رنگ‌های زنده و درخشان، نقش‌هایی ملهم از فرش‌ها و بازارهای سنتی ایران، دنیایی مملو از شگفتی با ریشه‌هایی در سرزمین مادری نقاش؛ همگی در آثار الهام اعتمادی، نقاش جوان ایرانی تجلی یافته‌اند. این آثار به تازگی با مدیریت هنری آیدا مجلل بر دیوار‌های گالری فیلیپ بتان در لیون فرانسه به نمایش درآمدند.
آگهینمایشگاه آثار الهام اعتمادی روز پنجشنبه ۲۳ مه (سوم خرداد) در گالری فیلیپ بتان در شهر لیون فرانسه افتتاح شد. این نمایشگاه تا روز ۱۳ ژوئن (۲۴ خرداد) دایر است.
خانم اعتمادی دانش‌آموخته دانشگاه هنر تهران است و دکترای خود را در رشته هنرهای تجسمی در سال ۲۰۱۸ از دانشگاه استراسبورگ اخذ کرد. او که تاکنون نمایشگاه‌های بسیاری از آثارش در گالری‌های سراسر دنیا برگزار شده، نقاشی‌های خود را به صورت ناخودآگاه ملهم از تحولات و رویدادهای سرزمین مادریش می‌داند.
با الهام اعتمادی و آیدا مجلل درباره این نمایشگاه و نگرش آن‌ها به هنر و به‌ویژه نقاشی گفتگو کردیم.
تجلی ناخودآگاه وطن در آثار هنری
یورونیوز: نظر شما درباره تابلوی «مساله‌ای که همه ما با آن زندگی می‌کنیم» (The Problem We All Live In) اثر نورمن راکول و یا «گرنیکا» (Guernica) اثر پیکاسو چیست؟ حقوق بشر چقدر برای شما مهم است؟ آیا به نظر شما هنر به طور کلی و نقاشی به طور اخص می‌تواند موانع را از سر راه برقراری ارتباط میان انسان‌ها و نزدیک شدن آن‌ها به یکدیگر بردارد؟
الهام اعتمادی: دو اثری که ذکر کردید در کنار دیگر شاهکارهای اعتراضی دنیای نقاشی آثار خیلی مهمی هستند که توجه ما را نسبت به مساله نژادپرستی و مساله جنگ همیشه معطوف به خودش کرده است.
در مورد نقاشی به طور خاص، قدرتی که هنر و به ویژه نقاشی دارد این است که می‌تواند مرزها را جابجا کند و بدون این‌که ما احتیاج داشته باشیم زبان هم را متوجه بشویم، مسائل اجتماعی یکدیگر را با قلبمان احساس کنیم.»
یورونیوز: آیا از دریچه «هنر کنشگر» پیوندی میان آثار شما و رویدادهای سال‌های اخیر ایران وجود دارد؟ آیا اصلا به «هنر کنشگر» باور دارید؟
الهام اعتمادی: در کارهای من مسائله ناخودآگاه خودش را با سنبل‌ها، تکنیک لایه‌لایه، کومپوزیسیونی که در آن گاهی زنان نقش محوری را به خود می‌گیرند، نشان می‌دهد و این مساله همیشه به طور مستقیم و مشخص در کارهای من نبوده اما نمی‌توانم بگویم که غیرمستقیم و ناخودآگاه تاثیر خودش را نگذاشته است.
یورونیوز: پیشینه فرهنگی و سرزمین مادریتان چه تاثیری بر تفسیر بصری شما می‌گذارد؟
الهام اعتمادی: سرزمین مادری همیشه مثل زبان مادری تاثیرات بصری را روی کارهای هر نقاشی خواهد گذاشت، از پالت رنگ، فرم‌ها، کمپوزوسیون، داستان‌سرایی که در کارهای من هست، آن دنیایی که دوست دارم چیزی را تعریف کنم، به خاطر فرهنگ قصه‌گویی که در سرزمینمان است، همیشه در کارهای من نقش اصلی را داشته است. و پس از آن پالت رنگ و دنیایی که ما روی فرش‌ها و در بازارهای سنتی ایران داریم، خودش را به صورت رنگ‌های این‌چنینی در کارهای من به نمایش می‌گذارد.
یورونیوز: حضور هنر ایرانی در عرصه‌های جهانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا با توجه به موفقیت‌های سینمای ایران، در دیگر رشته‌های هنری هم دید مساعدی به هنر ایرانی وجود دارد؟
الهام اعتمادی: به نظر من هنر ایران همیشه برای مخاطبان جستجوگر در خارج از مرز‌های ایران خیلی جذاب بوده است. ایرانی کشوری غنی با تاریخی فوق‌العاده ارزشمند است که این را به خوبی در تمام آثار هنری نشان می‌دهد. در سینما به دلیل نوع زبانی که دارد، بیشتر پراکنده می‌شود، اما در هنرهای تجسمی هم همیشه این‌طور بوده است.
