مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران، که خود را به عنوان « پارلمـان بخـش خصـوصی» معرفی می‌کند و یکی از مهم‌ترین وظایف آن «ارائه نظرات مشورتی به قوای سه گانه و همکاری با دستگاه‌های اجرایی» است، اخیرا گزارشی با عنوان «اسنپ‌بک به مثابه فاز دوم جنگ علیه ایران» منتشر کرده است.
آگهی
این گزارش، تحلیلی جامع بر پیامدهای اقتصادی، سیاسی و منطقه‌ای بازگشت احتمالی تحریم‌های سازمان ملل ارائه می‌دهد و گرچه به نظر می‌رسد که اتاق بازرگانی ایران این گزارش را مورد تائید خود قرار نداده است، اما واکنش‌های گسترده‌ای در میان فعالان اقتصاد و رسانه‌ها برانگیخته است.
این مرکز در گزارش خود با اشاره به وضعیت فعلی اقتصاد ایران تاکید می‌کند: «ایـران تـوان تحمـل دور جدیـدی از تحریم‌هـای بین الملـلی را نداشـته و پیامدهـای اقتصـادی و اجتمـاعی تحریـم جدیـد بسیـار شـدیدتر از گذشـته خواهـد بـود.»
نویسندگان این گزارش توصیه می‌کنند که سیاست‌گذاران باید یک راهبرد دیپلماتیک جامع برای جلوگیری از بازگشت مجدد تحریم‌ها اتخاذ کنند؛ چرا که این امر تنها یک ترجیح اقتصادی نیست، بلکه یک «ضرورت ملی» است.
طبق این تحلیل، «بازگشــت تحریم هــای ســازمان ملــل فشــار را بــرای بسیـاری از کسـب وکارهـا از آسـتانه تحمـل عبـور خواهـد داد و منجـر بـه بیـکاری، ورشکسـتگی و آسیـب بلنـد مـدت بـه رقابـت پذیـری مـلی و بیـن الملـلی خواهـد شـد.»
این گزارش، مکانیســم ماشــه یــا اســنپ بک، را صرفــا یــک ابـزار فشـار نمی‌داند، بلکـه به عنـوان «نمـاد تقابـل راهبـردی میـان دو منطـق متعـارض یعنی منطـق بازدارنـدگی ایـران در برابــر منطــق کنتــرل و مهــار غــرب» درک و تحلیــل می‌کند. نویسندگان نتیجه‌گیری می‌کنند که مکانیسـم «ماشـه» تـداوم جنـگ در فـازی جدیـد و بـا ماهیـتی متفـاوت از عملــیات نــظامی قــبلی است.
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ خارج شد و تحریم‌های خود علیه ایران را دوباره اعمال کرد. واشنگتن اوایل سال جاری میلادی وارد مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای با ایران شد، اما اسرائیل در ماه ژوئن به ایران حمله کرد و دور ششم مذاکرات در مسقط عمان لغو شد.
در جریان همان جنگ ۱۲ روزه، ایالات متحده سه سایت هسته‌ای ایران را نیز بمباران کرد. ایالات متحده تاکید کرده است که ایران باید از برنامه هسته‌ای خود دست بردارد، اما تهران می‌گوید برنامه‌اش صرفا اهداف غیرنظامی دارد.
تا اینکه فرانسه، بریتانیا و آلمان روز پنجشنبه ۲۸ اوت، روند ۳۰ روزه بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را به دلیل عدم ایفای تعدات تهران در قابل برنامه هسته‌ای این کشور، آغاز کردند.
«اقتصاد ایران تاب تحمل تحریم‌های تازه را ندارد»
نکته محوری از دیدگاه گزارش اتاق بازرگانی ایران آن است که تاب‌آوری اقتصاد ایران طی بیش از یک دهه شرایط تحریمی و انباشت سیاست‌های نادرست به شدت کاهش یافته و هرگونه تشدید شرایط تحریمی در قالب مکانیسم ماشه، منجر به تلاطمات گسترده در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی خواهد شد.
