«هیچ کشوری حق ندارد برای اعمال فشار بر همسایگانش از پناهجویان سؤاستفاده کند.»
ریاست دورهای پرتغال بر شورای اروپا همزمان با یکی از سختترین لحظات مدیریت همهگیری کرونا آغاز شد. همهچیز با محدودیت همراه بود. اکنون ناهماهنگیِ مقررات واکسیناسیون و نیز صدور گواهی دیجیتال واکسینهشدگان انتقادهای بسیاری را برانگیخته است. اما همزمان اصرار پرتغال برای تأیید طرح احیای اقتصادی اروپا یکی از دستاوردهای ریاست دورهای این کشور بوده است.
به مناسبت پایان گرفتن ریاست دورهای شورای اروپا یورونیوز گفتگویی را با آنتونیو کوستا، نخستوزیر پرتغال ترتیب داده است که مشروح آن را در زیر میخوانید.
یورونیوز: ریاست دورهای پرتغال درحالی به پایان میرسد که نشست سران اروپا لحظات پرتنشی را از سر میگذراند. بگذارید با قانون بحثبرانگیز ضددگرباشان جنسی در مجارستان آغاز کنیم. با ویکتور اوربان چطور برخورد کردید؟ آیا حفظ بیطرفی دیگر لزومی نداشت؟
آنتونیو کوستا: از پرسش شما ممنونم. رئیس شورا بهمنزلهٔ نمایندهٔ کل اعضای آن، آشکارا باید بکوشد تا در شیوهٔ کاری و سخنرانیهای علنی بیطرف بماند. اما روشن است که در نشستها باید با وضوح و با صراحت کامل صحبت کنیم. و فکر میکنم بحث با ویکتور اوربان بسیار مهم بود، چون رودررو و بیپرده بود، و نمایندگان کشورهای عضو، همگی بهوضوح نظرشان را در دفاع از ارزشهای اروپایی بیان کردند، و تأکید داشتند که اتحادیه اروپا بیش از آن که یک اتحادیهٔ گمرکی و مالی، یا یک بازار واحد با پول یکسان باشد، اجتماعی با ارزشهای مشترک است و بنابراین این ارزشها باید در کانون توجه ما باشد.
یورونیوز: ممکن است بگویید به ویکتور اروبان چه گفتید؟
کوستا: دیدار اعضای شورا محرمانه است. نمیتوانم آنچه را گفتهام اینجا بگویم. اما معاهدههای اتحادیهٔ اروپا بسیار روشن است. فقط آنها که میخواهند جزو این اتحادیه باشند عضو آن هستند. و آنها که عضو آن هستند در آن حاضرند چون در ارزشهای آن سهیماند و نمیتوان برای این ارزشها قیدوشرط تعیین کرد، باید به آنها احترام گذاشت. ماده هفتم پیمان اتحادیهٔ اروپا بهمنظور رعایت همین معاهدهها تدوین شده. براساس همین ماده قانونی دو پرونده یکی علیه لهستان و دیگری علیه مجارستان به جریان افتاده. بهعنوان رئیس دورهای شورا پیشرفت خوبی در این زمینه داشتیم. دو هفته پیش در لهستان و مجارستان دو جلسه استماع برگزار شد و این پروندهها هنوز در جریان است. اتحادیهٔ اروپا به مجارستان یادآوری کرده که وظیفه دارد در این زمینه توضیح بدهد و کمیسیون اروپا با بررسی توضیحات ارائهشده به این نتیجه میرسد که آیا لازم است پروندهای در زمینه نقض ماده هفتم بهجریان بیفتد یا خیر؟
یورونیوز: آیا مجارستان در اتحادیه اروپای امروز واقعا جایی دارد؟
کوستا: آرزوی ما آن است که تمامی افراد ۲۷ کشور عضو، جزو اتحادیه اروپا باقی بمانند. البته هرکس آزاد است که راه خود را برود. این را نمیتوان انکار کرد. خوشبختانه کنفرانس آیندهٔ اروپا را پیش رو داریم و این بحث را میتوان بهشکل صریحی دنبال کرد. امروز کشورهای عضو همگی ارزشهای یکسانی ندارند و نگاهشان مانند زمانی که پیمان لیسبون امضا شد به اتحادیه اروپا یکی نیست. اکثریتها تغییر کرده، سازوکارهای سیاسی عوض شده، و بنابراین برخی دولتها مواضع متفاوتی دارند. فکر میکنم کنفرانس پیش رو با موضوع آيندهٔ اروپا فرصت خوبی برای بازنگری است. پیمان لیسبون آنقدر منعطف هست که اجازهٔ کمی تغییرات را در هر زمینه بدهد: آنها که میخواهند تندتر از بقیه پیش بروند میتوانند از شرایطی استفاده کنند که اجازهٔ تغییر اکثریتها را در برخی موارد میدهد. و آنها که میخواهند آرامتر بروند میتوانند همکاریشان را تقویت کنند. پس آنقدر انعطاف هست که مطمئن باشیم بین دو خطر فلجشدن و فروپاشی گیر نمیکنیم. اگر همه به توافق برسند چه بهتر، ولی اگر این ممکن نشد نمیتوانیم میان فلجشدن و فروپاشی بمانیم. پس راههای مختلفی هست که میتوان دنبال کرد.
