وزیر دفاع عربستان ماه گذشته با پیامی صریح راهی تهران شد: پیشنهاد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای مذاکره بر سر توافق هسته‌ای را جدی بگیرید؛ این تنها راه برای پرهیز از خطر جنگ با اسرائیل است.
آگهی
به گزارش خبرگزاری رویترز به نقل از دو منبع نزدیک به محافل دولتی خلیج فارس و دو مقام ایرانی، ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه ۸۹ ساله عربستان سعودی که از چشم‌انداز افزایش بی‌ثباتی در منطقه نگران بود، پسر خود خالد بن سلمان، وزیر دفاع این کشور را برای رساندن این پیام هشدارآمیز به رهبر جمهوری اسلامی ایران، علی خامنه‌ای، راهی تهران کرد.
بر اساس این گزارش، این دیدار پشت درهای بسته در تاریخ ۱۷ آوریل (۲۹ فروردین) در مجموعه ریاست‌جمهوری در تهران برگزار شد و در آن مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه حضور داشتند.
هرچند رسانه‌ها به دیدار شاهزاده ۳۷ ساله عربستانی در تهران پرداختند، اما محتوای پیام محرمانه ملک سلمان تاکنون رسانه‌ای نشده بود.
به گفته چهار منبع آگاه، خالد بن سلمان که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ سفیر عربستان در واشنگتن بود، به مقامات ایرانی هشدار داد که ترامپ حوصله مذاکرات طولانی ندارد.
این هشدار در حالی ارائه شد که ترامپ تنها حدود یک هفته پیش‌تر، به شکلی غیرمنتظره از آغاز گفت‌وگوهای مستقیم با تهران برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران در ازای کاهش تحریم‌ها خبر داده بود. این اظهارات ترامپ در حضور نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، که به واشنگتن رفته بود تا حمایت آمریکا برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران را جلب کند، مطرح شد.
در تهران، خالد بن سلمان به مقامات ایرانی گفت که تیم ترامپ خواهان توافق سریع است و پنجره دیپلماسی به‌زودی بسته خواهد شد. دو منبع به رویترز گفتند که شاهزاده عربستانی هشدار داده بود رسیدن به توافق با آمریکا بهتر از آن است که در صورت شکست مذاکرات، ایران با حمله احتمالی اسرائیل روبه‌رو شود.
همین منابع به همراه یک دیپلمات ارشد خارجی که در جریان گفت‌وگوها قرار دارد، تأکید کردند که منطقه که پیش‌تر نیز با جنگ‌های اخیر در غزه و لبنان متزلزل شده، تاب یک تنش دیگر را ندارد.
مقامات ایران و عربستان سعودی به درخواست رویترز برای اظهارنظر در این‌باره پاسخی نداده‌اند.
این سفر که نخستین دیدار یک مقام بلندپایه خاندان سلطنتی عربستان به ایران طی بیش از دو دهه اخیر به‌شمار می‌رود، توسط خالد بن سلمان، برادر کوچک‌تر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان انجام شد.
در سال‌های گذشته، ریاض و تهران از رقبای سرسخت منطقه‌ای محسوب می‌شدند و در بسیاری از درگیری‌های نیابتی در دو جبهه مخالف قرار داشتند، تا اینکه در سال ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین توافقی برای کاهش تنش‌ها حاصل شد و روابط دیپلماتیک از سر گرفته شد.
با این حال، طی دو سال گذشته جایگاه منطقه‌ای ایران تضعیف شده؛ از جمله به دلیل ضربات نظامی سنگینی که اسرائیل به متحدان ایران مانند حماس در غزه و حزب‌الله در لبنان وارد کرده و همچنین سقوط بشار اسد، متحد نزدیک تهران در سوریه.
در کنار آن، تحریم‌های غرب نیز اقتصاد وابسته به نفت ایران را به‌شدت تحت فشار قرار داده‌اند.
مهنّد حاج علی، کارشناس مسائل ایران در اندیشکده کارنگی در بیروت، در این خصوص معتقد است که ضعف کنونی تهران فرصتی را برای عربستان ایجاد کرده تا نقش دیپلماتیک فعال‌تری ایفا کند و از شعله‌ور شدن درگیری‌ها در منطقه جلوگیری نماید. او در این رابطه می‌گوید: «آن‌ها (عربستان) می‌خواهند از جنگ پرهیز کنند، چون جنگ با ایران برایشان هزینه‌زاست و با اهداف اقتصادی و چشم‌انداز توسعه آن‌ها در تعارض است.»
تمایل ایران برای توافق
رویترز نوشته نتوانسته مشخص کند که پیام شاهزاده عربستانی چه تأثیری بر تصمیم‌گیری‌های رهبران ایران داشته است. با این حال به گفته چهار منبع آگاه، پزشکیان در نشست گفته که ایران خواهان توافق برای کاهش فشار اقتصادی از طریق رفع تحریم‌های غربی است.
با این حال، مقامات ایرانی در این نشست نگرانی خود را از رویکرد «غیرقابل پیش‌بینی» دولت ترامپ در مذاکرات ابراز کرده‌اند. رویکردی که از پذیرش غنی‌سازی محدود تا مطالبه توقف کامل برنامه غنی‌سازی ایران در نوسان بوده است.
