پس از آنکه ترامپ وزیر دفاع را برکنار کرد، برخی مقامات پنتاگون ابراز نگرانی کردند که وی در روزهای آخر ریاست جمهوری‌اش عملیاتی را علیه ایران آغاز کند. پیروز مجتهدزاده، استاد روابط بین‌الملل در پاسخ به سوال یورونیوز درباره احتمال اقدام نظامی علیه ایران این یادداشت تحلیلی را نوشته است.
آگهیبرخی از تحلیلگران سیاسی احتمال داده‌اند برکناری مارک اسپر، وزیر دفاع آمریکا، مرتبط با اقدامی نظامی علیه ایران باشد، اما چنین گمانه‌ای برای من قانع‌کننده نیست. در شرایط فعلی من گمان نمی‌کنم ترامپ به درجه‌ای از نابخردی رسیده باشد که بخواهد علیه ایران یا هر کشور دیگری جنگ‌آفرینی کند. کسانی که گفته‌اند ممکن است ترامپ در پی انجام عملیاتی ضربتی از نوع عملیاتی باشد که علیه قاسم سلیمانی انجام داد، از نظر من خوش‌خیال هستند؛ چون من فکر نمی‌کنم تجدید شرایط خاص منتهی به وقوع چنان عملیاتی، دیگر به این آسانی امکان‌پذیر باشد.
در بررسی دلایل برکناری مارک اسپر باید ببینیم در ایالات متحده آمریکا دقیقا چه می‌گذرد. آمریکا الان در برزخی قرار دارد که ناشی از مقاومت «رئیس‌جمهور نشسته» در پذیرش شکستش در انتخابات و تلاش‌های وی برای تحریف حقوقی انتخابات است. اگر این نکته لحاظ شود، بعید می‌دانم در این بحران بزرگ و بی‌سابقه، رئیس‌جمهور آمریکا در پی حمله به کشوری خاص و جنگ‌افروزی در دنیا باشد. این سناریویی بی‌اساس است.
بسیار آشکار است که منظور ترامپ از اخراج وزیر دفاع و احتمالا اخراج برخی از مقامات امنیتی دیگر آمریکا، اخلال در روند تفویض قدرت به رئیس‌جمهور منتخب (جو بایدن) است.
از لابلای گفته‌ها این طور برمی‌آید که ترامپ احتمالا برای ممانعت از همکاری مارک اسپر با رئیس‌جمهور منتخب و عدم ارائه اطلاعات امنیتی از سوی اسپر به جو بایدن مطابق قانون، اسپر را برکنار کرده تا به این ترتیب جلوی هر گونه همکاری پنتاگون با رئیس جمهور منتخب را بگیرد.
اینکه ترامپ در این مسیر تا کجا پیش خواهد رفت، بحثی علیحده است ولی من گمان نمی‌کنم ترامپ در این وانفسای عظیمی که برای خودش درست کرده و در تاریخ ایالات متحده آمریکا بی‌سابقه است، بتواند به وادی جنگ با ایران یا هر کشور دیگری گام نهد. ترامپ به قول جو بایدن بهتر است به فکر خاطره‌ای باشد که از خودش باقی می‌گذارد. به هر حال ترامپ آشکارا در پی ممانعت از انتقال قدرت است و برکناری مارک اسپر در همین راستا بوده نه در راستای جنگ‌افروزی ترامپ علیه ایران. من اصلا به احتمال وقوع چنین عملیاتی باور ندارم؛ بنابراین حاضر نیستم به اهداف سناریویی فکر کنم که به نظرم ممکن‌الوقوع نیست. من مسئول سناریوسازی سایر تحلیلگران سیاسی نیستم.
ایالات متحده آمریکا یک دموکراسی است نه یک نظام جمهوری صدام حسینی. در نظام صدام، رئیس‌جمهور هر هوسی که می‌کرد، به راحتی می‌توانست آن هوسش را محقق کند. در آمریکا نهادها و سازمان‌های دیگری وجود دارند که به موقع جلوی خودسری‌های یک رئیس‌جمهور جنگ‌افروز را می‌گیرند. ارتش آمریکا تا روز آخر ریاست جمهوری ترامپ تحت فرماندهی اوست. ضمنا سنای آمریکا همچنان تحت تسلط جمهوریخواهان است. اما مجلس نمایندگان و مجلس سنا طی سال‌های گذشته به آقای ترامپ اعتراض کرده‌اند که او نمی‌تواند خودسرانه آمریکا را درگیر جنگ کند. این افراد هنوز در سنا و مجلس نمایندگان حضور دارند. رئیس‌جمهور در آمریکا اختیار تام دارد برای عفو کردن و صلح کردن و اقداماتی از این دست. برای آغاز جنگ اختیار تام ندارد. اتفاقا الان یکی از نگرانی‌ها در آمریکا این است که ترامپ با استفاده از اختیاراتش در پی عفو آن دسته از دوستان و نزدیکانش باشد که ممکن است بعد از او کارشان به دادگاه کشیده شود. وانگهی بر فرض که ترامپ تصمیم قاطع داشته باشد برای اقدام نظامی علیه ایران. باز هم در این صورت قطعا فرماندهان رده‌بالای ارتش آمریکا با چنین اقدامی مخالفت خواهند کرد.
