آگهیچه اتفاقی برای قطر افتاد؟
عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و بحرین روز دوشنبه ۵ ژوئن اعلام کردند که روابط خود را با قطر قطع میکنند. چند ساعت بعد از آن دولت به رسمیت شناخته شده یمن در سطح بینالمللی و نیز دولت مستقر در شرق لیبی که دارای قلمرو محدودی در این منطقه است، از این اقدام پیروی کردند. مالدیو نیز اعلام کرد که روابط خود را با این شیخ نشین حاشیه خلیج فارس قطع میکند.
عربستان سعودی اعلام کرد که قصد دارد مرزهای زمینی، دریایی و هوایی خود با شبه جزیره قطر را ببندد. عربستان، امارات متحده عربی و بحرین به اتباع قطری دو هفته و به دیپلماتهای این کشور تنها ۴۸ ساعت فرصت دادند تا خاک این کشورها را ترک کنند.
قطع روابط با قطر؛ چرا؟
عربستان در توضیح تصمیم خود اعلام کرد که قطر به «مأمنی برای گروههای تروریست و فرقههای گوناگون» از جمله اخوان المسلمین، القاعده، داعش و گروههای مورد حمایت ایران تبدیل شده که هدفشان «بیثبات کردن منطقه» است.
پیشینه
تنش میان کشورهای عرب همسایه قطر در خلیج فارس که هر یک برای به دست گرفتن رهبری منطقه تلاش و مبارزه میکنند در سال های اخیر بالا گرفته است. از زمان آغاز شورشهای موسوم به بهار عرب در خاورمیانه در سال ۲۰۱۱، قطر بر خلاف عربستان و امارات همواره از حرکتهای اسلامگرایانه حمایت کرده و توصیه به برقراری روابط با ایران، رقیب دیرینه عربستان کرده است.
ایران و عربستان سعودی در سلسله نبردهای منطقهای در جنگ نیابتی هستند و این رقابت خود باعث افزایش تنش حاضر در منطقه است. سفر دونالد ترامپ به منطقه و اتهامی که او در جریان این سفر به ایران وارد کرد، خود جرقهای برای آغاز بحران بود. برخی تحلیلگران بر این باورند که آمریکا باعث تحریک کشورهای حوزه خلیج فارس شده و پس از آن عربستان رهبری ائتلاف ضد قطری را در دست گرفته تا این کشور را به صف خود در آورد.
کشورهای درگیر تنش از نظر قدرت نظامی و نفوذ چه تناسبی با یکدیگر دارند؟
قطر یکی از کوچکترین ارتشهای منطقه را دارد. بودجه نظامی ۱.۹ میلیارد دلاری آن تنها ۳.۴ درصد بودجه نظامی ۵۶.۷ میلیارد دلاری عربستان است و استعداد نفرات، تانکها و هواپیماهای جنگیاش از امارات و بحرین هم کمتر است. در عین حال پایگاه فرماندهی ده هزار مأمور نظامی آمریکایی در این کشور قرار دارد.
شبکه تلویزیونی الجزیره که مرکز آن در دوحه است و نفوذ ویژهای در کشورهای دیگر دارد، یکی از امتیازات مهم برای قطر به شمار میرود. در ماه گذشته پس از آن که امیر قطر از ایران ستایش کرد، چهار کشور عربی دسترسی به این شبکه تلویزیونی را مسدود کردند. قطر اعلام کرد که هکرها به وبسایت خبرگزاری رسمی این کشور نفوذ کرده و جملات نقل شده از امیر این کشور را دستکاری کردهاند.
قطر چه میگوید؟
قطر میگوید قربانی حقههای کثیفی است که برای تخریب وجههاش نزد دولت واشنگتن طراحی شدهاند. دولت قطر در بیانیه ای مینویسد:
آگهی«وزارت خارجه قطر شگفتی و تأسف شدید خود را از تصمیم پادشاهی عربستان سعودی، امارات متحده عربی و پادشاهی بحرین مبنی بر بستن مرزهای زمینی و هوایی و سرسختی دیپلماتیک در قبال دولت قطر اعلام داشته و یادآور میشود که این اقدامات توجیهی نداشته و تنها بر اساس ادعاهای نادرست شکل گرفته است. دولت قطر مورد هجوم انبوهی از دروغ واقع شده که خبر از ارادهای پنهان برای تخریب آن میدهد.»