یورونیوز: خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را دیدیم اما ندیدهایم کشوری از این اتحادیه اخراج بشود.
کوستا: چنین امکانی درنظر گرفته نشده. نهایت تحریمی که مادهٔ هفتم درنظر گرفته تعلیق حق رأی کشور عضو است.
یورونیوز: یکی دیگر از مسائلی که در نشست اخیر سران اروپا دربارهٔ آن اجماعی وجود نداشت سیاست خارجی بود. پیشنهاد فرانسه و آلمان برای برگزاری نشست با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه رد شد. آیا دلیلش آن است که برای مذاکره با پوتین جای باقی نمانده است؟
کوستا: رسیدن به این تصمیم دلایل زیادی داشت. دربارهٔ مسئله رابطه با روسیه، پای موضع مشترک همه اعضا در میان است. تصویب طرحی با این ابعاد که بدون آمادهسازی و چارچوب مناسب ناگهان از راه برسد دشوار است. همگان بهخوبی آگاهند که روسیه بزرگترین همسایهٔ ماست و ما میخواهیم با این کشور رابطهای نزدیک، دوستانه و سازنده داشته باشیم. اما برای این منظور ضروری است که روسیه اصول بنیادین قانون بینالملل را رعایت کند و همچنین روابط منصفانهای با اتحادیهٔ اروپا و هریک از اعضای آن داشته باشد. این دیدگاه کلی ماست. اکنون این تمایل هست که برای رابطه با روسیه چارچوب تازهای درنظر گرفته شود. زمینهٔ چنین چیزی باید به خوبی فراهم شود. اتحادیه ما ۲۷ عضو دارد و روابط ما با روسیه مانند هم نبوده، همه ما با مسکو فاصلهٔ جغرافیایی یکسانی نداریم و وقتِ گرفتنِ چنین تصمیماتی باید این موارد را درنظر گرفت.
یورونیوز: مسائله دیگری که در اتحادیه اروپا اجماع بر سرش دشوار بوده، پیمان مهاجرت است که در سال ۲۰۲۰ مطرح شده اما تا کنون به امضا نرسیده. درحالیکه این مسئله یکی از اولویتهای ریاست دورهای پرتغال نیز بود.
یورونیوز: صحبتهایی نیز دربارهٔ امکانِ دادنِ پول بیشتر به ترکیه مطرح شده، یعنی سه میلیارد دیگر علاوه بر ۶ میلیارد یورویی که در ۶ سال گذشته برای کنترل موج مهاجرت به این کشور تعلق گرفته. اما سازمانهای غیردولتی نظیر عفو بینالملل میگویند اتحادیه اروپا گروگان کشورهایی مانند ترکیه و مراکش شده، و برای نمونه با توجه به اتفاقات اخیر در کوئتای اسپانیا، با آن که پول میدهد نتوانسته این مشکل را در منشئش متوقف کند.
کوستا: این موقعیتها با هم فرق میکنند. در پیشنهادی که فعلا در شورای اروپا مطرح شده مسئله ترکیه نیست، بلکه مسئله آن است که اتحادیه اروپا باید با کشورهای دیگر همبستگی نشان دهد، یعنی کشورهایی که بار سنگین مهاجران را بهدوش میکشند، باری بسیار سنگینتر از آنچه اتحادیه اروپا تحملش میکند. اینها کشورهایی هستند نظیر اُردن یا مصر که اتحادیه اروپا میتواند و باید به آنها کمک کند. و درواقع بحث این بود و صحبتی از ترکیه به میان نیامد.