ترامپ با اخراج وزیر دفاع خودش نشان داد که خواهان افراد بله‌قربان‌گو است ولی مساله این است که او نمی‌تواند کل فرماندهان رده‌بالای ارتش آمریکا را برکنار کند تا همه در برابرش مطیع باشند و با تصمیم احتمالی‌اش برای انجام عملیات نظامی علیه ایران یا هر کشور دیگری مخالفت نکنند. بگذریم که ترامپ، چنانکه گفتم، اصلا به جنگ‌افروزی علیه ایران در شرایط فعلی فکر هم نمی‌کند و برای من واقعا عجیب است که چنین احتمالی از کجا به رسانه‌های آمریکایی راه یافته است. از دید من این حرف محلی از اعراب ندارد.
الان بنیامین نتانیاهو به دلیل اینکه پیروزی در انتخابات را به بایدن تبریک گفته، مورد غضب دونالد ترامپ واقع شده و از امکان پیگیری رسانه‌های اینترنتی ترامپ محروم شده است. وقتی نتانیاهو هم پیروزی بایدن را تبریک می‌گوید، یعنی فضا به گونه‌ای است که بحث جنگ‌افروزی ترامپ علیه ایران به کلی منتفی است. برخی هم گفته‌اند ممکن است ترامپ هدفش این باشد که کشوری درگیر جنگ را تحویل جو بایدن بدهد. اما در پاسخ به این افراد باید گفت شاید ترامپ دیوانه باشد ولی کل آمریکا دیوانه نیست. هیات حاکمه آمریکای دموکراتیک در پی ترامپ سر به جنون نخواهد زد. یعنی حتی اگر ترامپ چنین تصمیم عجیبی بگیرد، سایر ارکان هیات حاکمه آمریکا در برابر او می‌ایستند و اجازه نمی‌دهند در شرایطی که مساله اصلی آمریکا «انتقال قدرت» است، این کشور درگیر جنگی تازه در خاورمیانه شود.
من منتقد سیاست خارجی ایدئولوژیک جمهوری اسلامی هستم ولی، به فرض وقوع اقدام نظامی آمریکا علیه ایران در این روزهای پایانی ریاست جمهوری ترامپ، گمان نمی‌کنم حکومت ایران این قدر ناپخته و نسنجیده‌کار باشد که واکنشی خشن و یا حتی اقدام مشابهی در واکنش به اقدام ترامپ نشان دهد. اما من مطمئنم کار به این جاها کشیده شود که ما بخواهیم تماشا کنیم که واکنش ایران به اقدام نظامی نامحتمل آمریکا در این دو ماه آخر ریاست جمهوری ترامپ چه خواهد بود.
در عالم سیاست و مطبوعات، بسیاری دوست دارند سناریوهای جالب و جنجالی بنویسند. ولی واقعیت این است که برای آدم خودخواه و خودپرستی مثل ترامپ، باختن در انتخابات بسیار سنگین و دردناک است؛ بنابراین ما باید درک کنیم که او واکنش‌های عجیب و غریبی به این باخت نشان خواهد داد و برکناری وزیر دفاع آمریکا هم یکی از این واکنش‌هاست؛ اما من فکر نمی‌کنم ترامپ در این روند واکنش‌های عجیب، عقل خودش را هم به کلی مرخص کند.
اینکه برخی احتمال می‌دهند ترامپ ممکن است در پی عملیاتی مثل عملیات ترور قاسم سلیمانی ولی در سطحی بالاتر از قاسم سلیمانی باشد و این بار مقامی بالاتر را هدف قرار دهد، از این حیث به نظرم نادرست است که ترامپ در شرایط فعلی اولا باید کل سیستم سیاسی و نظامی آمریکا را مرخص کند تا بتواند چنین فکری را محقق سازد.
البته باید گفت که عملیات تروریستی، از نوعی که علیه قاسم سلیمانی صورت گرفت، نیازی به مجوز کنگره ندارد. بنابراین اگر الان هم قرار باشد چنان عملیاتی انجام شود، ترامپ معطل مجوز کنگره نخواهد بود. اما مساله این است که ترامپ در شرایط فعلی، چنانکه گفتم، نمی‌تواند واکنش ایران را مهندسی کند. بنابراین این عملیات تروریستی در شرایط فعلی ممکن است کل جهان را درگیر جنگ کند. آیا سیستم حاکم بر ایالات متحده، فی‌المثل فرماندهان رده‌بالای ارتش آمریکا، اجازه می‌دهند چنین جنگ فراگیر و خانمانسوزی راه افتد صرفا برای اینکه ترامپ می‌خواهد دولتی درگیر جنگ را تحویل بایدن دهد؟ پاسخ من به این سوال صد در صد منفی است؛ چون شواهدی در دست نیست که نشان دهد ماجراجویی‌های سیاست خارجی ترامپ به کلی از کنترل عقل و منطق خارج شده باشد که کشورش را درگیر جنگ‌های خطرناکی برای همگان سازد. ترامپ نمی‌تواند جنگ جهانی راه بیندازد.