ترامپ همچنین هشدار داده که در صورت شکست دیپلماسی، برای مهار جاه‌طلبی‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی از نیروی نظامی استفاده خواهد کرد.
یکی از منابع ایرانی به رویترز گفته پزشکیان تأکید کرده که تهران علاقه‌مند به دستیابی به توافق است، اما حاضر نیست صرفاً برای جلب رضایت ترامپ، برنامه غنی‌سازی خود را کنار بگذارد.
مذاکرات بین تهران و واشنگتن تاکنون در پنج دور برگزار شده، اما همچنان موانع مهمی مانند موضوع غنی‌سازی پابرجاست.
رویترز چهارشنبه گذشته گزارش داد که ایران ممکن است در صورت آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده‌اش از سوی آمریکا و به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی برای اهداف غیرنظامی، به‌طور موقت غنی‌سازی را متوقف کند. این اقدام می‌تواند مقدمه توافقی سیاسی و سپس توافقی گسترده‌تر بر سر برنامه هسته‌ای باشد. با این حال، سخنگوی وزارت خارجه ایران این گزارش را تکذیب کرده است.
کاخ سفید هم به‌طور مستقیم به سؤال رویترز درباره آگاهی از هشدار عربستان به ایران پاسخ نداد، اما کارولین لویت، سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید در بیانیه‌ای گفت:
«رئیس‌جمهور ترامپ صراحتاً اعلام کرده: یا توافق کنید یا با پیامدهای وخیم روبه‌رو شوید و همه دنیا هم این هشدار را جدی گرفته‌اند، همان‌طور که باید.»
ترامپ روز چهارشنبه گفت که هفته گذشته به نتانیاهو هشدار داده اقدامی انجام ندهد که روند مذاکرات هسته‌ای با ایران را مختل کند و افزود که دو طرف «اکنون به راه‌حل بسیار نزدیک شده‌اند.»
مقامات اسرائیلی نیز به درخواست برای اظهارنظر در این‌باره پاسخ ندادند.
مخاطرات بالا
سفر چهارروزه ترامپ به منطقه خلیج فارس در ماه جاری، عربستان را به عنوان عضو اصلی یک محور جدید از کشورهای سنی منطقه معرفی کرد؛ محوری که اکنون جای اتحاد فروپاشیده ایران را گرفته است.
در جریان این سفر، ولیعهد عربستان محمد بن سلمان میانجی‌گری کرد تا آشتی‌ای میان ترامپ و رهبر جدید سنی سوریه احمد شرع صورت گیرد.
در همین حال، نفوذ منطقه‌ای ایران تحت فشار شکست‌های نظامی متحدانش در محور مقاومت – شامل حماس، حزب‌الله، حوثی‌ها در یمن و گروه‌های شیعه در عراق – کاهش یافته است.
در این دیدار، خالد بن سلمان از مقامات ایران خواست تا در سیاست‌های منطقه‌ای خود تجدیدنظر کنند؛ موضوعی که به گفته منابع، به‌ویژه از سوی ریاض مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
هرچند صراحتاً ایران را مقصر ندانست، اما وزیر دفاع عربستان نسبت به تکرار احتمالی حملات پهپادی مشابه سال ۲۰۱۹ به تأسیسات شرکت نفتی آرامکو ابراز نگرانی کرد. حملاتی که عربستان، ایران و متحدان حوثی‌اش را مسئول دانست، هرچند تهران آن را رد کرده بود.
منابع ایرانی تأکید کردند که گرچه تهران بر حوثی‌ها نفوذ دارد، اما کنترل کامل اقدامات آن‌ها را در دست ندارد.
دهه‌ها خصومت میان ایران شیعه و عربستان سعودی سنی، منطقه خلیج فارس را بی‌ثبات و زمینه‌ساز جنگ‌های نیابتی از یمن تا سوریه کرده بود. کاهش تنش‌ها در سال ۲۰۲۳ تا حدی نتیجه جاه‌طلبی‌های اقتصادی ولیعهد عربستان و تمایل او به ثبات بود، که موجب تماس‌های بیشتر میان دو کشور شد.
با این حال، به گفته دیپلمات‌ها و کارشناسان منطقه، نه عربستان و نه دیگر قدرت‌های منطقه‌ای، ایران را شریک قابل اعتمادی برای صلح نمی‌دانند و نگرانند که اقدامات جمهوری اسلامی اهداف اقتصادی آن‌ها را به خطر بیندازد.
خالد بن سلمان در پایان به مقامات ایرانی هشدار داد که از انجام هرگونه اقدامی از سوی خود یا متحدانشان که ممکن است موجب تحریک واشنگتن شود، بپرهیزند و تأکید کرد که واکنش ترامپ به مراتب شدیدتر از رؤسای جمهور پیشین آمریکا، بایدن و اوباما خواهد بود.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
او در عین حال اطمینان داد که ریاض به ایالات متحده یا اسرائیل اجازه نخواهد داد از خاک یا حریم هوایی عربستان برای اقدام نظامی احتمالی علیه ایران استفاده کنند.