یورونیوز: اما اگر همچنان به ترکیه پول بدهیم فکر نمیکنید در موقعیتی قرار میگیریم که گروگان خواست کشورهای ثالث میشویم؟
کوستا: یک چیز قطعا روشن است: هیچ کشوری حق ندارد برای اعمال فشار بر همسایگانش از پناهجویان سؤاستفاده کند. اروپا منکر این نیست که مهاجران را بهسوی خود جذب میکند. اما این پناهجویان خاستگاههای مختلفی دارند و برای آنکه کلیّت مسئله مهاجرت حلوفصل شود ما باید فعالیتمان را بر کشورهای مبدأ، بر مرزها و همچنین بر توان انطباقپذیری کسانی که وارد اروپا میشوند متمرکز کنیم. همچنین باید میان مهاجر و پناهجو تمایز قائل شویم. اینها نیازمند داشتن یک رویکرد کلی به امر مهاجرت است و نه اقدامی که فقط بر یک مسئله خاص تأثیر بگذارد، وانگهی، باید دانست که مهاجرت از ابتدای حیات بشر وجود داشته و همچنان وجود خواهد داشت. مهاجرت فرآیندی طبیعی در زندگی بشری است و بنابراین پدیدهای است که باید مانند سایر پدیدهها در حیات بشری آن را تنظیم و تعدیل کرد.
یورونیوز: اکنون به مسئلهای میرسیم که در یک سال و نیم گذشته در صدر اخبار بوده. شما درحالی ریاست دورهای اتحادیه اروپا را برعهده گرفتید که همهگیری کرونا در پرتغال وضعیت پیچیدهای داشت. گرچه شرایط کمی بهبود یافته اما فعلا از قبل پیچیدهتر است. آیا ناهماهنگی مقررات سفر و جابهجایی در اروپا مقابلهکردن با موج بعدی بیماری و مهارش را سختتر نمیکند؟
کوستا: قوانین و معیارهای هماهنگسازی در راهنمای عملکرد تعیین شده؛ مجموعه قوانینی در ماه اکتبر اعلام شد و همچنین در ۱۴ ژوئن هم توصیههای تازهای برای هماهنگسازی معیارها به اجرا درآمد، و این معیارها مدیریتکردن جابهجایی افراد را ممکن میکند. فکر نمیکنم جابهجاییهای داخل اروپا عامل انتشار ویروس بوده باشد. عامل انتشار ویروس هرجا دو نفر دیدار کنند هست. پس هرچه دیدار افراد بیشتر باشد، خطر ابتلا بیشتر است، حال چه از بیرون اروپا باشند و چه از درون اروپا. پس، معیار هماهنگسازی وجود دارد؛ کار ضروری آن است که به فرآیند واکسیناسیون شتاب بدهیم. معلوم شده که گونهٔ دلتای ویروس کرونا قابلیت انتقال زیادی دارد و واکسنهای فعلی هنوز در مقابل آن کارایی دارند. از سوی دیگر، چون افراد آسیبپذیر عمدتا واکسینه شدهاند، از میزان وخامت بیماری و میزان مرگومیر ناشی از آن نسبت به موجهای پیشین بهشدت کاسته شده. معنای اینها این نیست که باید راضی باشیم بلکه باید بکوشیم تا گونههای تازهٔ ویروس را فورا شناسایی کنیم و همگی با رعایت موازین بهداشتی از همدیگر مراقبت کنیم.
یورونیوز: با انتقاد آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان چطور روبهرو شدید که گفت پرتغال درهایش را بهروی بریتانیاییها باز کرده؟
کوستا: ما درها را بهروی بریتانیاییها باز نکردهایم، بلکه به توصیههای اتحادیه اروپا عمل کردهایم. بریتانیاییها، با توجه به سطح بالای ابتلا به کرونا، برای ورود به پرتغال باید تست بدهند، و هیچ شخص بریتانیایی بدون ارائه نتیجه منفی تست کرونا وارد پرتغال نشده.
