اُهود از عراق، احمد از اردن، آسما از مصر، به استانبول آمده اند و در این روز آفتابی، برای گردش در تنگۀ بسفر قایق سواری می کنند. البته هدف آنها از این سفر تنها توریستی نیست. آنها می خواهند از نزدیک، مکان ها، افراد و آنچه در سریال های تلویزیونی ترکی پخش شده را ببینند.
احمد، گردشگر اردنی می گوید: “من سریال های ترکی و فیلم هایی مانند “درۀ گرگ ها” با “مرات آلمدار” را دیده ام. مراد در یک سریال در مورد فلسطین بازی کرد. برای من او یک قهرمان است.”
سریال های تلویزیونی ترکیه به زبان های مختلفی از جمله عربی، دوبله شده اند و در بسیاری از کشورهای خاورمیانه بسیار محبوب هستند. این مسئله تاثیر زیادی بر صنعت گردشگری ترکیه داشته است و آن را به مقصدِ مورد علاقۀ بسیاری از مردم در تعطیلات تبدیل کرده است. طبق برخی آمار، 74 درصد از مردم شانزده کشور خاورمیانه، حداقل یک سریال ترک را به طور کامل دنبال کرده اند و بسیاری از آنها نام چندین بازیگر ترک را می شناسند. نسبت به سریال های آمریکایی یا غیره، شاید احساس نزدیکی که مردم خاورمیانه به جامعۀ ترکیه دارند، دلیل این محبوبیت است.
اُهود، گردشکر عراقی این سریال ها را هر روز دنبال می کند و می گوید: “شما در این سریال ها می بینید که ما می توانیم مسلمان باشیم و در عین حال مدرن هم باشیم. در این سریال ها، مسائلی را می بینیم که اکنون برخی کشورهای عربی از آنها محروم هستند، یعنی تکلنولوژی، زندگی خوب، زندگی مدرن. آنها بخشی از زندگی را که در کشورهای خود نداریم به ما نشان می دهند.”
و گردشکر مصری اضافه می کند: “این سریال ها به ما نشان می دهند که مسلمان ها می تونند با فکر باز به زندگی نگاه کنند و می توانند سبک زندگی مدرن داشته باشند.”
اما برخی مقامات مذهبی مخالفت پخش این سریال ها هستند و می گویند برخی صحنه های عشقی و برهنگی زنان، غیر اخلاقی و غیر شرعی است. با وجود این، تولیدات تلویزیونی ترکیه روز به روز افزایش دارد و ستاره های سینمایی آن، طرفداران بسیاری دارند.
این موفقیت بزرگ با پخش سریال “عشق ممنوع” از طریق کانال ماهواره ای “ام بی سی” شروع شد. تولید کنندۀ آن “عرفان شاهین” حال رویاهای بزرگتری در سر دارد: “تا به حال، بیش از پنجاه عدد از سریال های ما به بیش از 70 کشور جهان فروخته شده است. در گذشته هر بخش از این سریال ها را بین 300 تا 500 دلار می فروختیم یا حتی برخی اوقات به آنها پول می دادیم تا سریال های ما را خریداری کنند…یعنی اینکار را به عنوان تبلیغ انجام می دادیم. اما اکنون برخی از تولیدات ما 100 هزار دلار به فروش می رسد. ما می توانیم به بالیوود تبدیل شویم و این پتانسیل را داریم.”
همچنین پیوند های تاریخی میان جوامع خاورمیانه نیز یکی دیگر از دلایل این زمینه سازی فرهنگی است.
تلویزیون دولتی تی آر تی، با اختصاص 12 میلیون لیر ترکیه، بزرگترین بودجۀ سینمایی تاریخ ترکیه را به سریال “روزی روزگاری در امپراتوری عثمانی” داد. هر یک از بخش های این سریال، از هم اکنون به قیمت بی سابقۀ 75 هزار دلار به یک شبکۀ تلویزیونی در دبی به فروش رسیده است.