در چنین شرایطی، اقتصاد ایران به چرخه معیوب «رشد پایین، تورم بالا و بی‌ثباتی ارزی» وارد می‌شود. بر اساس این گزارش، دولت برخلاف سال‌های گذشته توان اجرای سیاست‌های تثبیتی برای کاهش اثر شوک‌های بیرونی را ندارد و تمام اثرات تحریم‌ها به سرعت به متغیرهای اقتصادی سرایت خواهد کرد.
برآورد انجام شده توسط مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نشان می‌دهد که در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، «رشد اقتصادی بدون نفت ایران به حدود ۰.۵ درصد محدود خواهد شد؛ سطحی که معادل ورود اقتصاد به رکود مزمن است. تحقق چنین سطحی از رشد به معنای ورود اقتصاد ایران به مرحله‌ای از رکود مزمن است که پیامدهای آن در کاهش سرمایه‌گذاری، استمرار بیکاری، افت بهره‌وری و فرسایش رفاه عمومی آشکار خواهد شد.»
دلار آمریکا چقدر می‌شود؟
این گزارش نشان می‌دهد که نرخ دلار طی سال نخست پس از بازگشت تحریم‌ها ممکن است تا ۱۵۰ هزار تومان افزایش یابد و در سال دوم نیز به سمت ۲۰۰ هزار تومان حرکت کند. گزارش در عین حال متذکر می‌شود که ایـن بـرآورد مبتـنی بـر شـرایطی اسـت کـه شـوک جدیـدی از جنـس جنـگ بـروز نکنـد. چـرا کـه وقـوع درگیـری نظـامی می توانـد فراتـر از کانـال تحریـم، فشـار مضاعـفی بـر نـرخ ارز وارد کننـد.
نرخ مزمن تورم در شرایط کنونی بین ۳۵ تا ۴۰ درصد تثبیت شده و بازگشت تحریم‌ها می‌تواند تـورم را پایـان سـال به حدود ۵۰ درصد برساند. مرکز پژوهش‌های اتاق ایران هشدار می‌دهد که اقتصاد ایران به دلیل آسیب‌پذیری ساختاری و محدودیت ظرفیت‌های تولید، مستعد تشدید اثر شوک‌های تحریمی است و بازگشت تحریم‌ها آثار کوتاه‌مدت خود را سریعا به بلندمدت منتقل می‌کند. حال آنکه اگر دولــت نتوانــد انتظـارات تـورمی را مهـار کـرده یـا دسـترسی بـه منابـع ارزی جایگزیـن را تقویـت نمایـد، اثـر تحریم هـا بـر تـورم از مقـدار برآوردشـده بیشـتر خواهـد بـود.
از جنبـه سیـاسی نیز این گـزارش نتیجـه می گیـرد کـه فعال شدن اسنپ‌بک می‌تواند بی‌اعتمادی دیرینه ایران به تعهدات غرب را تقویت کرده و دیپلماسی را به بازی یک‌طرفه تبدیل کند. تهدید به خروج از NPT و کاهش شفافیت فعالیت‌های هسته‌ای، افزایش ریسک سوءمحاسبه و تقویت مواضع سخت‌گیرانه طرف‌ها از پیامدهای احتمالی این روند است.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
نتیجـه کلی ایـن اسـت کـه فعـال شـدن مکانیسـم ماشـه در محیـط کنـونی اقتصـادی و ژئوپلیتیـکی ایـران، یـک اقـدام تاکتیـکی و برگشـت پذیر نخواهـد بـود، بلکـه بـه مثابـه فـاز دوم جنـگ علیـه ایـران یـک نقطـه عطـف راهبـردی بـا پیامدهـای مانـدگار بـرای مسیـر اقتصـادی، ثبـات داخـلی و موضـع امنیـتی منطقـه ای و بیـن الملـلی ایـران اسـت.
