بعد از بحث‌ها در نخستین مناظره انتخاباتی ریاست جمهوری در خصوص مدارک تحصیلی نامزدهای حاضر در انتخابات ۱۴۰۰، حالا این پرسش مطرح شده که هر یک از این نامزدها چه مدرک تحصیلی دارند و چگونه و کجا درس خوانده‌اند؟
آگهی«آقای رئيسی، شما فقط شش کلاس سواد دارید البته من به سواد حوزوی شما احترام می‌گذارم اما با سواد حوزوی نمی‌شود اقتصاد را اداره کرد.»
این آغاز جنجالی بحث‌هایی بود که در نخستین مناظره انتخاباتی سال ۱۴۰۰ در تلویزیونی ایران درباره مدرک تحصیلی نامزدها شکل گرفت. حمله‌ای که از سوی محسن مهرعلیزاده خطاب به ابراهیم رئيسی شکل گرفت. این حمله البته بی‌پاسخ نماند و همان صفحه ۲ میلیون فالوئری رئیسی در اینستاگرام بلافاصله تصویری از رئيس قوه قضائيه منتشر شد که مدعی است این نامزد انتخابات ریاست جمهوری مدرک دکترا دارد.
در ادامه نخستین مناظره هم بحث‌های متفاوتی در خصوص مدرک تحصیلی علیرضا زاکانی و محسن رضایی و حتی خود محسن مهرعلیزاده شکل گرفت. اما واقعیت امر چیست؟ در این گزارش قصد داریم تحصیلات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ را با یکدگیر مقایسه کنیم.
ابراهیم رئيسی
ابراهیم رئيسی همچون دیگر روحانیون تحصیلات حوزوی داشته است اما آنطور که ستاد انتخاباتی ابراهیم رئيسی می‌گوید این نامزد انتخاباتی در سال ۱۳۹۲ مدرک دکترای خود را از دانشگاه شهید مطهری دریافت کرده است. هرچند مشخص نیست تا چه میزان از واحدهایی که در مدرسه مطهری پاس کرده با تحصیلات حوزوی او معادل سازی شده است.
اما مدرسه یا دانشگاه مطهری چیست و چه سابقه‌ای دارد؟
ساخت این مدرسه که در واقع حوزه علمیه سپهسالار نام دارد در زمان ناصرالدین شاه آغاز شده است. بعدها این حوزه علمیه به مدرسه عالی تبدیل می‌شود تا وقوع انقلاب سال ۱۳۵۷ با همین عنوان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. بعد از ترور مرتضی مطهری، این حوزه علمیه به مدرسه عالی «شهید مطهری» تغییر نام می‌دهد و مسئولیت اداره آن به محمد امامی کاشانی واگذار می‌شود. در بخش پیشینه سایت این مجموعه چنین نوشته شده است: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌حکم امام خمینی مدرسه‌عالی سپهسالار به‌عنوان یک دانشگاه علوم اسلامی با نام مدرسه‌عالی شهید مطهری(ره) زیر نظر آیت‌الله امامی‌کاشانی به فعالیت خود ادامه داد و تا به امروز این مسجد و مدرسه‌عالی فعالیت خود را گسترش داده است.»
این «مدرسه» اما در فروردین ۱۳۸۹ و در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست محمود احمدی نژاد به «دانشگاه» مطهری ارتقا یافت.
رئيسی که از سال ۱۳۸۳ تا سال ۹۳ به مدت ۱۰ سال معاون اول هاشمی شاهرودی، رئیس وقت قوه قضائيه بوده در سال ۹۲ و همزمان با حضور در معاونت قوه قضائیه توانسته مدرک دکترای خود را از این مرکز آموزشی دریافت کند. دریافت مدرک دکترای رئيسی البته بیش از ۱۲ سال به طول انجامیده است. به طوری که او در سال ۱۳۸۰ و زمانی که این موسسه، هنوز یک مدرسه عالی بوده وارد شده و در سال ۱۳۹۲ و وقتی که مدرسه عالی مطهری به دانشگاه مطهری تبدیل شد، از این مجموعه فارغ التحصیل شده است.
سعید جلیلی
سعید جلیلی از فارغ‌التحصیلان موسسه مدیرساز نظام جمهوری اسلامی یعنی دانشگاه امام صادق به شمار می‌رود. او در رشته «معارف و علوم سیاسی» در سال ۱۳۸۱ در مقطع دکترای این دانشگاه فارغ التحصیل شده است.
عنوان پایان نامه دوره دکترای آقای جلیلی «بنیان اندیشه سیاسی اسلام در قرآن» بوده و احمد علم‌الهدی، امام جمعه جنجالی شهر مشهد استاد راهنمای او بوده است.
