هر ساله مسلمانان از سراسر جهان سفر معنوی حج را که یکی از پنج رکن اصلی دین اسلام است، به جا می‌آورند. مقامات عربستانی با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، پهپادها و پایش شبانه‌روزی داده‌ها، تمهیدات تازه‌ای برای دریای عظیم زائران و گرمای سوزان حج اتخاذ کرده اند.
آگهی
بیش از یک میلیون مسلمان روز چهارشنبه ۴ ژوئن در شهر مقدس مکه، مناسک حج را آغاز کردند. این در حالی است که به‌دلیل گرمای شدید پیش‌بینی‌شده تا بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد، تدابیر ویژه‌ای برای مقابله با این شرایط اندیشیده شده است.
تجربه‌ای معنوی در گرمای سوزان
مناسک حج سالی یک بار در ماه ذی‌الحجه، دوازدهمین ماه قمری برگزار می‌شود. امسال این آیین مذهبی با آغاز تابستان مصادف شده و گرمای شدید چالشی مضاعف برای زائران به همراه دارد.
سال گذشته، دمای هوا در برخی روزها به ۴۷ درجه سانتی‌گراد رسید و بیش از ۱۳۰۰ نفر جان باختند. به همین دلیل، مقام‌های عربستان سعودی امسال اقدامات بیشتری برای حفظ سلامت زائران انجام داده‌اند.
استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی
فناوری‌های نوین به کمک مدیریت انبوه تصاویر ضبط شده توسط بیش از ۱۵ هزار دوربین نصب‌شده در شهر مقدس مکه و اطراف آن خواهند آمد. این سیستم‌ها برای تشخیص حرکات غیرعادی جمعیت و پیش‌بینی گره‌های ترافیکی طراحی شده‌اند، موضوعی که می‌تواند در مراسمی پرجمعیت با سابقه‌ای از ازدحام‌های مرگبار، نجات‌بخش باشد.
نرم‌افزارهای پیشرفته همچنین برای هدایت بیش از ۲۰ هزار اتوبوسی که وظیفه جابه‌جایی زائران میان اماکن مقدس را دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. این بخشی از مجموعه فن‌آوری‌هایی است که عربستان در حج امسال، با حضور بیش از ۱.۴ میلیون زائر از سراسر جهان، به کار گرفته است.
محمد نذیر، مدیرعامل مرکز حمل‌ونقل کمیسیون سلطنتی مکه، می‌گوید: «در اتاق کنترل ترافیک، از دوربین‌هایی ویژه با لایه‌های تحلیلی هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم که توانایی تحلیل حرکت‌ها، شناسایی مناطق شلوغ و پیش‌بینی رفتارهای جمعی را دارند.»
دوربین‌ها و هوش مصنوعی می‌توانند میزان ظرفیت فضاهای مذهبی را تخمین بزنند و در صورت رسیدن به حد اشباع، جریان زائران را به مسیرهای دیگر هدایت کنند.
مرکز کنترل اصلی در مکه، با دیوارهایی پوشیده از نقشه‌ها و نمایشگرهای دیجیتال، به‌صورت شبانه‌روزی با ابزارهای فناورانه وضعیت میدان را رصد می‌کند.
در مسیرهای کوهستانی اطراف، دوربین‌هایی شبیه به ربات‌های سفیدرنگ کوچک از ساختمان‌ها، جاده‌ها و مسیرهای منتهی به عرفات فیلم‌برداری می‌کنند؛ مسیری که بیش از ۲۰ کیلومتر میان مکه و کوه عرفات امتداد دارد.
نذیر می‌افزاید: «هدف این پایش مداوم، جلوگیری از تصادف عابران با وسایل نقلیه در مسیرهای پرتردد و همچنین تضمین در دسترس بودن اتوبوس‌هاست تا مدت زمان پیاده‌روی در گرمای بیابان را به حداقل برسانیم.»
