آگهیسازمان برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) در تازهترین گزارش خود آورده است که ایران در سال ۲۰۱۴ میلادی در رتبه شصت و نهم «توسعه انسانی» قرار داشته و مردم این کشور از صفر تا ۱۰، رتبه چهار و هفت دهم درصد را در شاخص «رضایت از زندگی» دارا هستند. بر این اساس، ایران در میان ۱۵۴ کشور از نظر شاخص رضایت شهروندان از زندگی در جایگاه ۱۰۷ قرار دارد.
شاخص توسعه انسانی ایران ۷۶۶/ ۰ گزارش شده که نسبت به سال ۲۰۱۳ میلادی، ۰۰۲/ ۰ رشد داشته است. در گزارش این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد که مروری بر آمار سال گذشته میلادی دارد و با نام «توسعه انسانی ۲۰۱۵» منتشر شده است می خوانیم که رضایت از کیفیت خدمات درمانی در ایران ۴۴ درصد است و تنها ۲۴ درصد موافق کار و فعالیت داوطلبانه اند. همچنین ۲۴ درصد از پرسششوندگان از بازار کار محلی ابراز رضایت کرده اند.
ترکیه در همسایگی ایران اگرچه دو رتبه پائین تر از ایران در فهرست توسعه انسانی ایستاده ولی رتبه ۶ /۵ را در رضایتمندی شهروندان از زندگی دارا است. همچنین ۶۰ درصد از شهروندان «حس امنیت» داشته و ۷۱ درصد نیز از کیفیت خدمات درمانی ابراز رضایت کرده اند.
این آمار درخصوص امارات متحده عربی که در رتبه ۴۱ توسعه انسانی است تفاوت قابل توجهی با ایران و ترکیه دارد. ۸۴ درصد شهروندان امارات متحده عربی از کیفیت خدمات درمانی رضایت داشته، ۹۰ درصد «احساس امنیت» میکنند و «رضایت از زندگی» نیز شش و شش دهم درصد است.
از حسین قاضیان، جامعهشناس پرسیدیم که منظور از توسعه انسانی چیست؟ وی این مفهوم را «شاخصی ترکیبی» عنوان کرد که در دهههای اخیر درست شده است. آقای قاضیان میگوید: «هدف، جبران نارسایی شاخصهای سنتی توسعه بوده است. مهمترین آن شاخصهای سنتی تولید ناخالص ملی یا درآمد سرانه است. به دلیل اینکه این شاخص همه ابعاد توسعه را پوشش نمیداد، شاخصی را درست کردهاند که در کنار درآمد سرانه؛ قدرت خرید، تحصیلات و بهداشت را نیز در نظر می گیرد. حاصل ترکیب این سه شاخص، شاخص توسعه انسانی است که بین صفر تا یک بوده و هرچقدر کشوری به یک نزدیکتر باشد از میزان شاخص توسعه انسانی بالاتری برخوردار است.»
آمار مفقود در گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۵
رتبه ۶۹ ایران سبب شده تا این کشور در گزارش سازمان برنامه توسعه ملل متحد، در بخش دوم جدول رتبهبندی، یعنی میان کشورهای با «توسعه انسانی بالا» قرار گیرد، این در حالی است که شاخص توسعه انسانی ایران ۷۶۶ /۰ است.
این جامعهشناس در ادامه گفتوگو با یورونیوز یادآور میشود که «رتبه توسعه انسانی» با «شاخص توسعه» متفاوت است و میافزاید: «بالا و پایین رفتن رتبهها لزوما تعیین کننده بهتر شدن وضعیت نیست. چراکه باید وضعیت دیگر کشورها نیز همزمان بررسی شود. این رتبهبندی شبیه به رتبهبندی فیفا است. ممکن است در دورهای مسابقه ندهیم ولی رتبه ما بالاتر رود چراکه آن کشورهایی که مسابقه دادهاند باختهاند. یعنی در این مثال، وضعیت فوتبال ما تغییری نکرده ولی به دلیل بدترشدن وضع دیگران، رتبه بالاتری یافتهایم.»
بالاترین شاخص توسعه انسانی با ۹۴۴/ ۰ به نروژ تعلق دارد. این شاخص در امارات متحده عربی ۸۳۵/ ۰ و در ترکیه ۷۶۱/ ۰ است.
در این گزارش در خصوص ایران، به شاخصهای «احساس امنیت»، «آزادی انتخاب»، «اعتماد به دولت» و «اطمینان به دستگاه قضائی» پاسخی داده نشده است. آقای قاضیان ضمن اشاره به اینکه این موارد به موضوع توسعه انسانی مرتبط نیست و صرفا اطلاعات اضافهای است که در این گزارشها به آن پرداخته میشود، میگوید: «ایران مایل نیست که این اطلاعات به صورت آزادانه گردش داشته باشد و احتمالا نارضایتی یا بیاعتمادی مردم نسبت به بخشهایی از حکومت مشخص شود. بنابراین اجازه چنین تحقیقاتی نمیدهد و اگر تحقیقی از این دست صورت بگیرد، معمولا نتیجهاش منتشر نمیشود و محرمانه است. در نتیجه نهادهای بینالمللی هم از آن مطلع نمیشوند.»
از آقای قاضیان پرسیدیم که نهادهایی مانند سازمان برنامه توسعه ملل متحد چگونه به آمار ارایه شده از سوی دولتها اعتماد میکنند؟ این کارشناس نظرسنجی و آمار پاسخ داد: «فرض ناگفته این است که هر کشوری تقریبا تا یک اندازه ممکن است آمار نادرست ارایه کند. بنابراین میزان نادرستی آمار امسال ممکن است با میزان نادرستی آمار ۱۰ سال پیش فرقی نداشته باشد، پس خود این آمارها قابل مقایسهاند و به این ترتیب روندها را میتوان تشخیص داد.»
وی در پایان خاطرنشان کرد: «در صورت نیاز، متخصصان میتوانند برخی از این آمارها را چک کنند. برای نمونه درخصوص امید به زندگی، از روی آمار سرشماری قابل محاسبه است و همین طور درخصوص میزان تحصیل که آمارهای زیادی در ایران تولید میشود. در مورد درآمد ناخالص ملی هم تا حد زیادی روشن است و این سه را چندان متقلبانه نمی توان گزارش کرد.»