آگهیسفر ژنرال خلوصی آکار، رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه به تهران و دیدار وی با سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و توافق دو طرف بر گسترش همکاریهای نظامی و امنیتی، گمانهرنیها درباره احتمال نزدیک شدن مواضع دو کشور در بحران سوریه را دوچندان کرده است.
محمد باقری، عالیرتبهترین مقام نظامی ایران در این دیدار با تاکید مجدد بر مخالفت کامل تهران و آنکارا با همهپرسی استقلال کردستان عراق گفت: «در رابطه با توفیقاتی که ارتشهای عراق و سوریه در مقابله با داعش و در رابطه با آزادسازی سرزمینهای اشغال شده داشتند، مذاکره کردیم؛ انشاالله بتوانیم کمک کنیم تا هر دو کشور به امنیت برسند.»
در همین حال به گزارش ایسنا، رییس جمهور ایران نیز عصر دوشنبه با ژنرال آکار دیدار کرده است. حسن روحانی در این گفتگو ضمن استقبال از گسترش و تقویت همکاریهای دفاعی تهران – آنکارا بر همکاری مشترک دو کشور در جهت تحکیم امنیت منطقه تاکید کرد. آقای روحانی در این دیدار از ایران و ترکیه بعنوان لنگرهای ثبات منطقه یاد کرد و افزود: « ایران و ترکیه بعنوان دو کشور مهم و لنگر ثبات در منطقه، هرگاه در کنار هم باشند، تأثیرگذاری و نقش آفرینی بهتری در راستای حل و فصل مسایل منطقهای خواهند داشت.»
بهار عربی، بحران سوریه: روابط تهران و آنکارا تیره میشود
ایران و ترکیه از زمان آغاز بحران سیاسی در سوریه در سال ۲۰۱۱ و پس از آن، آغاز جنگ داخلی در این کشور، مواضع متضادی در پیش گرفتند. در حالی که ترکیه تحت حاکمیت رجب طیب اردوغان از آغاز بحران خواستار کنارهگیری فوری و بیقید و شرط بشار اسد از قدرت شد، ایران به عنوان بزرگتترین قدرت حامی حکومت سوریه، از اعطای کمکهای مالی و نظامی و اعزام نیرو و «مستشار» و جنگجوی نظامی به این کشور دریغ نکرد. در حالی که ترکیه میزبان گروههای متنوع اپوزیسیون سوری بود و سخاوتمندانه از شورشیان مسلح این کشور با عنوان «ارتش آزاد» حمایت میکرد و عملا گذرگاهی برای پیوستن جهادگرایان به گروههای تندروی اسلامی اعم از داعش و جبههالنصره شده بود، تهران علاوه بر سازماندهی نیروهای «مقاومت ملی سوریه» گردانهای شیعی غیر ایرانی فاطمیون و زینبیون را به سوریه اعزام میکرد.
در عرصه «جنگ نرم» رسانههای رسمی ایران در سالهای گذشته، ترکیه را همراه با عربستان سعودی و قطر در زمره حامیان «گروههای تروریستی» در سوریه توصیف میکردند. در مقابل، نشست سران سازمان همکاریهای اسلامی در استانبول هم ایران را به دلیل حمایت از «گروه تروریستی» حزبالله لبنان و مواضع تهران در قبال بحران سوریه به شدت محکوم کرد.
با این حال، به نظر میرسد اختلاف سالهای گذشته ایران و ترکیه منشا عمیقتری از بحران سوریه داشت. از زمان وقوع ناآرامیهای گسترده در جمهوریهای عربی – که در آن زمان به بهار عرب مشهور شد- ترکیه، برعکس ایران بهعنوان یک مدل موفق از اسلام سیاسی مورد توجه سیاستمداران انقلابهای عربی قرار گرفت. ایدههای نسل جوان رهبران سازمانهای سیاسی نزدیک به اخوان المسلمین نظیر محمد مرسی و رشید غنوشی در مصر و تونس، به الگوی حکمرانی حزب عدالت و توسعه ترکیه بسیار نزدیکتر بود تا تجربه ۳۰ ساله جمهوری اسلامی ایران. شاید حمایت حماس از مخالفان بشار اسد و انتقال دفتر این سازمان از دمشق به دوحه و بهویژه اظهارات اسماعیل هنیه از رهبران حماس که رجب طیب اردوغان را نه تنها رهبر ترکیه، بلکه «رهبر جهان اسلام» خواند به بهترین شکلی برتری موقت مدل حکومت ترکیه نسبت به جمهوری اسلامی را در منطقه نشان دهد.