این نامزد انتخابات ریاست جمهوری فوق لیسانس خود را هم در رشته «علوم سیاسی» و از دانشگاه امام صادق دریافت کرده و عنوان «سیاست خارجی پیامبر اسلام» را برای پایان نامه خود برگزید. آیت الله محمدهادی عبدخدایی هم استاد راهنمای جلیلی در آن پایان نامه بوده است.
جلیلی بعد از فارغ‌التحصیلی کتابی هم با همین عنوان «سیاست خارجی پیامبر اسلام» به رشته تحریر در آورده است.
علیرضا زاکانی
یکی دیگر از نامزدهایی که در خصوص مدرک تحصیلی او بحث‌های زیادی وجود دارد، فرمانده پیشین بسیج دانشجویی در زمان حوادث کوی دانشگاه تهران است. مدارک تحصیلی این نامزد تندروی انتخابات ریاست جمهوری بیش از سایرین مورد بحث قرار گرفته است. آنطور که رسانه‌های ایران می‌گویند زاکانی که مدرک دکترای پزشکی هسته‌ای دارد در طول تحصیل خود ۳ ترم متوالی مشروط شده است.
اتفاقی که به صورت عادی در نظام آموزشی ایران سبب اخراج دانشجوی مذکور می‌شود. زاکانی در سال ۱۳۶۸ وارد دانشگاه تهران شد تا در رشته پزشکی تحصیل کند. اما این حضور بسیار طولانی شد و در نهایت در سال ۸۳ زاکانی مدرک تخصص از رشته پزشکی هسته‌ای را از این دانشگاه دریافت کرد.
البته گفته می‌شود زاکانی ابتدا در دوره «دستیاری کودکان» پذیرش گرفته اما در ادامه با عنایت به روابط خود توانسته رشته خود را به پزشکی هسته‌ای تغییر دهد. اما او در مناظره روز شنبه علت این تغییر رشته را معلولیت دست خود عنوان کرد.
رسانه‌های نزدیک به محمود احمدی نژاد پیشتر گزارش‌هایی منتشر کرده بودند که زاکانی در طول تحصیل سه ترم مشروط شده و با قید تعهد مجوز ادامه تحصیل گرفته است. آقای زاکانی در مناظره روز شنبه تلویحا موضوع ۳ ترم مشروط شدن خود را پذیرفت. همچنین تردیدهای زیادی در خصوص مدارک زاکانی در دوره دبیرستان وجود دارد و برخی می‌گویند او در سال کسب مدرک دیپلم معدل کتبی‌اش زیر ۱۰ بوده و حتی نمی‌توانسته دیپلم بگیرد.
برخی از رسانه‌های ایران تصاویر از کارنامه دوران تحصیل او در مقطع دبیرستان منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد او در درس ریاضی نمره ۴.۵ و در درس شیمی نمره ۷ گرفته است. آقای زاکانی روز شنبه علت کسب این نمرات را عدم آمادگی لازم برای شرکت در امتحانات به دلیل حضور در جبهه و مشروطی در دانشگاه را نیز مسافرکشی به دلیل وخامت شرایط اقتصادی زندگی‌اش عنوان کرد.
عبدالناصر همتی
رئیس کل پیشین بانک مرکزی یکی از کسانی بود که در نخستین مناظره تاکید بسیاری روی دانش اقتصادی خود داشت و در چندین نوبت رقبای خود را متهم کرد که فهم و درک اقتصادی ندارند. اما این چهره میانه‌رو چه تحصیلات دانشگاهی داشته است؟
آگهیآقای همتی در سال ۱۳۵۸ و یک‌سال پس از وقوع انقلاب در مقطع کارشناسی رشته اقتصاد از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شده است. او سپس در سال ۱۳۶۶ موفق می‌شود در مقطع کارشناسی ارشد رشته «علوم اقتصادی» از همان دانشگاه تهران مدرک فوق لیسانس خود را دریافت کند.
رئيس کل سابق بانک مرکزی در سال ۷۲ در همان رشته علوم اقتصادی از دانشگاه تهران مدرک دکترای خود را دریافت می‌کند. او همچنین در دو دوره و در سالهای ۱۳۵۶ و ۱۳۷۰ به بریتانیا رفته و دوره‌های اقتصادی را هم در این کشور گذرانده است.
آقای همتی اما از سال ۱۳۶۴ تا سال ۱۳۷۳ در صدا و سیمای جمهوری اسلامی مشغول به کار بوده است. به این ترتیب که از سال ۶۴ تا ۶۷ رئيس واحد مرکزی خبر بوده، در سالهای ۶۷ و ۶۸ مسئولیت مدیریت پخش اخبار این رسانه سراسری را عهده دار بوده است و از سال ۱۳۶۸ تا ۷۳ هم معاونت سیاسی سازمان و صدا و سیما بر عهده او بوده است.
بنابراین همتی دوران فوق لیسانس و دکترای خود را در حالی به پایان رسانده که پست‌های مدیریتی ارشد در سازمان صدا و سیما داشته است.
