تصاویر ماهواره‌ای جدید نشان می‌دهد که پروژه‌ای بزرگ در مرکز تحقیقات هسته‌ای دیمونا، مرتبط با برنامه تسلیحات اتمی اسرائیل، در حال پیشرفت است. کارشناسان می‌گویند این ساخت‌وساز می‌تواند نشانه احداث یک رآکتور آب سنگین جدید یا مرکزی برای مونتاژ کلاهک‌های هسته‌ای باشد.
آگهی
فعالیت‌های ساختمانی در مرکز تحقیقات هسته‌ای «شیمون پرز» در صحرای نقب، نزدیک شهر دیمونا، بار دیگر پرسش‌ها را درباره وضعیت اسرائیل به‌عنوان تنها کشور منطقه که به‌طور گسترده دارای سلاح هسته‌ای دانسته می‌شود، زنده کرده است.
این پروژه می‌تواند انتقادهای بین‌المللی را نیز برانگیزد، به‌ویژه از این نظر که پس از بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران در ماه ژوئن توسط اسرائیل و ایالات متحده انجام می‌شود؛ حملاتی که ناشی از نگرانی آن‌ها نسبت به احتمال تلاش جمهوری اسلامی برای دستیابی به سلاح اتمی از طریق تاسیسات غنی‌سازی بود. از جمله اهداف این حملات، رآکتور آب سنگین ایران در اراک بود.
هفت کارشناس که تصاویر را بررسی کردند، همگی معتقد بودند که این ساخت‌وساز به برنامه تسلیحات هسته‌ای اسرائیل مرتبط است، زیرا در نزدیکی رآکتور دیمونا قرار دارد؛ جایی که هیچ نیروگاه غیرنظامی وجود ندارد. با این حال، آن‌ها درباره ماهیت دقیق این پروژه اختلاف نظر داشتند.
سه کارشناس گفتند موقعیت و اندازه منطقه‌ی در دست ساخت و همچنین چندطبقه بودن آن نشان می‌دهد که احتمالا یک رآکتور آب سنگین جدید ساخته می‌شود. چنین رآکتورهایی قادر به تولید پلوتونیوم و ماده‌ای دیگر هستند که برای سلاح‌های هسته‌ای حیاتی است.
چهار کارشناس دیگر احتمال ساخت رآکتور در این پروژه را پذیرفتند اما گفتند این مکان همچنین می‌تواند یک مرکز مونتاژ تسلیحات هسته‌ای باشد. آن‌ها به دلیل اولیه بودن مراحل ساخت، از اظهار نظر قطعی خودداری کردند.
جفری لوئیس، کارشناس مرکز مطالعات منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای «جیمز مارتین» در مؤسسه مطالعات بین‌المللی میدلبری، با استناد به تصاویر و سابقه دیمونا گفت: «احتمالا این یک رآکتور است، این قضاوت مبتنی بر قرائن است اما ذات چنین موضوعاتی همین است. سخت می‌توان تصور کرد که چیز دیگری باشد.»
اسرائیل داشتن سلاح هسته‌ای را نه تائید و نه تکذیب می‌کند. دولت این کشور به درخواست‌ها برای اظهار نظر پاسخی نداده است. کاخ سفید، به‌عنوان نزدیک‌ترین متحد اسرائیل، نیز از اظهار نظر خودداری کرده است.
ساخت‌وساز از سال‌های گذشته تا به امروز
آسوشیتدپرس نخستین‌بار در سال ۲۰۲۱ درباره عملیات حفاری در این تاسیسات ــ حدود ۹۰ کیلومتری جنوب بیت‌المقدس ــ گزارش داد. در آن زمان تصاویر ماهواره‌ای تنها کارگران را نشان می‌داد که گودالی به طول ۱۵۰ متر و عرض ۶۰ متر را در نزدیکی رآکتور آب سنگین قدیمی حفر می‌کردند.
تصاویر گرفته‌شده در روز ۵ ژوئیه توسط شرکت «Planet Labs PBC» نشان می‌دهد که فعالیت‌های ساختمانی در محل حفاری شدت گرفته است. به نظر می‌رسد دیوارهای بتنی ضخیم در محل نصب شده و سازه‌ای چندطبقه در زیر زمین در حال شکل‌گیری است. جرثقیل‌ها نیز بر فراز منطقه دیده می‌شوند.
در حال حاضر هیچ گنبد محافظ یا ویژگی دیگری که معمولا با رآکتور آب سنگین همراه است، دیده نمی‌شود. با این حال، ممکن است بعدا افزوده شود یا رآکتوری بدون گنبد طراحی شده باشد.