تصویربرداری حرارتی و مقابله با زائران غیرمجاز
استفاده از فناوری فقط محدود به مسائل لجستیکی نیست، بلکه برای شناسایی زائران بدون مجوز نیز به‌کار می‌رود. بیشتر قربانیان سال گذشته که در گرمای ۵۱.۸ درجه سانتی‌گراد (معادل ۱۲۵.۲ درجه فارنهایت) جان خود را از دست دادند، جزء زائران غیرمجازی بودند که به امکاناتی نظیر چادرهای دارای تهویه یا وسایل نقلیه خنک‌شده دسترسی نداشتند.
حج بر هر مسلمان مستطیع، یک‌بار در طول عمر واجب است. اما به دلیل نظام سهمیه‌بندی کشورها و تخصیص مجوز از طریق قرعه‌کشی، همه متقاضیان نمی‌توانند مجوز رسمی دریافت کنند.
برای مقابله با ورود زائران غیرمجاز در حج امسال، ناوگانی از پهپادهای مجهز به دوربین، ورودی‌های شهر مکه را زیر نظر دارد.
به گفته سرلشکر محمد بن عبدالله البَسامی، مدیرکل امنیت عمومی عربستان، «ما از هوش مصنوعی و ابزارهایی مانند پهپاد و دوربین‌های حرارتی هوشمند استفاده می‌کنیم.»
در همین حال، نیروهای ویژه راه‌ها نیز اعلام کرده‌اند که از فناوری «تصویربرداری حرارتی هوشمند» برای پایش پیرامون شهر مکه و اماکن مقدس استفاده می‌کنند.
تخمین تعداد دقیق افراد در محل
محمد القَرنی، مسئول نظارت بر حج و عمره در مرکز حمل‌ونقل مکه، می‌گوید: «اتاق کنترل ما چشم ما روی زمین است.» به گفته او، هوش مصنوعی به مدیریت جریان زائران در مسیرهای منتهی به اماکن مقدس کمک کرده و حتی می‌تواند شرایط اضطراری را پیش از وقوع شناسایی کند. همچنین این فناوری قادر است تعداد دقیق افراد حاضر در یک محل را تخمین بزند.
او یادآور شد که در ماه رمضان امسال، سیستم موفق شد ازدحام بیش از حد در مسجدالحرام را شناسایی کند: «با پر شدن ظرفیت مسجدالحرام، جریان ورود متوقف و به‌طور کنترل‌شده هدایت شد.»
از فاجعه‌بارترین حوادث حج در دهه گذشته، ازدحام مرگباری بود که در جریان مراسم «رمی جمرات» تا ۲۳۰۰ کشته برجای گذاشت. همچنین در سال‌های ۲۰۰۶، ۱۹۹۸ و ۱۹۹۴ صدها نفر در ازدحام جان باختند. در سال ۱۹۹۰ نیز، ۱۴۲۶ زائر در تونلی که سیستم تهویه‌اش از کار افتاده بود، زیر دست و پا له شده یا دچار خفگی شدند.
بزرگ‌ترین و منحصربه‌فردترین سیستم خنک‌کننده جهان
طبق گزارش رسانه‌های محلی، دولت عربستان میلیاردها دلار برای مدیریت جمعیت و تأمین سیستم‌های سرمایشی هزینه کرده است. در مسجدالحرام، بزرگ‌ترین و منحصربه‌فردترین سیستم خنک‌کننده جهان نصب شده که دمای هوا را در محدوده ۲۲ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد حفظ می‌کند تا زائران احساس راحتی بیشتری داشته باشند.
در همین راستا، به زائران توصیه شده که در ساعات روز از بیرون رفتن خودداری کنند. همچنین کیت‌های ایمنی حاوی راهنمایی‌هایی درباره پوشش مناسب، وسایل ضروری و شناخت علائم گرمازدگی و کم‌آبی بدن در میان آن‌ها توزیع شده است.
بر اساس آموزه‌های اسلامی، کودکان از انجام فریضه حج معاف هستند و دیگر تکالیف دینی مانند نماز و روزه نیز تا رسیدن به سن بلوغ بر آن‌ها واجب نیست.
حج یکی از پنج رکن اسلام است؛ دیگر ارکان عبارتند از: ایمان (شهادتین)، نماز، زکات و روزه.