هر ساله میلیونها تن از شیعیان در ماه محرم مراسم عزاداری برگزار میکنند. عزاداری تاسوعا و عاشورا و همچنین اربعین، به مهمترین شاخصهای شناخت مذهب تشیع در سراسر جهان بدل شده است.
برپایی این مراسم مذهبی در طول تاریخ با دگرگونی، نوآوری و محدودیتهایی همراه بوده است. در سالهای اخیر به ویژه در ایران، تغییر در موسیقی و اشکال سنتی عزاداری از سوی نسلهای جوانتر، واکنشهای متفاوت و بعضاً متضاد مسئولان دولتی و بخشهای دیگر جامعه را برانگیخته است. از دیگر سو، مقامهای بالای دولتی و برخی از چهرههای مذهبی سعی میکنند تا قسمتی از رسوم این مناسک، از جمله قمهزنی را از مراسم عاشورا حذف کنند.
در سی و هشتمین برنامه همراه با یورونیوز، دیدگاههای شما را درباره این موضوع با حسن فرشتیان، حقوقدان، اسلام شناس و کارشناس مسائل مذهبی در میان گذاشتیم.
آقای فرشتیان در گفتگو با یورونیوز گفت: «هر مراسمی که در یک مکانی آغاز می شود، نمی تواند در تاریخ آن کشور بدون ریشه باشد. مراسم عزاداری محرم انواع مختلف مانند زنجیر زنی، تکیه، تعزیه و ..دارد که هر کدام از این ها ریشه های خاص خود را دارند.»
وی معتقد است که اگر به طور کلی نگاه کنیم بخشی از این مراسم ریشه در فرهنگ ایرانی دارد. آقای فرشتیان در این باره گفت: «این مراسم چندان در بین عرب ها متداول نبوده است و بیشتر این مراسم مربوط به ایرانی ها می شود.»
آقای فرشتیان در عین حال افزود: «البته یک نظریه دیگر هم وجود دارد که مراسم عزاداری را برگرفته و کپی برداری شده از فرهنگ غرب (مسیحیت) می داند.»
این کارشناس مذهبی ساکن پاریس در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع اقلیت بودن و حذف بیشتر هویت اشاره کرد و گفت: «اقلیت ها معمولا تلاش می کنند تا هویت خود را در جوامع دیگر برجسته کنند. مثلا به تفاوت ایرانی های خارج از ایران با ایرانی های داخل کشور نگاه کنید. ایرانی های مقیم خارج وقتی در فرهنگ خارج قرار می گیرند، گاهی بازگشت آن ها به هویت ایرانی خود بسیار شدیدتر از ایرانی های داخل کشور است.»
وی افزود:«به طور مثال هم اکنون ایرانی های داخل تمایل و کشش به فرهنگ غرب دارند اما شاید ایرانی که در غرب به دنیا آمده باشد به دنبال فرهنگ شرقی باشد. برخی از این واکنش به خاطر اقلیت بودن است.»
وی این موضوع را به آئین های مذهب شیعه مرتبط دانست و گفت: «شیعه در طول تاریخ اقلیت بوده است و به هر بهانه تلاش می کند تا هویت خود را حفظ کند و آن را نمایش دهد.»
آقای فرشتیان به ابعاد سیاسی مراسم عزاداری محرم هم اشاره کرد و گفت: «در سال های ۱۳۵۷ و ۱۳۸۸ عاشورا تبدیل به یک تظاهرات سیاسی شد. در جوامعی که امکان تظاهرات و راهپیمایی محدود است و نمی توانید هر زمانی به خیابان بیایید و عقاید خود را بیان کنید، این مراسم می تواند شکل سیاسی به خود بگیرد.»
بخش دیگر این گفت و گو به تغییر مراسم عزاداری در طول تاریخ اختصاص داشت. این کارشناس مذهبی در این باره گفت: «در طول تاریخ این اتفاق ها رخ داده است. من فکر می کنم وقتی ابزار مدرن می آید، وقتی جوامع به سمت مدرن شدن پیش می روند، عزاداری های سنتی هم مدرن می شوند. این باعث نگرانی نیست. وقتی گوش نسل جوان به موسیقی دیگری عادت می کند، نمی توان این نوع مراسم را در ریتم سابق نگه داشت. این روند بسیار طبیعی است و جای نگرانی ندارد. اگر عاشورا بخواهد باقی بماند باید متحول شود.»
وی در عین حال نگرانی را جایی دانست که مراسم عزاداری از درون و محتوا خالی شود. وی افزود: «این بدین معناست در واقع اهداف عاشورا را فراموش کنیم.»
وی مقابله با مدهایی که به عنوان «مدهای محرم» شناخته می شوند را خارج از وظایف دولت ها و حکومت ها دانست و گفت: «دولت ها فقط می توانند در تعریف هنجارها و ناهنجارها در جامعه نقش داشته باشند.»
آقای فرشتیان با اشاره به اصل مراسم عاشورا گفت: «مراسم عاشورا و اربعین از جمله مراسمی است که مذهب تشیع را زنده نگه داشته است. عاشورا بخشی از هویت تشیع است و اگر بخواهیم آن را حذف کنیم، تشیع با مشکل روبرو می شود. بنابراین مراسم عاشورا باید همراه با مناسکی باشد. فرانسوی ها یک مثالی دارند که مناسک راهی برای رسیدن به اسطوره هاست. اگر این مناسک نبود قطعا واقعه عاشورا هم فراموش می شد.»