رآکتور آب سنگین کنونی دیمونا که در دهه ۱۹۶۰ فعال شد، مدت بسیار بیشتری نسبت به رآکتورهای هم‌دوره خود کار کرده است. این امر نشان می‌دهد که به‌زودی باید جایگزین یا بازسازی شود.
لوئیس گفت: «این سازه بلند است، همان‌طور که انتظار می‌رود، چون قلب رآکتور نسبتا بلند خواهد بود. با توجه به موقعیت، اندازه و نبود ساخت‌وسازهای دیگر، احتمالا بیشتر شبیه یک رآکتور است تا چیز دیگری.»
ادوین لایمن، کارشناس هسته‌ای در اتحادیه دانشمندان نگران مستقر در کمبریج ماساچوست، نیز گفت ساخت‌وساز جدید می‌تواند یک رآکتور جعبه‌ای شکل باشد که گنبد محافظ قابل‌مشاهده ندارد، هرچند او اذعان کرد نبود شفافیت تشخیص قطعی را دشوار می‌کند.
لایمن افزود: «اسرائیل اجازه هیچ‌گونه بازرسی یا راستی‌آزمایی بین‌المللی از فعالیت‌های خود را نمی‌دهد، و همین باعث می‌شود افکار عمومی ناگزیر به گمانه‌زنی شود.»
در حالی‌که جزئیات مربوط به دیمونا در اسرائیل به‌شدت محرمانه است، یک افشاگر در دهه ۱۹۸۰ اطلاعات و عکس‌هایی از این مرکز منتشر کرد که کارشناسان را به این نتیجه رساند اسرائیل ده‌ها کلاهک هسته‌ای تولید کرده است.
داریل جی. کیمبال، مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات مستقر در واشنگتن، گفت: «اگر این یک رآکتور آب سنگین باشد، آن‌ها به‌دنبال حفظ توانایی تولید سوخت مصرف‌شده هستند تا بتوانند آن را پردازش کرده و پلوتونیوم برای سلاح‌های بیشتر به‌دست آورند ــ یا در حال ساخت تاسیساتی برای نگهداری زرادخانه خود یا تولید کلاهک‌های جدید هستند.»
برنامه اسرائیل متکی بر محصولات جانبی رآکتور آب سنگین دانسته می‌شود
تصور می‌شود اسرائیل، مانند هند و پاکستان، برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای خود به رآکتور آب سنگین متکی باشد. رآکتورها می‌توانند برای اهداف علمی نیز استفاده شوند، اما پلوتونیوم که زنجیره واکنش هسته‌ای لازم برای بمب اتمی را ایجاد می‌کند، محصول جانبی این فرآیند است. تریتیوم نیز محصول جانبی دیگری است که می‌تواند قدرت انفجاری کلاهک‌ها را افزایش دهد.
با توجه به محرمانه بودن برنامه اسرائیل، همچنان دشوار است که بتوان تعداد دقیق سلاح‌های هسته‌ای این کشور را برآورد کرد. نشریه «Bulletin of Atomic Scientists» در سال ۲۰۲۲ این تعداد را حدود ۹۰ کلاهک تخمین زده بود.
کسب تریتیوم بیشتر برای جایگزینی ماده‌ای که هر سال ۵ درصد از آن دچار زوال می‌شود، می‌تواند دلیل ساخت‌وساز در دیمونا باشد. لایمن گفت: «اگر آن‌ها در حال ساخت یک رآکتور تولیدی جدید باشند، این الزاما به معنای افزایش پلوتونیوم موجود نیست، بلکه برای تولید تریتیوم خواهد بود.»
سیاست ابهام هسته‌ای اسرائیل
گمان می‌رود اسرائیل پس از چندین جنگ با همسایگان عرب خود از زمان تاسیس در سال ۱۹۴۸ و در پی هولوکاست، در اواخر دهه ۱۹۵۰ ساخت این سایت هسته‌ای در صحرای نقب را آغاز کرده باشد.
سیاست ابهام هسته‌ای اسرائیل عاملی دانسته می‌شود که دشمنانش را بازداشته است.
اسرائیل در میان ۹ کشوری قرار دارد که داشتن سلاح اتمی در موردشان تایید شده یا باور عمومی وجود دارد و جزو تنها چهار کشوری است که هرگز به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) نپیوسته‌اند؛ معاهده‌ای بین‌المللی برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای. این امر به این معناست که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نهاد نظارتی سازمان ملل، حقی برای بازرسی از دیمونا ندارد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مستقر در وین در پاسخ به پرسشی درباره این ساخت‌وساز بار دیگر تاکید کرد که اسرائیل «ملزم به ارائه اطلاعات درباره سایر تاسیسات هسته‌ای کشور، به‌جز رآکتور تحقیقاتی سورک، نیست.»