یورونیوز: علاقه نسل جوان به هنر نقاشی چگونه است؟
الهام اعتمادی: خیلی زیاد و خیلی پرجرات و جسارت‌تر از قبل.
یورونیوز: آیا تلفن‌های همراه هوشمند در خدمت نسل جوان‌اند یا صرفا آن‌ها را از هنر اصیل و خلاق دور می‌کنند؟
الهام اعتمادی: نه، به نظر من می‌تواند خیلی مثبت باشد. زیرا آن‌ها با مجموعه بسیار بزرگتری از تصاویر مواجه می‌شوند و کارهای ارزشمند و مهم در سراسر دنیا را می‌توانند ببینند. این کاری است که پیشتر حتما باید مثلا در کتابخانه‌ها انجام می‌شد. خوب الان همه‌چیز خیلی بیشتر در دسترس است و کاری که می‌کند این است که نوعی برانگیختگی به وجود می‌آورد. این برانگیختگی به آن‌ها شجاعت و انگیزه می‌دهد که کار کنند. این به نظر من خیلی می‌تواند کمک بزرگی باشد.
آثاری رمانتیک و شادی‌بخش
آیدا مجلل، مدیر هنری فرانسوی-ایرانی گالری فیلیپ بتان لیون آثار خانم اعتمادی را «رمانتیک و شادی‌بخش، با ترکیب هنری که نگاه‌ها را به خود جذب می‌کند» می‌خواند.
خانم مجلل می‌گوید که با آثار الهام اعتمادی از طریق هنرمند دیگری که با او در سوئیس نمایشگاه داشت، آشنا شده و از همان نگاه اول، «اصالت آثارش و روایتی که از آن‌ها تراوش می‌کرد» او را تحت تأثیر قرار داده است.
آگهیآیدا مجلل می‌افزاید: «آثارش به نظرم هم رمانتیک و هم شادی‌بخش بودند، با ترکیب هنری که نگاه را به خود جذب می‌کرد. آثار او، که اغلب ابعاد بزرگی دارند، جستجوی تعادل بصری را با استفاده از اشکال هندسی و فضاهای خالی برای هدایت نگاه به تصویر می‌کشند. این ترکیب واقعاً مرا تحت تأثیر قرار داد و علاقه عمیقی به کارهای او در من بیدار کرد.»
با آیدا مجلل، مدیر هنری گالری فیلیپ بتان و برگزارکننده نمایشگاه نقاشی الهام اعتمادی گفتگو کردیم.
یورونیوز: به عنوان مدیر هنری گالری، تاثیر هوش مصنوعی را به طور کلی بر جهان هنر و به ویژه بر نقاشی چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا نگران این نفوذ هستید؟ چشم‌انداز کوتاه مدت و بلند مدت شما در این‌باره چگونه است؟
آیدا مجلل: هوش مصنوعی به عنوان یکی از ابزار اساسی در عصر دیجیتال امروزی ظاهر شده و با خودش خلاقیت و نو‌آوری را درکنار یکدیگر آورده است و هیچگاه به اندازه امروز از هوش مصنوعی استفاده نکرده بودیم.
ولی یکی از مشکلات اساسی هوش مصنوعی ابهام مالکیت آن است. این امری نامشخص است و نمی‌دانیم حقوق اثر هنری که توسط هوش مصنوعی ساخته شده است، به چه کسی تعلق دارد؛ به هنرمند، شرکتی که هوش مصنوعی را ساخته و یا خود هوش مصنوعی.
آگهیسوال این است که آیا هنری که توسط هوش مصنوعی تولید می‌شود، احساس اصالت به انسان می‌دهد یا نه؟
منتقدان می‌گویند که هنر هوش مصنوعی اغلب از عمق عاطفی به نسبت هنرهای دیگر خالی‌تر هستند.
می‌توانم به چند پلاتفرم اشاره کنم که در بازار هنر از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند، مثل «فرست دیبس» (1stDibs)، «آرت‌سی» (Artsy) و یا «ساعتچی» (Saatchi). ولی استفاده از هوش مصنوعی محدودیت‌هایی به وجود می‌آورد و الگوریتم‌های آن‌ها باعث می‌شوند که خریداران آثار هنری تنها با آثاری مشابه آن‌چه پیشتر خریده‌اند و یا آثاری که بیشتر خرید و فروش شده مواجه شوند. پس درواقع استفاده از هوش مصنوعی باعث می‌شود که خریداران و مجموعه‌داران نتوانند از کارهای متفاوتی بهرمند شوند.