با این حال یکه تازی ترکیه در خاورمیانه دو سال بیشتر دوام نیاورد؛ سرنگونی محمد مرسی در مصر، عدم موفقیت شورشیان مسلح مورد حمایت ترکیه در میدان جنگ داخلی سوریه و سرانجام وقوع کودتای «نافرجام» در این کشور، نقش رجب طیب اردوغان و همراهان منطقهای «آکپ» را به شدت کاهش داد.
از روژآوا تا اقلیم: کردهای عراق متحدان مطیع اردوغان نبودند
در سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ و در زمانی که مقاومت کوبانی در برابر داعش به خبر اول بسیاری از رسانههای جهان بدل شده بود، آنکارا برای جلوگیری از قدرت گرفتن گریلاهای «یپگ» (یگانهای مدافع خلق) در مرزهای خود با سوریه، تصمیم گرفت تا پیشمرگههای اقلیم را از خاک خود به میدان نبرد در روژآوا (منطقه کردنشین و عملا خودمختار در شمال سوریه) اعزام کند. با این حال حضور پر سر و صدای پیشمرگههای کردستان عراق هم نتواست از گسترش نفوذ حزب کردی دموکراتیک سوریه – که از احزاب نزدیک (پکاکا) به شمار میرود- کم کند.
ترکیه قدرت گرفتن، خودمختاری و استقلال کردها در مرزهای خود در عراق و سوریه را نمیپذیرد. حتی آتشبس و گفتوگوهای صلح میان ترکیه و حزب کارگران کردستان ترکیه (پکاکا) هم نتوانست چالش تاریخی میان این آنکارا و کردهای ساکن ترکیه را کاهش دهد.
مذاکرات آستانه: نزدیکی مثمرِ ثمر ترکیه به ایران و روسیه
جنگ داخلی سوریه، آنگونه که بسیاری از سیاستمداران و روزنامهنگاران انتظار داشتند، با سقوط فوری بشار اسد به پایان نرسید. ترکیه بهعنوان یکی از بازیگران عمده این جنگ در ماههای گذشته و بهویژه از زمان تیره شدن روابط آنکارا با اتحادیه اروپا به قدرتهای غیر غربی این بحران، یعنی ایران و روسیه نزدیک شده است. برگزاری نشستهای آستانه و توافق طرفها بر ایجاد مناطق کاهش تنش در میدانهای درگیری در سوریه، از نتایج رویکرد جدید ترکیه به بحران سوریه به شمار میرود. برخلاف توافقهای پیشین میان آمریکا و روسیه برای اعلام آتشبسهای موقت هرگز به اندازه تصمیمات آستانه دوام نیاورده بود. همانطور که ایران در این مذاکرات، نقش هماهنگ کننده با دولت سوریه را دارد، ترکیه هم مواضع گروههای مسلح مخالف را یکسان و تعدیل میکند و بر اجرای تعهدات آنان نظارت دارد.
اما اعلام استقلال کردستان عراق نقطهای است که در ماههای گذشته تهران و آنکارا را با وجود تمام اختلافها و رقابتها بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کرده است. به نظر میرسد چالش کردستان عراق و نگرانی رشد تمایلات استقلالطلبانه برای هر دو کشور آنچنان جدی شده که جمهوری اسلامی ایران و اسلامگرایان «معتدل» ترکیه بتوانند برای حل بحران سوریه با یکدیگر کنار بیایند. از قرار معلوم تهران، مسکو و آنکارا برای گسیل رسمی نیروهای نظامی سه کشور برای ضمانت اجرای آتشبس در مناطق عاری از تنش توافق کرده اند. چند روز پیش از انتشار این گزارش، ترکیه نخستین واحدهای پلیس نظامی خود را به استان ادلب، مرکز تجمع شورشیان سوریه اعزام کرد.