بعد از این چه می‌شود؟
این گزارش معتقد است که در ایـن مرحلـه، بـه نظـر می‌رسـد چشـم‌انداز توافـق هسـته‌ای بیـن ایـران و ایـالات متحـده در بن بسـت دیپلماتیــک قــرار گرفتــه اســت.
بـرای اروپـا و ایـالات متحـده، ایـن مکانیسـم شـاید در کوتاه مـدت اهـرم فشـار ایجـاد کنـد، امـا در بلندمـدت می توانـد مسیـر مذاکـرات آتی را مسـدود سـازد، به ویـژه اگـر ایـران بـا تشـدید اقدامـات یـا تسـریع تحـول برنامـه هسـته‌ای خـود پاسـخ دهـد.
ادامــه بن بســت دیپلماتیــک، بــه اســرائیل فرصــت جدیــدی می دهــد تــا دونالــد ترامـپ را متقاعـد کنـد کـه حـملات نظـامی بیشـتر علیـه تاسیسـات هسـته‌ای ایـران، تهـران را مجبـور بـه تسـلیم در برابـر خواسـته غنی‌سـازی صفـر خواهـد کـرد. چنیـن حـملاتی احتمـالا ایـران را بـه سـاخت تاسیسـات مخـفی و مسـتحکم و احتمـالا پیشـبرد تحقیقـات تسـلیحاتی خـود ترغیـب خواهـد کـرد.
یکــی از پیامدهــای عملــی بازگشــت تحریم هــا بــرای ایـران ایـن اسـت کـه اگـر یـک توافـق هسـته ای جدیـد در آینـده منجـر بـه لغـو مجـدد تحریم هـای سـازمان ملـل شـود، مشـخص نیسـت کـه آیـا اتحادیـه اروپـا نیـز از ایـن رونـد پیـروی خواهـد کـرد یــا خیــر.
روابــط اروپــا و ایــران در ســال های اخیــر، به ویــژه از زمــان حملــه تمام عیــار روســیه بــه اوکرایــن و تعمیــق روابــط تهــران بــا مســکو، به طــور قابل توجهــی رو بــه وخامــت گذاشــته اســت. بنابرایــن، ممکــن اســت بــرای اتحادیــه اروپــا دشــوار باشــد کــه اجمــاع لازم بــرای کاهــش هرگونــه اقـدام محدودکننـده مجـدد علیـه ایـران را بـه دسـت آورد.
گزینه‌های تهران چیست؟
نویسندگان گزارش منتسب به اتاق بازرگانی ایران معتقدند که گزینه‌هـای عمـلی انـدکی در حـال حاضـر بـرای حـل بحـران برنامـه هسـته‌ای ایـران وجـود دارد. در نتیجـه، ایـران بـا یـک معضـل اسـتراتژیک روبـرو اسـت. تهران بایـد در یـک بـازه زمـانی بسیـار کوتـاه در مــورد گام هــای بعــدی هســته ای خــود تصمیــم بگیــرد.
«گزینه‌هــا از بازگشــت ســریع بــه مذاکــرات بــا آمریــکا (احتمــالا مشــروط بــه پذیــرش پیش شــرط های ایــالات متحــده) تــا درخواســت تاخیــر در فعال ســازی مکانیســم اســنپ بــک، شــاید در ازای تمدیــد نظــارت آژانــس بین‌الملــلی انــرژی اتــمی، بـه قصـد خریـد زمـان یـا فرصـت بـه دیپلمـاسی متغیـر اسـت.»
در غیـر ایـن صـورت و بـا فعـال شـدن مکانیسـم ماشـه، ایـران گزینـه هـای تلافی جویانـه را در اختیـار خواهـد داشـت کـه میتوانـد سیـر امـور را بـه سـمت تنـش شـدیدتر بـا تبعـات نظـامی و اقتصـادی سـنگین بـه همـراه داشـته باشـد.