مهدی معتق، استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان به یورونیوز میگوید که ما در چند دهه باوجود تمرکز بر سدسازی هنوز یک سدسازی ایدهآل جهت مدیریت جامع منابع آب نداریم.
آگهیسیل نوروز ۹۸ در ایران کماکان مشکلاتی را در شهرها و روستاهای حادثه دیده به وجود آورده است. یکی از نکات چالش برانگیزی که با ورود سامانههای بارشی و به دنبال آن جاری شدن سیل در گوشه و کنار ایران به وجود آمد بحث درباره جوانب مثبت و منفی سدسازی در ایران است.
مهدی معتق، استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان در این زمینه به یورونیوز گفت که ما در چند دهه با وجود تمرکز بر سدسازی هنوز یک سدسازی ایدهآل جهت مدیریت جامع منابع آب نداریم.
به گفته وی «هیچ سدی در ایران را نمیتوان به عنوان الگوی سدسازی مطرح کرد که در آن مسائل مدیریت آب و خاک در حوزه آبخیز بالادست و پایین دست به طور کامل لحاظ شده باشد.» منظور از بالادست جایی است که بارش باران در آنجا شروع شده ودر رودخانه ها تجمع پیدا میکند و منظور از پایین دست یعنی جاییکه باید علاوه بر بهرهبرداری از آب ذخیره شده با بهره وری بالا و احداث شبکههای توزیع، حقابه های زیست محیطی تالاب ها، دریاچهها حفظ و حریم رودخانهها از توسعه بیرویه بهدلیل سد سازی محافظت شود.
به همین خاطر این استاد دانشگاه پیشنهاد میدهد که به جای تمرکز و تلاش برای ساخت سدهای دیگر در ایران بهتر است وضعیت حوزههای آبخیز ساماندهی شود.
آقای معتق میگوید: «در ارتباط با سدسازی و مسائلی که درباره نقش مخرب و سازنده سدها در مدیریت منابع آب و سیلاب در ماههای اخیر و به ویژه بعد از سیل ۹۸ در ایران پیش آمد، نکتهای بیش از گذشته خودش را نشان داد و آن اینکه در تمام سدهایی که در تاریخ معاصر ایران ساخته شده است؛ چه سدهایی که قبل از انقلاب ساخته شد و چه سدهایی که در دهههای بعد از انقلاب و بهخاطر برنامههای توسعه ساخته شده حتی یک سد نداریم که در یک حوزه آبخیز با رعایت دقیق اصول پایداری آب و خاک و حفظ محیط زیست بتوانیم آن را به عنوان الگو و نمونه مطرح کنیم.»
این پژوهشگر میافزاید: « ما حتی یک سد در ایران نداریم که در آن چرخه کامل مدیریت آب شامل شبکه های دقیق توزیع آب در پایین دست بعلاوه رعایت حقابه های زیست محیطی رودخانه تا نقطه خروجی مانند تالاب و دریاچه در ان به طور جامع و کامل اجرا شده باشد.»
معتق در توضیح این نکته میگوید: «در احداث سدها حداقل باید مسایل بالادست سد و آبخیزداری متناسب با استاندارهای خود ایران به صورت کامل اجرا شده باشد و برنامهای برای حل مشکلات و معضلات عدیده پایین دست سدها در نظر گرفته شود. خشک شدن تالابها و دریاچهها در محدوده پایین دست سد، آلودگی های خطرناک محیط زیستی ناشی از ورود فاضلاب های صنعتی، شهری و بیمارستانی در پایین دست رودها مانند آنچه در گیلان و مازندران اتفاق میافتد، و همچنین خشک تر شدن و نفوذ ناپذیرتر شدن خاک بخاطر توسعه کشاورزی و صنعتی در پایین دست سدها که خود منجر به افزایش خطر سیل میشود از جمله معضلات مهم پایین دست سد ها ی بزرگ به شمار میرود.
ما الگویی نداریم که همه این مسایل در آن به صورت تمام و کمال دیده شده باشد.»
حوزههای آبخیز را ساماندهی کنیم
پیشنهاد این استاد دانشگاه این است که «در فقدان چنین الگویی انتظار میرود الویت ساماندهی حوزه های آبخیز و تکمیل چرخه مدیریت آب همین سدهای موجود باشد. باید برنامه ریزی شود تا بر اساس آن بتوانیم وضعیت حوزه های آبخیز بالا دست و وضعیت محیط زیستی پایین دست سدها را مدیریت و ساماندهی کرده و بهبود ببخشیم تا بتوانیم شرایط بهتری را چه از نظر زندگی و چه از نظر محیط زیستی و حتی کاهش بلایای طبیعی برای مردم پاییندست به دست آوریم.»
معتق تاکید کرد: «در نبود چنین برنامهای ساخت سدهای جدید با هر دلیلی، حالا این دلایل میخواهد تامین آب آشامیدنی باشد یا کنترل سیلاب و مواردی از این دست نمیتواند در بلندمدت به برطرف کردن چالش مدیریت آب در ایران کمک کند، حتی چه بسا میتواند چالشها و مشکلات را بیشتر و شدیدتر کند.»
به دنبال جاری شدن سیل اخیر در استانهای مختلف ایران برخی اعلام کردند که نیاز است سدهای تازهای در کشور ساخته شود. این ادعا از جانب برخی کارشناسان و استادان دانشگاه با نقدهایی جدی همراه شد.
بیشتر بخوانید:علی میرچی، استاد دانشگاه: از آب گلآلود سیل اخیر برای سدسازی بی رویه ماهی نگیرید