یورونیوز: آیا تفاوتی میان هنرمند ایرانی و فرانسوی یا به طور کلی شرقی و غربی وجود دارد؟ آیا آن‌ها به یک شیوه آثار هنری را ادراک و رمزگشایی می‌کنند؟
آیدا مجلل: به نظر من نباید کلی نگری کنیم و بگوییم همه مخاطبان شرقی یا غربی به یک شیوه به هنر نگاه می‌کنند. به این خاطر که برخی افراد هیچ احساسی نسبت به کدهای سنتی کشور خودشان ندارند، ولی خیلی از آد‌م‌ها علاقمند هستند که نشانه‌های مربوط به هویت، قومیت، دین و ملیت در کارهای هنری خود قرار دهند و حتی مجموعه‌دار‌ها نیز به همین منوال یا این موضوعات را دوست دارند و یا دوست ندارند. نباید به این موضوع خیلی کلی نگاه کرد. همین طور که افراد در مورد موضوعات مختلف احساسات گوناگونی دارند، کدهای فرهنگی که از تربیت و آموزششان دریافت کردند، هر کدام باعث می‌شود که دید متفاوتی نسبت به هنر داشته باشند.
آگهیتغییر رویه گالری با سابقه
گالری فیلیپ بتان که پیشتر با عنوان «الن ژرژ» فعالیت می‌کرد، دارای سابقه‌ای ۴۷ ساله است و یکی از مهم‌ترین گالری‌های شرق فرانسه محسوب می‌شود.
فیلیپ بتان، مدیر و مالک گالری، پیشتر هیچگاه نمایشگاهی از آثار یک نقاش ایرانی‌تبار برگزار نکرده و بیشتر بر آثار «سنتی، پست‌امپرسیونیستی و امپرسیونیستی» متمرکز بوده است.
او درباره همکاری خود با آیدا مجلل و برگزاری این نمایشگاه می‌گوید: «فکر می‌کنم که به لطف آیدا، که شش ماه است با او همکاری می‌کنم، در تابلوهای گالری تنوع ایجاد شده است و فقط در دنیای خودم که دنیای نقاشی سنتی، پست‌امپرسیونیستی و امپرسیونیستی است، باقی نمی‌مانم.»
هنر و انتخابات اتحادیه اروپا
در اوایل سال جاری، برونو لو مر، وزیر اقتصاد فرانسه از کاهش ۲۰۴ میلیون یورویی بودجه این کشور در بخش فرهنگی خبر داد. او افزود که بیشترین کاهش هزینه در بخش «آفرینش هنری» صورت گرفته است.
این اقدام که در چارچوب کاهش ۱۰ میلیارد یورویی بودجه عمومی فرانسه که امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری این کشور دراوایل سال اعلام کرده بود، انجام شد، با واکنش گسترده فعالین فرهنگی فرانسه روبرو شد. آن‌ها آقای ماکرون را متهم کردند که هنر و فرهنگ را قربانی می‌کند.
آگهیآیدا مجلل در باره کاهش بودجه فرهنگی فرانسه می‌گوید: « هدفی که من می‌دانم این است که بودجه‌های عمومی را به شکل مؤثرتری تخصیص دهیم و وضعیت را بشناسیم و بررسی کنیم.»
اکنون بسیاری از فعالین فرهنگی چشم به انتخابات پیش روی اتحادیه اروپا دوخته‌اند و امیدوارند این اتحادیه بودجه فرهنگی خود را افزایش داده و در چارچوب برنامه «اروپای خلاق» کمک مالی به کشورهای عضو، به ویژه فرانسه را در بخش فرهنگی افزایش دهد.
خانم مجلل در این رابطه می‌گوید: « برنامه‌ای که اتحادیه اروپا در نظر دارد، برنامه "اروپای خلاق" است و برای دوره ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۷ بودجه‌ای معادل ۲.۴۴ میلیارد یورو دارد، در مقایسه با ۱.۴۷ میلیارد یورو در برنامه قبلی.»
او می‌افزاید: «"اروپای خلاق" در اقداماتی سرمایه‌گذاری می‌کند که تنوع فرهنگی را تقویت کرده و به نیازها و چالش‌های فرهنگ و بخش‌های خلاق پاسخ می‌دهد. با توجه به ماده ۱۶۴ قانون مالی سال ۲۰۲۴، مبلغ سهم فرانسه در بودجه اتحادیه اروپا به ۲۱.۶۰۹ میلیارد یورو ارزیابی شده است، بنابراین پارلمان اروپا می‌تواند بودجه اضافی برای حمایت از ابتکارات آموزش هنری در کشورهای عضو، به ویژه فرانسه که دومین بزرگترین مشارکت‌کننده است، اختصاص دهد.»