پیامدهای کوتاه مدت این اقدامات چیست؟
نخستین تأثیر این سیاست بر روی سفرهای هوایی در منطقه بود: شرکت هواپیمایی قطر که یکی از بزرگترین ناوگانهای دورپرواز منطقه را در اختیار دارد، اعلام کرد که تمام پروازهای خود به عربستان سعودی را به حال تعلیق در آورده است؛ هواپیمایی الاتحاد ابوظبی اعلام کرد که تا اطلاع بعدی تمام پروازهای خود به مقصد قطر را به حال تعلیق در میآورد؛ هواپیمایی امارات اعلام کرد از روز سهشنبه پروازهای خود به مقبصد دوحه را متوقف میکند و شرکت هواپیمایی ارزان قیمت فلای دبی نیز گفت که از روز سهشنبه پروازهای خود به مقصد و از مبدأ دوحه را انجام نمیدهد.
بلافاصله ارزش سهام در بورس قطر ۸ درصد سقوط کرد و بیم آن میرفت که با بسته شدن راه زمینی دسترسی به داخل کشور و قطع واردات، مردم با کمبود مواد غذایی حیاتی روبرو شوند. قطر از راه زمینی تنها از طریق نوار مرزی باریکی به شبه جزیره عربستان وصل شده و از راه دریایی در آن سوی خلیج فارس به ایران دسترسی دارد. چند کشور ازجمله ایران و ترکیه با هواپیما به قطر مواد غذایی فرستادند.
آگهیاین شرایط چه تأثیری بر قیمت نفت میگذارد؟
قیمت نفت معمولا با تنشهای ژئوپولیتیک و هر گونه تغییری در چشم انداز تولید دستخوش تغییر میشود. صبح روز دوشنبه با آن که هنوز معلوم نبود دعوای منطقهای چه تأثیری بر عرضه میگذارد، معاملهکنندگان نفتی سریعا قیمت نفت خام را بالا بردند اما سود فروشندگان چندان پایدار نبود. قیمت هر بشکه نفت برنت با حدود یک دلار افزایش به بیش از ۵۰ دلار رسید و سپس تا ۴۹.۶۴ دلار پایین آمد.
عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر هر سه عضو اوپک هستند. عربستان به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت جهان در عمل رهبری کشورهای صادرکننده این محصول را در اختیار دارد، در حالی که قطر یکی از کوچکترین تولیدکنندگان عضو اوپک است. اعضا اوپک اخیرا توافق کردند که تولید نفت را متوقف کنند تا قیمت ثبات پیدا کند. برخی سرمایهگذاران بزرگ نگران آن بودند که دعوا با قطر این تصمیم اعضا اوپک را تغییر دهد. در عین حال افزایش تولید نفت در آمریکا موازنهای در این زمینه ایجاد کرد.
آگهیاین شرایط سیاسی نگرانیهایی را نیز از نظر تأثیر بر بازار گاز طبیعی یا ال ان جی به وجود آورده است. قطر بزرگترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان است و مصر و امارات متحده عربی عمدهترین مشتریان آن به حساب میآیند. از آنجا که عربستان، امارات، مصر و بحرین همه راههای ترانسپورت خود با قطر را مسدود کردهاند، این کشور تنها میتواند نفت و گاز خود را با کشتی و از راه دریا به کشورهای دیگر بفرستد.
افزایش فشارها با اعمال تحریم های جدید
عربستان سعودی و کشورهای هم پیمانش در موضوع بحران قطر، کمتر از یک هفته پس از قطع روابط تجاری و دیپلماتیک، نام ۱۲ سازمان و ۵۹ نفر را به علت همکاری با قطر در فهرست تحریمهای خود اضافه کردند.
بحرین، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی علت اعلام فهرست جدید تحریم ها را «نقض مداوم تعهدات از سوی مقامات قطری» خواندند.
مصر نیز بطور جداگانه از شورای امنیت سازمان ملل درخواست کرد تا درباره پرداخت مبلغی بیش از ۱ میلیارد دلار از سوی دولت قطر به گروههای تروریستی در عراق برای آزادی شهروندان به گروگان گرفته شدۀ این کشور تحقیق کند؛ اقدامی که به گفته مصر نقض تحریمهای سازمان ملل محسوب می شد.
آگهیدولت مصر همچنین در دومین هفته تحریم ها با مسدود کردن برخی پایگاههای خبری ایران و قطر و ترکیه دسترسی کاربران مصری را به اطلاعات این وبسایتها ناممکن کرد. قاهره دلیل این اقدام را انتشار اتهامات، اخبار دروغ، تفرقهانگیز علیه مصر در این سایتها اعلام کرده است.
واکنش قطر به تحریم ها
دولت قطر در واکنش، با رد اتهامات وارده طی بیانیه ای اعلام کرد: «ما در منطقه در موضوع حمله به ریشههای تروریسم پیشرو بوده ایم. ما با افزایش امید در جوانان از طریق کارآفرینی برای آنها، با جایگزین کردن قلم به جای سلاح، با آموزش صدها هزار پناهجوی سوری و با تامین بودجه برنامههای جوامع محلی در سراسر جهان سعی کرده ایم افراط گرایی را به چالش بکشیم.»