یورونیوز: جزیرهٔ مادیرای پرتغال چراغ سبز بریتانیا را دارد، آیا این محدودیتها باقی خواهد ماند؟
کوستا: ما مقررات کشوربهکشور نداریم. ما قوانین مشخصی داریم که با توجه به وضعیت هر کشور در مورد آن اعمال میشود. اگر میزان ابتلا در بلژیک هم از این سطح عبور کند، همین قوانین در موردش اجرا میشود، قوانین هم برای بلژیک یکی است، هم برای بریتانیا، فرانسه، اسپانیا و هر کشور دیگری.
یورونیوز: بسیاری میگویند وخیمترشدن وضعیت همهگیری به برگزارشدن رخدادهای ورزشی، مثل فینال لیگ قهرمانان اروپا مربوط میشود.
کوستا: معلوم شده که اینها درست نیست. فینال لیگ قهرمانان در پورتو برگزار شد و دوسوم از موارد ابتلا که اکنون داریم منحصرا در لیسبون است، و هیچ ربطی به لیگ قهرمانان ندارد. حتی مشکل بتوان گفت که ربطی به گردشگران دارد، چون مقصد عمدهٔ گردشگران بریتانیایی جزایر مادیرا و ساحل آلگراو بوده که رشد بیماری در آنها کمترین میزان را دارد. همین که دوسوم مشکل به لیسبون منحصر شده نشان میدهد که مسئله ربطی به گردشگران ندارد. ممکن است عوامل دیگری در میان باشد. همچنین باید روشن کنیم که رشد همهگیری در این مرحله، هیچ ربطی به آنچه در مراحل قبلی روی داده ندارد، بهویژه بهلحاظ فشار بر نظام خدمات پزشکی، یا میزان مرگومیر.
یورونیوز: اکنون کمی درباره طرح احیای اقتصادی صحبت کنیم. رئيس کمیسیون اروپا در یک تور اروپایی خبر تصویب چند طرح وام را داد. پرتغال بناست حدود ۱۶ میلیارد یورو، اسپانیا ۸۰ میلیارد یورو و یونان ۳۰ میلیارد یورو دریافت کنند و ایتالیا رکورددار است و بناست ۲۰۰ میلیارد یورو بگیرد. آیا این که شما ریاست دورهای اتحادیه اروپا را برعهده داشتید باعث میانهرویتان شده؟ یا پرتغال کمتر از باقی کشورها به وام نیاز داشته؟
کوستا: کلید تخصیص سرمایهها در زمان ریاست دورهای آلمان تعیین شد، یعنی در ماه ژوئیهٔ سال گذشته، وقتی که باید راهاندازی این ابزار مالی را تصویب میکردیم تا با تأثیرات اقتصادی همهگیری روبهرو شویم. ما در این مرحله براساس پیشبینیها کار میکردیم، و پیشبینی شده بود که معیار توزیع وامها در سال ۲۰۲۲ بازنگری و بهروزرسانی میشود. پس هر کشوری براساس همان پیشبینیها و با درنظر گرفتن جمعیت و تأثیر منفی بحران بر اقتصادش وام دریافت میکرد. پس از آنجاکه ایتالیا و اسپانیا در نخستین موج همهگیری بیشترین آسیب را دیده بودند، سهم بیشتری از سرمایههای احیای اقتصادی به آنها تعلق گرفت.
