر ایدئولوژی اسلامگرای میانه بوده و به اخوان المسلیمن نزدیک بودند. ضمن اینکه قطر از افتادن سلاح به دست افراط‌گرایان نگران بودند.
قطر همیشه حمایت خود از گروه‌های شبه‌نظامی مرتبط با القاعده و داعش رد کرده است. با این حال میانجی‌گری قطر به آزادی گروگان‌های متعددی که در سوریه توسط جبهه النصره که سال‌ها وابسته رسمی القاعده در جنگ بود، کمک کرد. قطر همچنین در تلاش‌های مورد حمایت ایالات متحده برای حمایت از گروه‌های میانه رو در سوریه هم شرکت کرد.
در سال ۲۰۱۸، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر گفته بود که منطقه نمی‌تواند یک جنایتکار جنگی چون بشار اسد را تحمل کند.
قطر برخلاف دیگر کشورهای عربی همچنان بر موضع خود در قبال بشار اسد استوار است و می‌گوید مبنای اصلی تعلیق سوریه از اتحادیه عرب همچنان پابرجاست. این کشور همچنان مخالف عادی‌سازی روابط با سوریه است و می‌گوید این مسئله جز با یافتن یک راه حل سیاسی ممکن نیست.
با این حال قطر مخالفت خود را با ابتکار عربستان برای پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب پس گرفت و گفت مانع اجماع اعراب نخواهد شد.
امارات متحده عربی
امارات متحده عربی زمانی از برخی شورشیان ضد اسد حمایت می‌کرد، اما نقش این کشور کمتر از عربستان سعودی و قطر برجسته بود و عمدتا بر حصول اطمینان از عدم تسلط نیروهای اسلامگرای میانه‌رو بر شورشیان متمرکز بود.
وزیر خارجه امارات در اواخر سال ۲۰۲۱ به دمشق سفر کرد و در ادامه بشار اسد در سال بعد با سفر به امارات نخستین سفر خود به یک کشور عربی از زمان آغاز جنگ را رقم زد. امارات همچنین اسد را به اجلاس آب و هوا COP28 که قرار است در پایان سال جاری میلادی در این کشور برگزار شود، دعوت کرده است.
آگهیاردن
اردن، همسایه سوریه در جنوب، در ابتدای اعتراضات در این کشور از شورشیانی که با اسد می‌جنگیدند حمایت می‌کرد. اما سیاست کلی این کشور بیشتر حول نگرانی‌ها پیرامون امنیت مرزهایش و جلوگیری از تبدیل شدن جنوب سوریه به پناهگاهی برای شبه‌نظامیان تندرو اسلامگرا متمرکز بود.
این کشور همچنین اتاق عملیات نظامی تحت نظارت قدرت‌های غربی بود که از شورشیان حامی برنامه‌های ملی‌گرایانه و نه اسلام‌گرایانه حمایت محدودی می‌کرد. این امر به گروه‌های شورشی کمک کرد تا بخشی از نیروهای دولتی بشار را از این مناطق به عقب برانند. اردن همچنین میزبان مذاکراتی بود که بین برخی از گروه‌های شورشی و مسکو برگزار می‌شد و هدفش اجرای توافقاتی بود که حاکمیت دمشق را به برخی از مناطقی که تحت کنترل مخالفان بود، به دولت اسد باز می‌گرداند.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
ملک عبدالله پادشاه اردن در آغاز درگیری‌ها گفته بود در صورتی که در موقعیتی مشابه اسد قرار گیرد، با مشاهده اعتراضات گسترده مردمی علیه او، حتما از قدرت کناره‌گیری می‌کند. با این حال اردن هرگز روابط خود را با سوریه قطع نکرد.