باران روز چهارشنبه برای نخستینبار پس از چندین ماه در پایتخت ایران بارید و برای لحظاتی کوتاه به ایرانِ تشنه، که خشکترین پاییز بیش از نیمقرن اخیر را تجربه میکند، اندکی آرامش بخشید.
خشکسالی فراگیر ایران در حدی تشدید شده که مسعود پزشکیان، رئيسجمهوری هشدار داده که دولت ممکن است در صورت عدم بارندگی کافی برای پر کردن سدهای اطراف تهران، تا پایان دسامبر ناچار شود پایتخت را جابهجا کند. هواشناسان میگویند پاییز امسال خشکترین پاییز در بیش از ۵۰ سال گذشته بوده و این وضعیت فشار بیشتری بر کشوری وارد کرده که مقدار عظیمی از منابع آب خود را بهشکل ناکارآمد در کشاورزی مصرف میکند.
بحران آب اکنون به موضوعی سیاسی هم تبدیل شده است؛ بهویژه آنکه بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، بارها پیشنهاد کمک آبی به ایران را مطرح کرده است؛ کشوری که تنها چند ماه پیش وارد جنگی ۱۲روزه علیه آن شد. کمبود آب در گذشته باعث شکلگیری اعتراضهای محلی شده و در شرایطی که اقتصاد ایران زیر فشار تحریمهای بینالمللی مرتبط با برنامه هستهای قرار دارد، مقامات تلاش دارند از هرگونه ناآرامی جلوگیری کنند.
مخازن خشک و برف اندک در البرز؛ هشدار درباره «کمبود ۲۰ درصدی آب»
گفتوگو درباره خشکسالی مدتهاست در تهران و سراسر ایران جریان دارد؛ از مقاماتی که آشکارا درباره آن با خبرنگاران صحبت میکنند تا خانوادههایی که برای خانههایشان مخزن آب میخرند. در تهران بیلبوردهای شهرداری از مردم میخواهند برای جلوگیری از هدررفت آب، از شلنگ برای شستوشو استفاده نکنند. کار به جایی رسیده است که حتی گزارشگر فوتبال هم در هنگام گزارش مسابقه تیمهای پرسپولیس و استقلال، از مردم میخواهد در مصرف آب صرفهجویی کنند.
گزارشها میگویند آب در برخی مناطق تهران با بیش از ۱۰ میلیون نفر جمعیت چند ساعت قطع میشود.
ارتفاع برف در البرز هم بسیار پایین است؛ بهویژه پس از تابستانی که دما در برخی مناطق ایران به نزدیک ۵۰ درجه رسید و باعث تعطیلی ادارات شد.
یکی از مسئولان سازمان هواشناسی، خشکسالی را در گفتوگو با سایت فرارو «بیسابقه» توصیف کرده است. او گفت میزان بارش تنها ۵ درصد میانگین پاییزهای معمول است. احد وظیفههشدار داد: «حتی اگر بارش زمستان و بهار نرمال باشد، با ۲۰ درصد کمبود روبهرو خواهیم بود.»
تصاویر شبکههای اجتماعی نشان میدهد مردم در کف مخازن آب ایستادهاند و خط پایینآمدن سطح آب کاملا مشخص است. تصاویر ماهوارهای تحلیلشده توسط آسوشیتدپرس نیز نشان میدهد مخازن آب بهشدت کاهش یافتهاند؛ از جمله سد لتیان، یکی از پنج سد اصلی تهران که اکنون کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت دارد. تهران اکنون وارد ششمین سال پیاپی خشکسالی شده است.
روزنامه دولتی «تهران تایمز» نیز نوشت: «ایران با بحرانی بیسابقه در حوزه آب روبهرو است؛ بحرانی که نهتنها کشاورزی بلکه ثبات منطقه و بازار جهانی غذا را تهدید میکند.»
چالش دیرینه خشکی ایران و تشدید بحران با تغییرات اقلیمی
ایران بهدلیل موقعیت جغرافیاییاش کشوری خشک است. رشتهکوههای البرز و زاگرس سایه بارشی ایجاد میکنند و رطوبت دریای خزر و خلیج فارس را به بخش زیادی از کشور نمیرسانند.
اما بخش مهم بحران آب خودساخته است. کشاورزی حدود ۹۰ درصد آب کشور را مصرف میکند و حتی در سالهای خشکسالی هم متوقف نشده است. این روند ریشه در سیاستهای پس از انقلاب ۱۳۵۷ دارد؛ رهبر وقت، روحالله خمینی، وعده داده بود آب برای همه رایگان باشد. در سالهای جنگ ایران و عراق نیز شعار خودکفایی باعث شد زمینهای خشک با مصرف آب بسیار زیاد زیر کشت گندم و برنج برود و چاهها بیش از حد حفر شود.
کارشناسان مدتهاست درباره «ورشکستگی آبی ایران» هشدار میدهند. مسئولان سابق گاه کشورهای همسایه را مقصر معرفی میکردند؛ از جمله محمود احمدینژاد که مدعی شده بود «دشمن ابرها را نابود میکند» اما این ادعا هیچ پایه علمی نداشت.
اکنون اما شدت بحران بهحدی است که مسعود پزشکیان هشدار داده دولت ممکن است ناچار به انتقال پایتخت شود؛ تصمیمی که میلیاردها دلار هزینه دارد و در شرایط بحران اقتصادی کنونی دشوار بهنظر میرسد.
از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی نیز خشکسالی را تشدید کرده است. گروه بینالمللی «انتساب وضعیت جوی» (World Weather Attribution) میگوید دمای کره زمین بر اثر سوختهای فسیلی ۱.۳ درجه بالاتر رفته و خشکسالی ایران اکنون میتواند هر ۱۰ سال یکبار تکرار شود؛ در حالی که بدون این گرمایش، این خشکسالیها هر ۵۰ تا ۱۰۰ سال رخ میداد.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
این گروه نوشت: «بحران کنونی بخشی از یک بحران بلندمدت آب در ایران و منطقه است که از خشکسالیهای مکرر، تبخیر بالا، کشاورزی آببر و برداشت بیرویه از منابع زیرزمینی ناشی میشود. این فشارها باعث کمبود مزمن آب در شهرهای بزرگی مانند تهران شده و احتمال جیرهبندی اضطراری را افزایش میدهد، در حالی که کشاورزی را نیز تحت فشار شدید قرار داده و رقابت بر سر منابع محدود را تشدید میکند.»