وزیر خارجه قطر گفت که قطر کشوری مستقل است و این حق را دارد تا از گروههایی همچون اخوان المسلمین حمایت کند؛ حتی با وجود این حقیقت که همسایگان قطر این گروهها را تهدیدی برای حکومتهای موروثی خود می دانند.
آگهیقطر همچنین یکشنبه ۱۸ ژوئن اعلام کرد با وجود انزوای اقتصادی بوجود آمده، ارسال گاز به امارات متحده عربی را قطع نخواهد کرد.
شرکت نفت و گاز دولتی قطر موسوم به «قطر پترولیوم» اعلام کرد که دوحه شیرهای گاز طبیعی خود را به روی «برادرانش» نخواهد بست و با وجود آنکه در توافقنامه پروژه خط لوله گازی قطر و امارات متحده عربی موسوم به «پروژه دلفین» ماده ای در زمینه موضوعات اضطراری و حوادث غیرقابل پیش بینی جود دارد اما قطر ارسال گاز به امارات را قطع نخواهد کرد.
قطر بر اساس این توافقنامه روزانه حدود ۲ میلیارد فوت مکعب گاز به امارات متحده عربی صادر می کند.
حمایتهای ایران، ترکیه و عمان از قطر
آگهیایران و ترکیه میگویند که معتقد به حل بحران قطر از طریق گفتگو هستند.
ایران و ترکیه در روزهای اخیر اقدام به ارسال محموله های مواد غذایی به قطر کردند. کمتر از یک هفته پس از آغاز انزوا و محاصره اقتصادی قطر، ایران پنج فروند هواپیما را که هر کدام حامل ۹۰ تن مواد غذایی بودند، به قطر فرستاد. سخنگوی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد ایران تا زمانی که قطر درخواست کند به این کشور کمک خواهد کرد. همچنین از طریق بندر دیّر ۳۵۰ تن مواد غذایی به وسیله سه فروند شناور باری کوچک به قطر فرستاده شد.
هواپیماهای قطری نیز با آغاز ممنوعیت استفاده از حریم هوایی کشورهای تحریم کننده، از آسمان ایران برای ادامه فعالیتهایشان استفاده کردند. به گفته مقامات ایران از زمان آغاز تحریم قطر، روزانه حدود ۱۰۰ هواپیمای قطری بیش از گذشته از ایران میگذرند و عبور پروازهای بینالمللی از آسمان ایران ۱۷ درصد رشد داشته است.
قطر همچنین اعلام کرد که هفتهای سه بار از طریق بندرهای عمان به دوحه غذا ارسال میشود. این اقدام قطر برای دور زدن تحریم غذایی کشورهای عربی خلیج فارس است.
آگهیدر کنار ارسال مواد غذایی، پارلمان و دولت ترکیه نیز طرح اعزام نیروی نظامی به قطر را تصویب و لازمالاجرا اعلام کردند. بر این اساس اولین گروه از سربازان ترکیه وارد خاک قطر شده و یکشنبه ۱۸ ژوئن اولین مرحله از آموزش های خود را در پایگاه «طارق بن زیاد» این کشور آغاز کردند.
این تمرینات نظامی بخشی از توافق دو کشور با هدف تقویت توانایی های دفاعی است و بنا بر اعلام دولت قطر برای دوره بلند مدتی برنامه ریزی شده است.
اولین پایگاه نظامی ترکیه در خلیج فارس در کشور قطر قرار دارد و پیش از آغاز بحران کنونی ۱۵۰ سرباز ترک در آن مستقر بودند.
خرید جنگنده های اف-۱۵ از آمریکا
آگهیایالات متحده آمریکا که پیش از آغاز بحران قطر قرارداد تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری با عربستان سعودی امضا کرده بود، با آغاز این بحران، قراردادی به ارزش ۱۲ میلیارد دلار را نیز برای فروش ۳۶ فروند جت جنگده با قطر امضا کرد.
این معامله تسلیحاتی با وجود آن انجام شد که دونالد ترامپ بارها قطر را به دلیل حمایت از تروریسم مورد انتقاد قرار داده بود.
واکنش های بین المللی به بحران قطر
سازمان عفو بینالملل میگوید سیاستهای عربستان سعودی، بحرین و امارات متحده عربی در جریان بحران قطر، خانوادهها را از یکدیگر جدا کرده و معیشت و آموزش هزاران تن از ساکنان حوزه خلیج فارس را نابود میکند.