محسن رضایی
کاندیدای کهنه‌کار انتخابات ریاست جمهوری ایران یکی دیگر از افرادی بود که مدرک تحصیلی‌اش در نخستین مناظره مورد حمله قرار گرفت.
آگهیهمتی در پاسخ به دومین سوالش خطاب به محسن رضایی گفت: «شما می‌گویید اقتصاددان هستید، من که می‌دانم چطور اقتصاد خواندید. من از نحوه اخذ مدرک شما خبر دارم. استادهای دانشگاه را مجبور می‌کردید بیایند دفتر شما از شما امتحان بگیرند. درخواست کردید که وارد گروه دانشکده اقتصاد شوید که با اکثریت قاطع رد شد.»
اما محسن رضایی که پس از پایان جنگ تحمیلی و کنار رفتن از فرماندهی سپاه پاسداران تصمیم گرفت وارد عرصه اقتصاد شود، چگونه مدارج تحصیلی را طی کرده است؟
محسن رضایی در سال ۱۳۵۳ و زمانی که هنوز سبزوار نام داشت بعد از شرکت در کنکور سراسری در رشته مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت پذیرفته شد و از مسجد سلیمان به تهران آمد. او البته هرگز لیسانس مهندسی مکانیک خود را نگرفت و درس را نیمه کار رها کرد. او در واقع با داشتن مدرک دیپلم، فرماندهی سپاه و هدایت نیروهای نظامی ایرانی در جنگ ۸ ساله با عراق را عهده دار بود.
پس از پایان جنگ ایران و عراق تلاش کرد مهندسی مکانیک خود را به پایان برساند اما باز هم موفق به این کار نشد و بالاخره در سال ۶۹ در مقطع کارشناسی اقتصاد در مرکز آموزش سازمان برنامه و بودجه ثبت نام کرد. رضایی پس از دریافت لیسانس، برای فوق لیسانس به دانشگاه تهران رفت و ارشد و دکترای خود را از این دانشگاه گرفت. رضایی در سال ۷۹ در حالی مدرک دکترای خود را دریافت کرد که از سال ۱۳۷۶ با حکم علی خامنه‌ای دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام بود.
همچنین از دیرباز تردیدها و شایعات زیادی در خصوص نحوه دریافت مدرک دکترای اقتصاد محسن رضایی در فضای سیاسی و مطبوعاتی ایران مطرح بوده است. اشاره همتی به مدرک اقتصاد محسن رضایی هم از آن جهت حائز اهمیت است که در زمان تحصیل رضایی، همتی از اساتید اقتصاد دانشگاه تهران به شمار می‌رفت.
آگهیمحسن مهرعلیزاده
رئيس کنونی فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای یکی از دیگر نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ است. او در طول نخستین مناظره تاکید بسیاری روی مدرک تحصیلی خود داشت. اما مهرعلیزاده در دانشگاه چه خوانده است؟
مهرعلیزاده در سال ۱۳۵۳ وارد دانشگاه تبریز شد و در سال ۵۷ در رشته مهندسی مکانیک از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. او بلافاصله دوره کارشناسی ارشد خود را هم در این دانشگاه آغاز کرد و توانست مدرک فوق لیسانس خود را هم از همین دانشگاه دریافت کند.
مهرعلیزاده بعدها در مقطع دکترای رشته «اقتصاد مهندسی» دانشگاه تیلبرگ هلند ثبت نام می‌کند اما به گفته پسرش «به دلیل مشغله زیاد نتوانسته از پایان نامه دکترای خود دفاع کند.»
این در حالیست که مهرعلیزاده در نخستین مناظره چندین بار تاکید کرد که دکترای اقتصاد مهندسی دارد و مدرک خود را از هلند دریافت کرده است. مهرعلیزاده همچنین می‌گوید دکترای مدیریت مالی از دانشگاه تهران نیز دارد.
امیرحسین قاضی زاده هاشمی
برخلاف انتظار، کم‌حاشیه‌ترین و آرام‌ترین نامزد نخستین مناظره، امیرحسین قاضی زاده هاشمی بود. چهره شاخص جبهه پایداری که همواره او را با مواضع تند و جنجالی علیه دولت روحانی می‌شناختیم در نخستین مناظره کمتر با کسی درگیر شد و در مقابل کمتر هم کسی با او کاری داشت.
آگهیآقای قاضی زاده هاشمی مدرک دکترای پزشکی و تخصص جراحی گوش و حلق و بینی دارد. او با وجود نمایندگی در مجلس شورای اسلامی در بیمارستان لقمان حکیم تهران هم حضور دارد و بیماران خود را ویزیت می‌کند.
برخلاف دیگر کاندیداها، حواشی و شایعات چندانی در خصوص مدرک تحصیلی این نامزد انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ وجود ندارد.