یورونیوز: تزریق پول به اعضا درست به اندازهٔ پولی است که در زمان عضویت اولیه به حساب برخی از آنها واریز شده. در آن زمان اشتباهات و اتلاف هزینه زیادی روی داد که وضعیت را در بسیاری از کشورهای اروپایی بدتر کرد. آیا اکنون سازوکاری وجود دارد که تعیین کند پولهای طرح احیای اقتصادی باید کجا هزینه شوند تا از اشتباهات اینچنینی پیشگیری شود؟
کوستا: نخست باید توجه داشت که گزارش سال ۲۰۱۹ دادگاه حسابرسی اتحادیه اروپا نشان داد که میزان فساد در زمینه سرمایههای اروپایی ناچیز است و فقط شامل ۰.۷۵ درصد از کل این پولها میشود. پس بودجهها مشکلی ندارد و سازوکارهای کنترلی بسیاری هست که مؤثر هم بوده. این بار سازوکار کنترل جدیتری نیز در کار است. چراکه اعطای همهٔ وامها بهشکل یک قرارداد با اهداف، نقاط عطف و زمانبندی مشخص اجرا میشود. این بودجهها وقتی تعلق میگیرد که کشورها در زمان تعیین شده به اهداف مورد نظر برسند. کنترلی بسیار سفتوسختی در کار است. در شش ماههٔ نخست ریاست دورهای ما، تمامی اعضا طرحی را تصویب کردند که به کمیسیون اروپا اجازه میداد مجوز وامها را صادر کند. دوم آنکه کمیسیون اروپا وامها را در شرایط بسیار بهتری ارائه کرد، با هزینههای مالی کمتر از وامهای مستقل دولتها. و سوم آنکه، ۲۴ عضو، پیش از این، طرح احیای اقتصادیشان را ارائه کردهاند و ۱۲ کشور از این میان چراغ سبز کمیسیون را گرفتهاند. بناست روز ۱۳ ژوئیه، در نخستین جلسه شورای مالی و اقتصادی اروپا به ریاست اسلوونی این ۱۲ طرح تأیید شوند. این کار برای اروپا حیاتی است، و اروپا باید اکنون بهشکلی قوی و متحد به این بحران اقتصادی پاسخ دهد و اشتباهات ۱۰سال پیش را تکرار نکند، یعنی باید بهجای رفتن به سمت ریاضت اقتصادی وارد مسیر اصلاحات و سرمایهگذاری بشود.
یورونیوز: دشوارترین لحظات ریاست دورهای پرتغال در شش ماه گذشته کدام بوده است؟
کوستا: من هنوز بهاندازهٔ کافی از این دوران فاصله نگرفتهام که بتوانم پاسخ شما را بدهم. از نظر مقابله با همهگیری زمان بسیار دشواری بود، بهخصوص برای اجرای تمامی طرحهای احیای اقتصادی. ما توانستیم تمامی قوانین مربوط به سرمایههای اجتماعی را تصویب کنیم، چارچوب مالی چندساله آینده را تعیین کنیم. آخرین طرح در این زمینه، یعنی بستهٔ اصلاحات سیاست مشترک کشاورزی هفته اخیر تصویب شد، بستهای که برای نخستینبار بُعد اجتماعی و بُعد سبز سیاست مشترک کشاورزی را با هم تلفیق میکند. ما توانستیم طرح تسهیل قوانین مربوط به اعطای بودجه و کمکهای دولتی را تصویب کنیم تا بتوان پاسخ مؤثری به این بحران داد. مهمترین لحظات کار ما آنجا بوده که توانستیم از اصول نظری پایهٔ حقوق اجتماعی اروپا به طرح عملی پایه حقوق اجتماعی اروپا برسیم. اکنون زمانبندی و اقدامات مشخصی داریم تا این بُعد اجتماعی را به واقعیت نزدیک کنیم و اروپا را به اتحادیهای بدل کنیم که واقعا مدل اجتماعی خود را ترویج و توسعه میدهد و از آن مراقبت میکند. به این منظور باید از دو انتقال عمده در حوزه آبهوا و امور دیجیتال پشتیبانی کرد. نکته کلیدی دیگر تصویب قانون تازهٔ مربوط به تغییرات آبوهوایی بود. نخستینبار است که کشورهای یک قاره متعهد میشوند که انتشارآلایندههای کربنی را تا سال ۲۰۵۰ به صفر برسانند. بنابراین فکر میکنم ریاست دورهای پرتغال نقاط برجستهای را بهیادگار گذاشته. باید به خودمان ببالیم که توانستهایم به هدفی که تعیین کردیم برسیم، یعنی برای احیای اقتصاد و رفتن به سوی اقتصادی منصفانه، سبز و دیجیتال دست به عمل زدیم.
یورونیوز: بناست اسلوونی از روز یکم ژوئیه عهدهدار ریاست دورهای اتحادیه اروپا شود. چه توصیهای برای ۶ ماه آینده به دولت اسلوونی دارید؟
کوستا: من توصیهای ندارم. فقط به همکارم، یانِز یانِشا یک قطبنما هدیه میدهم، نمونهای از آنها که دریانوردان پرتغالی داشتند، چون ابزار مسیریابی همیشه بهکار میآيد. وانگهی، نخستوزیر اسلوونی بناست دومین دورهٔ ریاست دورهای کشورش را آغاز کند، نخستین دورهٔ ریاست او در سال ۲۰۰۸ بوده، پس تجربهٔ این کار را دارد و قطعا ریاست خوبی خواهد داشت.