ترکیبی از خطرات ناشی از معادن احتمالی جیوه، سیاست و چالش حفاظت از آثار تاریخی باعث شده آرامگاه چین شی هوانگ از سال ۲۰۸ پیش از میلاد تاکنون دستنخورده باقی بماند.
در سال ۱۹۷۴، گروهی از کشاورزان در استان «شاآنشی» چین بهطور اتفاقی قطعاتی سفالی را پیدا کردند که در نگاه اول چیز خاصی به نظر نمیرسید. اما همین کشف ساده به یکی از شگفتانگیزترین یافتههای باستانشناسی قرن بیستم انجامید: لشکر سفالین چین.
پس از پایان کاوشها، حدود ۸ هزار تندیس انسانگونه، هرکدام با چهره و جزئیات منحصربهفرد، از دل خاک بیرون آمدند؛ آثاری شگفت انگیز که بیش از ۲۲۰۰ سال پنهان مانده بودند.
با این حال، این ارتش عظیم تنها بخش کوچکی از مجموعهای بسیار بزرگتر و رازآلودتر است: آرامگاه چین شی هوانگ، نخستین امپراتور چین. ارتش سفالین در واقع بخشی از آرامگاهی عظیم است که هرگز حفاری و توسط باستانشناسان بازدید نشده است.
این مجموعه که بهطور رسمی «آرامگاه چین شی هوانگ» نام دارد، در ناحیه لینتونگ شهر شیآن واقع شده و ساخت آن بنا بر منابع تاریخی حدود ۳۸ سال به طول انجامیده و در سال ۲۰۸ پیش از میلاد مسیح به پایان رسیده است.
گفته میشود این آرامگاه زیر تپهای با ارتفاع حدود ۷۶ متر مدفون شده و نقشه آن از پایتخت وقت سلسله چین، یعنی شیانیانگ، الهام گرفته شده است.
طبق گزارش یونسکو، کل این مجموعه مساحتی در حدود ۵۶ کیلومتر مربع را در بر میگیرد.
سیما چیان، مورخ نامدار چینی، در نوشتههای خود آرامگاه را کاخی زیرزمینی توصیف کرده که در آن «رودهایی مملو از جیوه» بهطور مکانیکی در جریاناند.
بنا بر روایت او، حدود ۷۰۰ هزار کارگر در ساخت این مجموعه مشارکت داشتهاند، هرچند برآوردهای امروزی این عدد را کمتر و حدود ۱۶ هزار نفر میدانند. جالب است که سیما چیان هیچ اشارهای به ارتش سفالین نکرده است.
هرچند بسیاری از این توصیفها افسانهای به نظر میرسند، برخی یافتههای علمی جدید آنها را تا حدی تأیید میکنند.
بررسیهای ژئوفیزیکی نشان دادهاند که میزان جیوه در اطراف تپه آرامگاه ۲۰ تا ۵۰ برابر حد طبیعی است؛ نشانهای که میتواند مؤید وجود ذخایر جیوه درون آرامگاه باشد.
رادارهای زمین نفوذ نیز، حفرهها و ساختارهایی چندسطحی را فاش کردهاند که حاکی از وجود فضاهای عظیم زیرزمینی است.
اما پرسش اصلی این است که چرا با وجود این شواهد، آرامگاه اصلی هنوز کاوش نشده است. پاسخ در ترکیبی از ملاحظات حفاظتی و سیاسی نهفته است.
گشودن آرامگاه میتواند بهواسطه تغییر دما و رطوبت، ورود اکسیژن و میکروبها، آسیب جبرانناپذیری به اشیای درون آن وارد کند؛ از تابوتها و پارچههای ابریشمی گرفته تا نقاشیها، مجسمهها و اسناد احتمالی. تجربه ارتش سفالین نشان داد که رنگهای درخشان این تندیسها تنها چند دقیقه پس از تماس با هوا آسیب میبینند.
اداره میراث فرهنگی چین تاکید دارد که در صورت عدم توانایی در حفاظت آثار باستانی، اقدام به کاوش نمیکند، و در حال حاضر فناوری لازم برای حفاظت کامل از چنین فضای عظیمی وجود ندارد.
افزون بر این، خطر نشت بخار جیوه نیز مطرح است که میتواند سلامت انسان و محیط زیست را تهدید کند و نیازمند تجهیزات و تخصص پیچیده مهندسی و شیمی است.
از منظر سیاسی نیز چین شی هوانگ شخصیتی بنیادین در روایت ملی چین بهشمار میرود. آرامگاه او یک نماد دولتی است و هرگونه شکست یا خطای بزرگ در کاوش میتواند به بحرانی ملی بدل شود. از این رو، احتیاط و محافظهکاری در تصمیمگیریها کاملا قابل انتظار است.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
با این همه، پژوهشها متوقف نشدهاند. دانشمندان با روشهایی مانند استفاده از رادارهای زمین نفوذ و تصاویر ماهوارهای، سالهاست در حال مطالعه این مجموعه هستند.
شاید هرگز ندانیم چه گنجینهها و رازهایی در دل این آرامگاه نهفته، اما اگر روزی زمان کاوش فرا برسد، امید میرود که دانش و فناوری بشر امکان محافظت از آن را فراهم سازد.