لیلا گوکسون، هنرپیشه ترک از شهرت همکاران خود افتخار می کند: “بازیگران و هنرپیشه های ما در سطح جهان شناخته شده اند و در خاورمیانه مانند ستاره های آمریکایی هستند. اما به دلیل زبان، فکر نمی کنم هنرپیشه های ما بتوانند در سطح بین المللی مطرح باشند.”
تولگا کارِل، هنرپیشۀ دیگری اضافه می کند: “من بیش از 200 میلیون بیننده در سراسر جهان دارم. تنها 33 سال دارم و حتی در ویتنام هم مردم مرا می شناسند. در حال حاضر دارم عربی یاد می گیرم و به زودی باید در مصر بازی کنم. فکر می کنم تا ده یا پانزده سال آینده، ترکیه به “هالیوودِ خاورمیانه و بالکان” تبدیل خواهد شد.” در حال حاضر، یکی دیگر از محصولات بسیار محبوب ترکیه “دره گرگ ها” نام دارد و به دلایل سیاسی طرفداران عرب زیادی دارد. این فیلم از سریال “فلسطین، درِۀ گرگ ها” ساخته شده و در مورد کشتی ترکیه است که در ماه مِه 2010 میلادی سعی داشت، محاصرۀ نوار مرزی غزه توسط نیروی دریایی اسرائیل را بشکند. قهرمانان فیلم، انتقام فلسطینی ها را از سربازان اسرائیلی می گیرند.
تهیه و پخش این محصولات، تنش و شکاف دیپلماتیک بین ترکیه و اسرائیل را به اوج خود رساند. با اینکه تنش ها فرو کشید، این نشان می دهد تا چه حد یک فیلم یا یک برنامۀ تلویزیونی می تواند اثرگذار باشد.
به گفتۀ “سیف الله ترکسوی“، روزنامه نگار، مشرق زمین به یک قهرمان نیاز دارد: “این یک ضرورت است. مردم یک قهرمان پیدا کردند که به ارتش آمریکا و اسرائیل ضربه می زند. فکر می کنم در آینده، فیلم های زیادی مانند “درۀ گرگ ها” داشته باشیم و سینمای ترکیه محبوبیت بیشتری به ویژه در خاورمیانه خواهد داشت و قهرمانان جدیدی پیدا خواهیم کرد.”
حال بازار صادرات محصولات سینمایی ترکیه به 60 میلیون دلار رسیده است.
اما پس از بهار عرب، آیا سبک زندگی که در این سریال ها نشان داده می شود، مردم را به یک زندگی مدرن تر تشویق نمی کند؟
“هولیا اُور تانرِ اووَر” جامعه شناس به این سوال پاسخ می دهد: “اغلب کشورهای مسلمان تاکنون تحت سلطۀ رژیم های دیکتاتوری بودند. هنگامی که شما از یک رژیم دیکتاتوری عبور می کنید، به دنبال مدل های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستید که به شما نزدیک باشند و در عین حال با سیستم کشور شما فرق داشته باشند. مردم این منطقه، سبک زندگی و داستان هایی را که در این سریال ها نشان داده می شود دوست دارند، و این سریال ها را می پذیرند.”
پس آیا هنر سینما می تواند صلح را به خاورمیانه بازگرداند؟ “دانیل عبدالفتاح” تهیه کنندۀ سینمایی، با این نظریه موافق است: “یکی از سریال های ما در دوران درگیری های شدید بین حماس و فتح پخش می شد و در سرزمین های فلسطینی بین ساعت چهار تا پنج بعد از ظهر دیده می شد. در این یک ساعت، آتش بس بود و همه سریال نگاه می کردند. یعنی اگر یک فیلم یا یک کمدی موزیکال، داستان عاشقانه داشته باشد، می تواند حتی از نزاع خانوادگی و خونریزی جلوگیری کند. با همدردی و گفتگو…”