تلاش‌های پشت پرده برای احیای برجام؛ آیا اعتراضات سراسری در ایران بر مذاکرات هسته‌ای سایه افکنده؟
نظرها
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران می‌گوید «توافقات خوبی» بر سر همکاری‌های ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دست آمده است.
بنا بر اعلام رسانه‌های ایران، آقای امیرعبداللهیان در تماس تلفنی روز گذشته با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن اشاره به رد و بدل شدن پیام‌ها در نیویورک میان طرفین بر سر حصول توافق احیای برجام، تاکید کرده که گفتگوهای رو به پیشرفتی انجام شده است.
رسانه‌ها همچنین می‌نویسند که در این تماس تلفنی امیرعبداللهیان بورل را تهدید کرده در صورتی که اتحادیه اروپا بر اساس «اتهامات بی‌اساس در جهت ترغیب آشوبگران» اقدام سیاسی انجام دهد، تهران هم پاسخ متقابلی خواهد داد.
اظهارات وزیر خارجه ایران در حالی مطرح می‌شود که مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی مدت‌هاست متوقف شده و طرفین دیگر به صورت علنی گفتگویی بر سر احیای برجام نداشته‌اند. با این حال به نظر می‌رسد همچنان تلاش‌ها و اقدام‌های پشت پرده و محرمانه میان ایران و آمریکا ادامه دارد.
از جمله، برخی از تحلیلگران ماجرای آزادی محمدباقر نمازی، شهروند ایرانی-آمریکایی که پس از ۶ سال اجازه یافت ایران را ترک کند و به عمان برود را نمونه‌ای از این تلاش‌ها می‌دانند. اجازه خروج آقای نمازی در حالی صادر شده که او در سال ۱۳۹۵ در ایران به اتهام «جاسوسی» به تحمل ۱۰ سال زندان محکوم شده بود.
محمدباقر نمازی با وجود اینکه از بیماری‌های متعددی رنج می‌برد، مدت‌ها در زندان انفرادی حبس بود و در این ۶ سال نیز تمام تلاش‌ها برای آزادی او بی‌نتیجه بود. پروندۀ آقای نمازی در اوایل سال ۹۹ از سوی قوه قضائيه مختومه اعلام شد؛ با این وجود دستگاه‌های امنیتی ایران همچنان اجازه ندادند که نمازی ۸۵ ساله از کشور خارج شود.
برخی کارشناسان صدور اجازه خروج او را گامی مهم در راستای تعاملات پشت پرده میان ایران و آمریکا ارزیابی می‌کنند. همزمان با صدور اجازه خروج برای محمدباقر نمازی، فرزند او سیامک که در ایران زندانی است نیز به مرخصی یک هفته‌ای آمد.
بلافاصله پس از انتشار این اخبار، رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران خبر دادند که تهران و واشنگتن توافق کرده‌اند ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران در کره‌جنوبی در ازای باقر نمازی آزاد شود؛ اما واشنگتن به صراحت این مسئله را رد کرد و مدعی شد که هیچ توافقی بر سر اموال بلوکه شده ایران در کره جنوبی به دست نیامده است.
هرچند مقامات جمهوری اسلامی در اظهارات رسمی خود مدعی هستند که به «دلایل انسان‌دوستانه» حاضر شده‌اند باقر نمازی را آزاد کنند اما بررسی سابقه این امر در خصوص دیگر زندانیان دوتابعیتی نشان می‌دهد که این عبارت عموما در خصوص تمامی افرادی که پس از انجام معامله‌ای از سوی جمهوری اسلامی آزاد شده‌اند، مورد استفاده قرار گرفته است.
ضمن اینکه با وجود تلاش‌های گسترده در طی ۶ سال اخیر، ایران هرگز حاضر نشده بود به خاطر همان «دلایل انسان‌دوستانه» اجازه خروج باقری نمازی را صادر کند. در نتیجه به نظر می‌رسد که در پشت پرده توافقات محرمانه‌ای در میان است که هنوز به صورت رسمی رسانه‌ای نشده است.
یک منبع نزدیک به هیأت مذاکره کننده آمریکایی رد و بدل شدن پیام‌ها بین ایران و آمریکا را تایید می‌کند؛ با این حال می‌گوید هنوز نمی‌توان از نزدیک بودن توافق میان طرفین صحبت کرد. این فرد که نخواست نامش فاش شود به یورونیوز فارسی می‌گوید: «پیشرفت‌هایی در همکاری میان تهران و آژانس حاصل شده که می‌تواند کمی امیدوارکننده باشد اما باید ببینیم که این همکاری‌ها ادامه می‌یابد یا خیر.»
