آمریکا میگوید این هفته دو بار مواضع نیروهای تحت حمایت ایران را در شرق سوریه هدف قرار داده است. حضور نظامی ایران در سوریه از زمان آغاز جنگ داخلی در این کشور مسالهای پنهان نیست. اما چرا ارتش ایالات متحده به شبهنظامیان حامی ایران حمله میکنند؟
آگهیایالات متحده آمریکا میگوید این هفته دو بار مواضع نیروهای تحت حمایت ایران را در شرق سوریه هدف قرار داده است. حضور نظامی ایران در سوریه از زمان آغاز جنگ داخلی در این کشور مسالهای پنهان نیست. اما چرا ارتش ایالات متحده به شبهنظامیان حامی ایران حمله میکنند؟
نیروهای آمریکایی و همپیمانانشان در کجای سوریه هستند؟
نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد)، شبهنظامیان عمدتا کُرد مورد حمایت ایالات متحده آمریکا هستند که کنترل بخشی از کرانههای رودخانه فرات را در اختیار دارند. نیروهای مسلح کرد حزب دموکراتیک سوریه که قبلا با نام یگانهای مدافع خلق کُرد (یپگ) شناخته میشدند بعد از چند رفت و برگشت، سرانجام به نظامیان غربی اتکا کردند.
نیروهای کرد در جریان «مبارزه جهانی علیه داعش» بخشی از ائتلاف بینالمللی به رهبری آمریکا بودند.
ائتلاف بینالمللی مبارزه با داعش پایگاههایی در حوزه نفتی العمر و حوزه گازی کُنکو در سوریه دارند. به جز این مناطق، سربازان آمریکایی در مناطق تحت کنترل کردها در استان حسکه (شمال شرقی) و رقه (شمال) هم حضور دارند. به جز این پایگاهها، نیروهای آمریکایی از سالها پیش در منطقه استراتژیک التنف هم فعالند. رسانههای محافظهکار ایران و رسانههای عربزبان همپیمان ایران همواره ایالات متحده را به آموزش شورشیان سوری در پایگاه التنف متهم میکنند. التنف در مرز میان اردن، عراق و سوریه واقع شده است.
شبهنظامیان مورد حمایت ایران چه کسانی هستند؟
جمهوری اسلامی ایران از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ و در زمانی که دولت بشار اسد تحت فشار نظامی، سیاسی و روانی شدید بود، اعزام نیرو به این کشور را آغاز کرد.
کمک نظامی تهران به حکومت دمشق در آغاز، آنطور که مقامهای سه دولت جمهوری اسلامی میگویند، مستشاری بود. فرماندهان سپاه پاسداران و بهویژه سپاه قدس برای سازماندهی و هدایت نظامیان و شبهنظامیان حامی دولت اسد به سوریه رفتند. در سالهای اول شبهنظامیان سوری که عمدتا علوی، شیعه و ارمنی بودند، با نام نیروهای دفاع وطنی شناخته میشدند.
از سال ۲۰۱۲ و همزمان با پیشرویهای گسترده مخالفان و تقویت گروههای اسلامگرا نظیر جبههالنصره و متعاقبا داعش، ایران سازماندهی، تسلیح و اعزام مهاجران افغانستانی به سوریه را آغاز کرد. این گروه که با نام لشکر فاطمیون شناخته میشوند، ستون فقرات اصلی شبهنظامیان تحت امر ایران در سوریه به شمار میروند. جمهوری اسلامی نیروهای تحت حمایت خود را با نام «مدافعان حرم» معرفی و علت حضور آنان در سوریه را دفاع از مکانهای مقدس شیعیان توصیف میکند.
از سال ۲۰۱۴ میلادی و در پی تسخیر برقآسای بخشهای بزرگی از خاک سوریه و عراق از سوی داعش، شیعیان پاکستانی در قالب گردانهای «زینبیون» و گروهی از شیعیان عراقی، عمدتا از کتائب حزبالله به فاطمیون پیوستند. مرکز ثقل این نیروها عمدتا در مرز سوریه و عراق است.
دیدهبان حقوق بشر سوریه میگوید در حال حاضر حدود ۱۵هزار شبهنظامی تحت حمایت ایران در سوریه و در منطقه میان ابوکمال و دیرالزور حضور دارند. این نیروها تداوم ارتباط میان مرزهای سوریه و عراق برای ایران و متحدانش را تضمین میکنند.
حزبالله لبنان در سالهای نخست جنگ داخلی سوریه نقشی فعال در کشور همسایه بازی میکرد. در سال ۲۰۱۳ و در جریان نخستین پاتک (ضد حمله) بزرگ نیروهای دولتی به مخالفان در القصیر، شایعاتی از حضور فیزیکی سید حسن نصرالله در میدان نبرد برای بازدید از شبهنظامیان تحت امرش منتشر شد.
نیروهای لبنانی پس از شکست داعش و جبههالنصره در ارتفاعات القلمون در مرز میان سوریه و لبنان، عملا به ماموریت خود در این کشور پایان دادند. حسن نصرالله بارها در سخنرانیهایش گفته که هدف از حضور نظامی در سوریه «مقابله با داعش در آن سوی مرزهای لبنان بود»، توجیهی که از مقامهای ایران هم شنیده میشود.
علاوه بر نیروهای خارجی، ایران و بهویژه سپاه پاسداران توانسته در سالهای گذشته هزاران سوری را حول سازمانهای شبهنظامی خود گرد آورد. رسانههای ایرانی در سالهای جنگ با داعش تصاویری از استقبال غیرنظامیان سوری از گردانهای فاطمیون منتشر میکردند.
دور باطل انتقام؟
منطقه نفتخیز دیرالزور بارها از سوی نیروهای آمریکایی و در مقیاسی کوچکتر توسط هواپیماهای اسرائیلی بمباران میشود.
با اینکه دو رقیب جدی ایران همیشه مسئولیت حملات را بر عهده نمیگیرند اما اهداف حملات همواره انبار مهمات، پایگاههای نظامی و خودروهای حمل تسلیحات شبهنظامیان نزدیک به ایران است.
همزمان با خروج تدریجی اما جدی نظامیان آمریکایی از منطقه، پایگاههای نیروهای کمشمار آمریکایی در سوریه یکی از اهداف معدود ایران برای اعمال فشار بر ایالات متحده و تهدید نیروهای این کشور به شمار میرود. البته حملات نیروهای حامی ایران علیه آمریکاییها تلفاتی بر جای نمیگذارد و عمدتا از سوی مقابل پاسخ فوری میگیرد. ماجرای قتل یک پیمانکار آمریکایی در عراق در دسامبر ۲۰۱۹ و پس از آن قتل قاسم سلیمانی و شلیک خودی به هواپیمای مسافربری ۷۵۲ اوکراین، هزینه ماجراجویی علیه نظامیان آمریکایی را به شدت برای ایران بالا برده است.
آگهیهفته گذشته و در حالیکه تنشها میان شورشیان اسلامگرای تحت حمایت ترکیه با نیروهای دموکراتیک سوریه و رژیم بالا گرفت، بمباران شهر الباب بیش از ۱۵ کشته بر جا گذاشت. پس از آن حمله که از سوی شورشیان به رژیم اسد و همزمان کردها منتسب شد، پایگاه تنف مورد حمله نیروهای آمریکایی قرار گرفت. پس از آن هم آمریکا مواضع ایران هدف قرار داد.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نسبت به بازگشت تنشها و خشونت به سوریه پس از چند سال آرامش نسبی، هشدار داده است.