به گفته عفو بینالملل به نقل از کمیته ملی حقوق بشر قطر، بیش از یازده هزار تبعه بحرین، عربستان و امارات در قطر زندگی میکنند. شمار زیادی قطری نیز در این سه کشور سکونت دارند و زندگی همه این افراد تحت تاثیر تصمیمات اخیر قرار گرفته است.
آگهیآنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در اولین هفته آغاز این بحران از ایران، ترکیه و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس خواست تا برای حل بحران قطر کمک کنند. اظهارات خانم مرکل ساعتی پس از آن ایراد شد که دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا قطر را به حمایت و پشتیبانی از تروریسم «در سطحی بالا» متهم کرده بود.
زیگمار گابریل، وزیر خارجه آلمان هم که با وزرای دو کشور قطر و عربستان سعودی دیدارهای جداگانه ای داشت، از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس خواست تا به تحریمهای زمینی و هوایی تحمیل شده بر قطر پایان دهند.
او از تمام طرفهای درگیر خواست از دامن زدن بیشتر به این بحران جلوگیری کنند. او هشدار داد که اختلاف نظر میان کشورهای حاشیه خلیج فارس می تواند ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا علیه داعش را تضعیف کند. او همچنین تاکید کرد که آلمان طرفدار سیاست «رویارویی مستقیم» با ایران نیست.
وزیر خارجه آلمان همچنین در جریان گفتگو با نشریه آلمانی «Handelsblatt» به انتقاد از سیاستهای دونالد ترامپ در خاورمیانه پرداخت و رئیس جمهور آمریکا را متهم کرد که به درگیری ها در خاورمیانه دامن می زند. به گفته آقای گابریل ایالات متحده آمریکا بطور خطرناکی در حال افزایش تنش در منطقه خلیج فارس و ایجاد یک مسابقه تسلیحاتی جدید میان همسایگان در این منطقه است.
وزیر خارجه آلمان در این مصاحبه افزود: «قراردادهای عظیم تسلیحاتی که دونالد ترامپ به تازگی در خلیج فارس امضا کرد، خطر مبتلا شدن به یک کهکشان مارپیچی جدید در فروش اسلحه را افزایش می دهد. این سیاست کاملا اشتباه است و قطعا سیاست آلمان نیست. من نسبت به تشدید چشمگیر این تنش ها و پیامدهای آن برای کل منطقه بسیار نگرانم.»
آگهیپاکستان از آمادگی خود برای میانجیگری با هدف پایان دادن به مناقشه میان کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس خبر داده است. کشور کویت نیز در بحران قطر وارد عمل شده و با میانجیگری در پی پایان دادن به تنش موجود است.
بریتانیا که حدود ۳۰ درصد از گاز طبیعی خود را از قطر وارد می کند، از کشورهای حاشیه خلیج فارس خصوصا عربستان سعودی خواست تا به محاصره و تحریم قطر پایان دهند.
شروط و ضربالاجل عربستان و متحدانش برای قطر
عربستان سعودی، امارات عربی متحده، مصر و بحرین در ۲۳ ژوئن، فهرست سیزدگانه درخواستهای خود از قطر را بعنوان پیششرط عادیسازی روابط خود با این کشور اعلام کردند. قطع حمایت از اخوان المسلمین، تعطیلی شبکه الجزیره، کاهش سطح روابط با ایران و تعطیلی پایگاه نظامی ترکیه در خاک قطر از جمله شرایط تعیین شده ریاض و متحدانش برای عادی سازی روابط خود با دوحه است. از دیگر خواستهای آنها میتوان موارد زیر را برشمرد:
آگهی- توقف سیاست اعطای تابعیت به شهروندان چهار کشور در جهت دخالت در امور داخلی آن کشورها
- تحویل همه اشخاص حقیقی که توسط چهار کشور متهم به تروریسم هستند
- توقف حمایت مالی از افراط گرایانی که توسط آمریکا به عنوان گروه های تروریستی معرفی شده اند
- ارائه اطلاعات دقیق مربوط به حمایت مالی از شخصیتهای سیاسی اپوزیسیون در عربستان سعودی و دیگر کشورها
- همسویی با شورای همکاری خلیج فارس در زمینه های سیاسی، اقتصادی و دیگر زمینه ها
- توقف حمایت مالی از شبکه های الجزیره، چشم خاورمیانه و شبکه عربی ۲۱
- پرداخت مبالغ نامشخصی غرامت
تمدید مهلت تعیین شده برای قطر
با پایان ضرب الاجل ده روزه برای قطر، ریاض و متحدانش به میانجیگری کویت روز دوشنبه سوم ژوییه، این مهلت را ۴۸ ساعت دیگر تمدید کردند، با این هدف که دوحه شروط آنها را بپذیرد.