او در ادامه می‌افزاید: «تهران از برخی از درخواست‌های دوباره مطرح شدۀ خود عقب‌نشینی کرده و در حال حاضر به نظر می‌رسد تنها مانع ممکن بحث پادمانی و اختلافات با آژانس باشد اما تجربه ماه‌های اخیر به ما نشان داده مقام‌های ایرانی حتی در آخرین لحظات هم بار دیگر به موضوعات قبلی باز می‌گردند و دوباره مسائلی که بر سر آنها توافق شده بود را به روی میز بر می‌گردانند.»
پیش از این محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز ۲۷ سپتامبر به وین سفر کرده و با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفتگو کرده بود. آقای اسلامی پس از ملاقات با گروسی ابراز امیدواری کرده بود که تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود.
گروسی هم پس از آن دیدار با نگاهی امیدوارانه تاکید کرده بود که گفتگو با ایران در خصوص شفاف‌سازی مسائل باقی‌مانده پادمانی از سر گرفته شده است. مدیرکل آژانس ابراز امیدواری کرده بود که بتواند با ایران بر سر مسائل باقی‌مانده به توافق دست یابد و تهران پاسخ ابهامات آژانس را به صورت صریح بدهد.
«تهران باید برای مرگ مهسا امینی پاسخگو باشد»
وزارت امور خارجه ایران ادعا می‌کند که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در تماس تلفنی روز گذشتۀ خود با امیرعبداللهیان، تاکید کرده که این اتحادیه به دنبال این نیست که روابطش با جمهوری اسلامی ایران دچار مشکل شود و بروکسل بر تفاوت میان اعتراض و اغتشاش باور دارد.
اما جوزپ بورل در حساب توییتری خود می‌گوید که در گفتگوی تلفنی با وزیر خارجه ایران تاکید کرده که تهران باید برای مرگ مهسا امینی پاسخگو باشد و خشونت علیه معترضان را متوقف کند و بازداشت‌شدگان را هم هرچه سریع‌تر آزاد نماید.
بورل در ادامه با تاکید بر اینکه حق اعتراض و گردش آزاد اطلاعات باید مجاز شمرده شود، تهدید کرده که اتحادیه اروپا در حال بررسی همه گزینه‌ها است.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه در پایان هم اضافه کرده که در تماس خود با وزیر امور خارجه ایران از او خواسته تا تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند.
هرچند اظهارنظرهای طرفین متناقض به نظر می‌رسد اما این موضوع پوشیده نیست که در ماه‌های اخیر هم ایالات متحده و هم اتحادیه اروپا تاکید داشته‌اند بهترین راه برای کنترل و نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران، حصول یک توافق بر سر احیای برجام با جمهوری اسلامی ایران است.
در چنین شرایطی حتی با وجود شکل‌گیری اعتراضات سراسری در ایران و نگرانی‌های حقوق بشری که از سوی اروپا و آمریکا مطرح می شود همچنان نمی‌توان گزینه احیای برجام را فراموش شده دانست. ضمن اینکه اظهارنظرهای طرفین نشان می‌دهد به ویژه در نیویورک تبادل پیام‌هایی میان طرفین صورت گرفته که از میزان موانع موجود بر سر احیای برجام کاسته است.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
با تمام اینها از زمان روی کار آمدن دولت ابراهیم رئيسی، جمهوری اسلامی چندین بار تا مرز حصول به توافق حرکت کرده اما در لحظات پایانی عواملی پیش‌بینی نشده مانع از آن شده است.
از سوی دیگر و با توجه به حجم و گسترش ناآرامی‌ها در ایران و سرکوب خشونت‌آمیز معترضان در خیابان‌ها، هزینه سیاسی برای امضای توافق چه برای دولت‌های اروپایی و از آن بیشتر برای ایالات متحده آمریکا بالاتر خواهد رفت.
هرچند در این شرایط کاخ سفید بر این انگاره تاکید خواهد کرد که «بهترین و کم‌هزینه‌ترین» راه برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران و کسب اطمینان از اینکه جمهوری اسلامی به سلاح اتمی دست نیابد همین احیای برجام خواهد بود، اما با این حال با توجه به گسترش اعتراضات علیه جمهوری اسلامی چه در داخل کشور و چه در سایر نقاط دنیا، احتمالا دولت بایدن کار دشوارتری نسبت به قبل برای دفاع از توافق با حکومتی خواهد داشت که به صورت خشونت آمیز اعتراضات را سرکوب کرده است.