به نظر میرسد اعتراضات اخیر در ایران ریشه در مشکلات اقتصادی داشته باشد که معیشت اقشار متوسط و کم درآمد را با دشواری روبرو کرده است. اما چه عامل خارجی در ایجاد این مشکلات تاثیرگذار بوده است؟
آگهیاعتراضات اخیر علیه وضعیت اقتصادی در ایران در حالی روی میدهد که تهران با مسائل مختلف بین المللی در منطقه و جهان روبرو است.
از سویی ایران مهمترین حامی دولت سوریه به حساب میآید و تاثیرگذاری غیرقابل انکاری در سرنوشت این کشور و سرکوب مخالفان دولت دمشق دارد.
هزینههای جنگ سرد ایران و عربستان
از زمان آغاز بحران سوریه، این کشور به صحنه رویاروی و «جنگ نیابتی» ایران و عربستان تبدیل شد و روابط دو کشور بزرگ منطقه را با بحران تازهای روبرو مواجه کرد.
این تنشها به سرعت به یمن نیز کشیده شد. همزمان با تشدید بحران در سوریه و حضور نظامیان ایران در این کشور، نیروهای مورد حمایت تهران در سوی دیگر شبه جزیره عربستان، پایتخت یمن را اشغال کردند و به سرعت قدرت خود را در این کشور استراتژیک گسترش دادند.
این پیشروی آنچنان برق آسا بود که زنگ خطر را برای عربستان به صدا درآورد. یمن یکی از دو کشور ساحلی باب المندب است، تنگهای که دریای سرخ را به اقیانوس هند متصل میکند و یکی از دو مسیر اصلی حمل و نقل دریایی عربستان سعودی به حساب میآید.
از سوی دیگر یمن با عربستان مرز زمینی مشترک دارد، به همین دلیل هرگونه بیثباتی در این کشور میتواند امنیت عربستان را به طور مستقیم تهدید کند.
در چنین فضایی ریاض حضور نیروهای نزدیک به ایران در یمن را تهدید بسیار بزرگی برای خود میداند. به همین دلیل در مارس ۲۰۱۵ عملیت نظامی را علیه حوثیهای یمن آغاز شد، عملیاتی که پس از گذشت نزدیک به سه سال و قربانی شدن صدها هزار نفر به اهدافش نرسید.
در طول این سالها ایران و عربستان برای برتری ژئوپلیتیک و پیروزی بر یکدیگر از هیچ هزینهای دریغ نکردند. همزمان، پایین آمدن قیمت نفت، اقتصاد هر دو کشور تولید کننده را با بحران مواجه کرد. ریاض ناچار شد تا برنامه اصلاحات اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت را در اولویت قرار دهد. ایران نیز روند مشابهی را در پیش گرفت اما تحریمهای بینالمللی و مجازاتهای اقتصادی یکجانبه آمریکا شرایط را برای تهران سخت کرد.
بیشتر بخوانید:
- شورای وزیران عربستان طرح رهایی از وابستگی به فروش نفت را بررسی می کند
- هشدار صندوق بینالمللی پول نسبت به چالشهای اقتصاد در ایران
- چهار نکتهای که باید درباره جنگ سرد ایران و عربستان بدانیم
برجام، اقتصاد ایران و بی اعتمادی بازار
در چنین شرایطی انتظار میرفت تا برجام و لغو تحریمها فشار اقتصادی را کاهش دهد، اما این اتفاق روی نداد، بلکه در مقابل هزینههای زندگی روبروز افزایش یافت. وحشت شرکتهای خارجی از تحریمهای یکجانبه آمریکا باعث شد تا عملا برجام و لغو تحریمهای سازمان ملل تاثیر محسوسی بر اقتصاد ایران نگذارد.
از سوی دیگر ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا شرایط را بیش از هر زمان دیگری برای تهران پیچیده کرد. با اینکه آمریکا هنوز از برجام خارج نشده اما عدم تایید پایبندی ایران به توافق هستهای توسط دونالد ترامپ بر تردیدها درباره حضور ایران در بازارهای جهانی و سرمایه گذاری خارجی افزود. در عمل حمایت طرفهای دیگر برجام و بویژه کشورهای اروپایی نتوانست تاثیر منفی اقدام رئیس جمهوری آمریکا بر اقتصاد ایران را کاهش دهد.
افزایش قیمت ارز در بازار ایران و عدم پیشرفت اقتصادی در دوران پسابرجام ایران را به سمت اجرای سیاست سختگیرانه اقتصادی برد. لایحه بودجه سال ۹۷ که در آن تلاش شده تا با افزایش قیمتها و کاهش هزینهها کسری بودجه را جبران کند نمونه بارز این سیاست است.
این موضوعی بود که علی خامنهای، رهبر ایران در پیام نوروزی سال ۹۶ بر آن تاکید کرد. وی «علاج» مشکلات اقتصادی کشور را «تولید داخلی و اشتغال جوانان» دانست و سال ۹۶ را سال «اقتصاد مقاومتی» نامید.
اما اعتراضات اخیر نشان میدهد که وضعیت اقتصادی اقشار متوسط و کم درآمد به مراتب شکنندهتر از آن است که بتواند ریاضت بیشتری را تحمل کند. در مجموع به نظر میرسد فشارهای اقتصادی که بخشی از آن ریشه در عوامل خارجی دارد بیش از هر زمان دیگری موجب ناخشنودی مردم شده است.
**بیشتر بخوانید: **